بریده‌هایی از کتاب رهایی از گناه

دین نه تلخ است، نه سخت؛ به‌گونه‌ای که فقط گروه یا تیپ‌های خاصی سراغ آن بروند؛ دین عمیق است و وقتی عمق دین را بفهمیم، دین‌داری برایمان آسان خواهد شد. علت اینکه هنوز عده‌ای به خودشان این جرأت و اجازه را می‌دهند که برخی از احکام دین را مسخره کنند همین است که آنها سطحی‌نگر هستند و ما نیز بیان عمیقی از دین ارائه نداده‌ایم؛ به همین سادگی!

کسی که برای زندگی‌اش برنامه نمی‌ریزد، برای بعد از مرگش برنامه بریزد؟!

عده‌ای هم فکر می‌کنند که افراد مؤمن و معتقد، با خدا یک قراری گذاشته‌اند که او را نافرمانی نکنند، آنوقت اگر رفتار غلطی از آنها سر بزند، اسمش می‌شود «گناه»، ولی اگر خارج از دین باشند، این رفتار فی‌نفسه کارِ اشتباهی نیست و ضرری ندارد. نباید تصور کنیم که گناه، به انتخاب ما دربارهٔ اعتقادات ما بستگی دارد و اعتقادات هم امری سلیقه‌ای و روحی هستند که برخی آن را انتخاب کرده‌اند و اگر دین را انتخاب نکرده بودند، از شرّ مفهومی به نام گناه خلاص می‌شدند. درحالی‌که گناه، یعنی خطای بشر که به ضرر خودش است؛ چه دین داشته باشد، چه نداشته باشد!

آیاتی که در مقام بیان احکام اسلامی هستند، در بیشترین شمارش حدود ششصد آیه گفته شده است که حدود یک‌دهم آیات قرآن است؛ در حالی‌که بخش عمده‌ای از همین آیات احکام، به صورتی بیان شده است که ضمن مشخص کردن حکم خدا، ما را برای انجام آن متقاعد کند. و البته حجم بیشتر آیات قرآن به توصیف دنیا، مرگ، قیامت، بهشت و جهنم، و سرگذشت مؤمنین و کفار پرداخته است که هرکدام از این آیات اثر خاص خود را در متقاعدسازی انسان برای ترک گناه دارا هستند.

حقیقت ایمان کسی تکمیل نمی‌شود و کسی به حقیقت ایمان نمی‌رسد مگر اینکه سه‌ویژگی داشته باشد؛ اول اینکه فهم عمیق از دین داشته باشد (یعنی این کار، یک‌سومِ رسیدن به کمال ایمان است)؛ دوم برنامه‌ریزی درست در معیشتش داشته باشد، و سوم اینکه در سختی‌ها و مصیبت صبر داشته باشد.

خداوند متعال به موسی (ع) فرمود: مرا در دلِ مردم، محبوب کن! موسی (ع) گفت: خدایا من چگونه تو را بین مردم محبوب کنم؟ چه کنم که مخلوقاتت عاشق تو شوند؟ خداوند فرمود: نعمت‌های مرا به آنها یادآوری کن تا مرا دوست بدارند. در روایت دیگری است که خداوند فرمود: نعمت‌های مرا به آنها یادآوری کن و خودت هم به آنها خوبی کن و مرا نزد آنها محبوب کن؛ چون انسان‌ها تنها کسانی را دوست دارند که به آنها نیکی کنند

کسی که اهل برنامه و دقت و مراقبت باشد، آمادگی پذیرش دین را دارد؛ چون مرکز تکالیف دین، «تقوا» است که چیزی جز دقت و مراقبت نیست. حال این دقت و مراقبت، هم در رفتار انسان و هم در نیتِ او باید مورد توجه قرار گیرد.

خداوند در حدیث قدسی می‌فرماید: «یا ابْنَ آدَمَ! أَنَا غَنِی لَا أَفْتَقِرُ، أَطِعْنِی فِیمَا أَمَرْتُک أَجْعَلْک غَنِیاً لَا تَفْتَقِر؛ ای فرزند آدم! من بی‌نیازی هستم که هرگز فقیر نمی‌شوم، مرا اطاعت کن در آنچه به تو امر کرده‌ام، تو را هم به‌گونه‌ای غنی می‌کنم که هیچ‌گاه فقیر نشوی.» «یا ابْنَ آدَمَ! أَنَا حَی لَا أَمُوتُ، أَطِعْنِی فِیمَا أَمَرْتُک أَجْعَلْک حَیاً لَا تَمُوت؛ من زنده‌ای هستم که هرگز نمی‌میرم، مرا اطاعت کن در آنچه به تو امر کرده‌ام، تو را زنده‌ای قرار می‌دهم که هرگز نخواهد مرد.»

می‌بینیم که در سورهٔ واقعه، عالم آخرت چقدر زیبا توصیف شده است. روان‌شناسان می‌گویند آخرین موضوعی که انسان‌ها قبل از خواب به آن فکر می‌کنند، جسم و روح آنها را تا فردا صبح تحت تأثیر قرار خواهد داد. آن‌وقت دین به ما توصیه کرده است که قبل از خواب، سورهٔ واقعه را بخوانیم. با خواندن این سوره، دو برابر به بهشت می‌اندیشیم، مقدار مختصری دربارهٔ جهنم و مقداری هم دربارهٔ مرگ. واقعاً بهشتی که در سورهٔ واقعه توصیف می‌شود غوغا است. کسی که هر شب به جهان آخرت می‌اندیشد و پس از آن می‌خوابد، طبیعتاً عظمت پیدا می‌کند و بزرگ می‌شود و اتفاقات خوبی برای او رخ خواهد داد.

