بریده‌هایی از کتاب بفرمایید، نوبت شماست! (مهارت زندگی برای نوجوانان)

گروه سوم بلافاصله از طریق تلفن همراه یا نزدیک‌ترین تلفن عمومی مسئله را با مرکز پلیس یا مرکز امداد آتش‌نشانی در میان گذاشتند و تا رسیدن پلیس یا تیم امداد در محل ماندند.   ما در مقابل آن‌چه در اطرافمان می‌گذرد مسئولیم: چو می‌بینی که نابینا و چاه است اگر خاموش بنشینی گناه است اما داشتنِ «احساس مسئولیت» به این معنا نیست که «نسنجیده» عمل کنیم.

مسئولیت یکی از جنبه‌های مهم ارتباط ما با دیگران، تعریف حیطه‌ی مسئولیتِ ماست. تا چه حد در مقابل دیگران مسئول هستیم؟ به این مثال توجه کنید: در یک برنامه‌ی تلویزیونی «دوربین مخفی»، فردی در درون یک خانه، از طریق آیفون از عابرینی که از خیابان می‌گذشتند کمک می‌خواست. او ادعا می‌کرد درون خانه گیر افتاده است و از عابرین تقاضا می‌کرد وارد خانه شوند و به او کمک کنند. عابرین سه نوع واکنش نشان دادند: گروه اول به سرعت از آن مکان دور شدند تا درگیر مسئله نشوند! گروه دوم به نحوی به‌طور مستقیم شروع به مداخله کردند، مثلاً از دیوار خانه بالا رفتند و وارد خانه شدند.

(هر چه محبت داری نثار دوستت کن، اما تمام اطمینان خودرا به پای او مریز.)   به این نکته دقت کنید: برای آنکه با کسی صمیمی شویم لازم است از «رازداری» وی مطمئن شویم. درجه‌ی «صمیمیت» ما با دوستان‌مان را، درجه‌ی «رازداریِ» آنان تعیین می‌کند. کسی که رازهای زندگی مردم را برای ما نقل می‌کند،‌ رازهای زندگی ما را نیزبرای دیگران نقل خواهد کرد.

۳ـ «حدود جنسی» در دین اسلام، حریم خاصّی بین زن و مرد تعیین شده است. رعایت این حریم ضروری است و حتی با وجود اعتماد کامل به فردی از جنس مخالف نمی‌توان این حدود را زیر پا نهاد. در برخی ادیان دیگر نیز چنین حریم‌هایی وجود دارد.   امام علی(ع) می‌فرمایند: اُبذُل لِصَدیِقِکَ کُلَّ المَودَّه، وَلا تَبذُل لَهُ کُلَّ الطمَأنینَهِ.

۱ـ «حدودِ شغلی» مسائل کاری و حرفه‌ای مربوط به حوزه‌ی کاری هستند. کسی حق ندارد اطلاعات و اسرارِ مربوط به سازمان یا شرکتِ محل کار خود را با صمیمی‌ترین دوستان خود در میان بگذارد. ۲ـ «حدود خانوادگی» خانواده یک واحد اجتماعی است که حریمِ خاصّ خودش را داراست. برخی مسائل داخل خانواده به هیچ‌وجه قابل طرح با نزدیک‌ترین دوستان و همسایگان نیست. در صورتی که مشکل بین اعضای خانواده در بین خودشان قابل حل نباشد، با توافق اعضای خانواده مسئله را می‌توان با یک «مشاور حرفه‌ای خانواده» که در زمینه‌ی روان‌شناسی و مشاوره‌ی خانواده تحصیل کرده و مجوّز کار دارد در میان گذاشت.

* در یک خانواده بین خواهر و برادری دلخوری ایجاد شده،‌ همسایگان آن‌ها افرادِ قابل اعتمادی هستند. آیا این خواهر یا برادر مجازند مسائلی که بین‌شان ایجاد شده را با همسایگان در میان بگذارند؟ صمیمیت حدودی دارد:

به طور طبیعی انسان‌ها به راحتی با دیگران صمیمی نمی‌شوند، چرا که «بی‌پرده بودن» به معنای «آسیب‌پذیر بودن» است. پس «شرطِ لازم» برای صمیمی شدن،‌ اعتماد است؛ «اعتماد» شرط لازم برای «صمیمی شدن» است،‌ اما شرط کافی نیست! به مثال‌های زیر توجه کنید: * تعمیرکارِ کولر به منزل شما می‌آید. او فرد محترم و قابل اعتمادی است و سال‌هاست تعمیر و سرویسِ کولر منزل شما را انجام می‌دهد. آیا می‌توانید در حضورِ او مسائل خانوادگی را مطرح کنید؟ آیا پدر و مادر شما می‌توانند در حضورِ او شما را نصیحت کنند؟ آیا مشکلاتِ مالیِ خانواده را می‌توان در حضورِ اومورد گفت‌وگو قرار داد؟

اما اگر آن مهمان دوست بسیار صمیمی ما باشد ممکن است با لباسِ راحتیِ خانه در حضور او احساس راحتی کنیم. وقتی در جایی مهمان هستیم کمدِ وسایلِ صاحب‌خانه را باز نمی‌کنیم اما اگر صاحب‌خانه دوست خیلی نزدیک ما باشد ممکن است در صورت نیاز کمد وسایل را باز کنیم. صمیمیت یعنی «بی‌پرده بودن»، این بی‌پرده بودن همیشه جنبه‌ی فیزیکی (لباس، اتاق، کمد و...) را ندارد، جنبه‌ی مهمی از بی‌پرده بودن جنبه‌ی «روانی» دارد. کسی که صمیمی است می‌تواند از جنبه‌های خصوصی زندگی ما مطلع شود.

صمیمیت آیا حاضرید یک دوربین فیلمبرداری شبانه‌روز در خانه‌ی شما روشن باشد و فیلم زندگی خصوصی شما در یک شبکه‌ی تلویزیونی در معرض دید مردم قرار گیرد؟! قطعاً همه‌ی ما «حیطه‌های خصوصی» را برای خودمان و دیگران به رسمیت می‌شناسیم و حاضر نیستیم دیوارها و حجاب‌هایی که بخش‌هایی از زندگی ما را خصوصی نگه می‌دارند فرو بریزند. هر چقدر کسی با ما صمیمی‌تر شود اجازه می‌یابد دیوارها و حائل‌های بیش‌تری را پشت سر بگذارد و به حیطه‌های خصوصی‌تر زندگی ما وارد شود. ما، در حضور یک مهمان، با لباسِ خانه نمی‌نشینیم.

اعتماد به مثال‌های زیر فکر کنید: * مادر شما دچار دردِ شکم می‌شود،‌ به پزشک خانواده‌تان مراجعه می‌کنید. پزشک پس از معاینه اظهار می‌دارد که لازم است مادرِ شما توسط یک جراح ویزیت شود. او یک نامه‌ی معرفی برای جراحی در یک بیمارستان می‌نویسد و شما مادرتان را به بیمارستان می‌برید. در بیمارستان، جراح مادرتان را معاینه می‌کند و یک آزمایش اورژانسی درخواست می‌نماید. یک ساعتِ بعد جواب آزمایش آماده می‌شود. جراح با دیدنِ جواب آزمایش اظهار می‌دارد باید فوراً مادرتان را به اتاق عمل ببرد و یک جراحی فوری روی ایشان انجام دهد. آیا به او اعتماد می‌کنید؟

ارتباط این‌که نتیجه‌ی یک ارتباط برآورنده‌ی نیازهای روانی ما باشد، یا خود فشارزا و تنش‌زا باشد بستگی به نحوه‌ی ارتباط ما با دیگران دارد: چگونه به دیگران اعتماد می‌کنیم؟ تا چه اندازه با دیگران صمیمی می‌شویم؟ چقدر در ارتباط مسئولیت می‌پذیریم؟ چقدر در ارتباط توقع داریم؟

آیا می‌توان از موهبتِ ارتباط برخوردار بود و دچار عوارضِ ارتباط نشد؟ بله، به شرط رعایت محدوده‌های تعریف شده، می‌توان از ارتباط بهره برد بدون این‌که دچار عوارض آن شویم.

فصل اول مدیریت روابط انسان موجودی اجتماعی است. زندگی به‌تنهایی در یک جزیره، در حالی که همه‌ی امکانات زندگی مهیا باشد ولی هم‌صحبتی وجود نداشته باشد، برای اغلب انسان‌ها غیرقابل تحمل است. ما نیاز به «ارتباط» داریم. اما همین ارتباط عامل بسیاری از رنج‌ها و تنش‌های زندگی ما نیز هست! همچون غذا که هم نیاز ضروری جسم ماست و هم می‌تواند باعث انواع سوءهاضمه، مسمومیت غذایی، چاقی و مشکلات جسمانی دیگر باشد،‌ «ارتباط» هم نیاز ضروری ذهنِ ماست ولی می‌تواند باعث انواعِ دلخوری‌ها، دلشکستگی‌ها، گلایه‌ها و رنج‌های ذهنی باشد.