وقتی جهان انسان بزرگ شد، کم‌کم پدیده‌ای به نام «گناه» برایش مهم می‌شود. وقتی لباس کسی خیلی تمیز باشد، یک لکهٔ کوچک نیز خودش را نشان می‌دهد. همین‌طور است که وقتی جهان کسی خیلی بزرگ شد، زشتیِ گناه برایش مشخص می‌شود؛ چون گناه علامت حقارت و کوچکی است، لذا گناه‌کردن برای انسان ننگ به‌حساب می‌آید، تا جایی که احساس می‌کند انجام یک گناه، او را نابود کرده است!

این خیانت است که ما به فرزندانمان نیاموزیم که زندگی دنیا پر از محدودیت‌ها، شکست‌ها، سوءتفاهم‌ها و زمین خوردن‌ها است! نباید کودکان و نوجوانان را متوهم تربیت کنیم و یا خودمان نسبت به زندگی دنیا متوهم باشیم.

پدر و مادر نمی‌توانند با فرزندان خودشان هرطور می‌خواهند رفتار کنند، حتی نمی‌توانند در مقابل چشم فرزندان، هرطوری که دلشان خواست با همدیگر برخورد و صحبت کنند؛ چون عکس‌العمل رفتارها به خودشان برمی‌گردد و شرایط دشواری را برای خود پدر و مادر ایجاد خواهد کرد.

در مسیر تربیتیِ کودکان نیز باید به آنها تفهیم کنیم که این جهان، چه جهان منظمی است، جهان عمل و عکس‌العمل است و نتیجهٔ بی‌نظمیِ ما، به خودِ ما لطمه می‌زند.

یکی از نکات مهم تربیتی، پذیرش وجود «نظام تسخیری» در عالَم است؛ یعنی باید پذیرفت که هریک از انسان‌ها، هم دارای امتیازات و هم دارای نقاط ضعفی هستند. باید هم به شاگرد زرنگ کلاس و هم به شاگرد تنبل کلاس بفهمانیم که «نه تو کمتر از بقیه هستی، نه بیشتر از بقیه»؛ هیچ‌کس نباید مرعوب دیگری شود و همه باید یکدیگر را تأیید کنند. مثلاً یک دانش‌آموز دربارهٔ بغل‌دستیِ خودش بگوید: «او خیلی خوش‌حافظه است» و او هم بگوید: «توانایی حل مسئلهٔ این خیلی خوب است». به‌خاطر داشتن یا نداشتنِ یک صفت، کسی را نابود نکنیم و برای هرکسی امتیازی قائل باشیم.

امیرالمؤمنین (ع) می‌فرماید: من به احدی احسان نکردم و به هیچ‌کس هم بدی نکرده‌ام. و این آیهٔ قرآن را خواندند: «إِنْ أَحْسَنْتُمْ أَحْسَنْتُمْ لِأَنْفُسِکُمْ وَ إِنْ أَسَأْتُمْ فَلَها؛ اگر کار خوبی انجام بدهید، به خودتان خوبی کرده‌اید و اگر بدی کنید به خودتان بدی کرده‌اید.» (اسراء/۷)

امام باقر (ع) می‌فرماید: «خدا از بندگانش دو انتظار بیشتر ندارد؛ یکی اینکه وقتی نعمت به آنها داد، به این نعمت اقرار کنند (یعنی بفهمند که این نعمات به‌نفع آنهاست)، دیگر اینکه وقتی گناه کردند، به گناه خود اقرار کنند (یعنی بفهمند که گناه به ضرر آنهاست).»

انسان بندهٔ احسان است.

یکی از اصحاب امام صادق (ع) با حالت تأسف به آن حضرت گفت: به خدا قسم ما طالب دنیا هستیم! حضرت فرمود: «برای چه مال دنیا را می‌خواهی؟» (یعنی از انگیزهٔ او سؤال کردند) او گفت: برای اینکه خانواده‌ام در راحتی باشند، برای اینکه به حج بروم، صدقه بدهم و... حضرت فرمود: «اینکه دنیاطلبی نیست، این طلب آخرت است!»

کسی که برای ده سال آینده‌اش نمی‌تواند برنامه‌ریزی کند، برای قیامت هم نمی‌تواند برنامه‌ریزی کند و برنامه داشته باشد. چنین کسی دین‌دار خوبی نمی‌شود. کسی که نمی‌تواند برای دوران پیری خودش برنامه‌ریزی کند، طبیعتاً فهمش نمی‌رسد به اینکه برای قیامت کاری انجام دهد. کسی که برای ده سال بعدش برنامه ندارد، برای قیامتش برنامه خواهد داشت؟! کسی که برای زندگی‌اش برنامه نمی‌ریزد، برای بعد از مرگش برنامه بریزد؟!

کسی که اهل برنامه شود، خودبه‌خود اهل دین می‌شود. زیرا چنین فردی، فقط برای امروز و فردای خودش برنامه نمی‌ریزد. اول می‌گوید: برنامهٔ من تا آخر هفته چیست؟ بعد می‌گوید: برنامه‌ام برای ماه آینده چیست؟ برنامه‌ام برای سال آینده چیست؟ اگر به همین صورت ادامه دهد، دین‌دار خواهد شد؛ مگر خدا و پیامبر از ما چه می‌خواهند؟ می‌گویند: «برای قیامت خودتان برنامه‌ریزی کنید.»