در فروشگاه شماره‌ی ۳ فروشنده بیش از حد صمیمی صحبت می‌کند و «شما» را «تو» خطاب می‌کند و از شما راجع به زندگی خصوصی‌تان سؤال می‌کند. در هر سه فروشگاه، کفش‌های مناسبی وجود دارد ولی احتمالاً شما ترجیح می‌دهید از فروشگاه شماره‌ی ۲ خرید کنید. چرا؟ زیرا این فروشنده از مهارتِ ارتباط صحیح برخوردار است. «مهارت ارتباط» یکی از اساسی‌ترین پایه‌های موفقیت است.

برای خرید یک جفت کفش به فروشگاه شماره‌ی ۱ می‌روید، چند نمونه از کفش‌های داخل ویترین را پسندیده‌اید و تمایل دارید آن‌ها را از نزدیک ببینید و به پا کنید. فروشنده اخم بر چهره دارد و با بی‌حوصلگی نمونه‌ی کفش‌ها را می‌آورد. به فروشگاه شماره‌ی ۲ می‌روید و تقاضای آوردن چند نمونه از کفش‌های داخل ویترین را می‌کنید. فروشنده لبخند صمیمانه‌ای به چهره دارد و با سرعت کار می‌کند و در حین آوردن هر جفت کفش راجع به جنسِ آن و کارکردش صحبت می‌کند.

برای تمرین خلاقیت، تلاش کنید کارها را به سبک جدید انجام دهید. لازم نیست حتماً این سبک جدید بهتر از سبک قبلی باشد، مهم این است که با این تمرین، قدرت خلاقیت ذهن شما رشد می‌کند و قوی‌تر می‌شود. بحث و گفت‌وگو در کلاس، یک فیلم یا سریال تلویزیونی را مورد بحث قرار دهید و سعی کنید سناریوی جدیدی را برای آن فیلم بسازید. می‌توانید حوادث جدیدی را در داستان فیلم بگذارید یا جریان حوادث را تغییر دهید.

-یکی از شیوه‌های فریب دادن فکر ما و القاء افکار و ایده‌ها این است که آنها را از منابع مهمی «نقل قول» می‌کنند مثلاً مکرر می‌شنوید که گفته می‌شود: * آرتور شوپنهاور فیلسوف برجسته آلمانی می‌گوید ... * دانشمندان ثابت کرده‌اند که ... * نتایج نظرسنجی‌ها در آمریکا نشان داده‌اند که ... در جای خالی هر گزاره‌ای گذاشته شود باورپذیری آن بسیار بالاتر می‌رود، این شیوه «تلقین غیر مستقیم» است.

به جای تلاش برای پاک کردن یک فکر یا از خاطر بردن یک خاطره، یک فکر یا خاطره‌ی متفاوت را جایگزین آن می‌کنیم. هر چه این فکر یا خاطره‌ی جایگزین جذاب‌تر باشد فکر یا خاطره‌ی قبلی را با سرعت و قدرت بیش‌تری کنار خواهد زد.

نمونه‌ای از توقعاتی که اغلب باعث آزار ما می‌شوند: * از دوستم توقع داشته باشم «همیشه» در مواجهه با من شاد،‌ بذله‌گو، خوش‌اخلاق و سرحال باشد، «همیشه» حوصله‌ی مرا داشته باشد و «هیچ‌وقت» خسته،‌ عصبانی یا بی‌حوصله نباشد! * از دوستم توقع داشته باشم مرا مهم‌ترین اولویت زندگیش بداند و به خاطر من «همه‌ی» برنامه‌هایش را تغییر دهد! * از دوستم توقع داشته باشم فکر مرا بخواند، خودش بداند چه چیزهایی را دوست دارم و چه چیزهایی را دوست ندارم و بدون این‌که نیاز به گفت‌وگو باشد ملاک‌های رضایت مرا رعایت کند!

هر چه در یک رابطه، دو طرف توقع کمتری از هم داشته باشند،‌ آسیب‌پذیری آن رابطه کمتر می‌شود. آسیب‌پذیرترین افراد کسانی هستند که توقع دارند مردم به‌طور «ویژه» با آن‌ها مدارا کنند. کسانی که نیاز به امتیازات ویژه، احترام ویژه، تشریفات ویژه و شرایط زندگی ویژه دارند اغلب در زندگی دچار مشکلاتِ بین‌فردی و نارضایتی هستند.