بریده‌هایی از کتاب امیرکبیر

اصولاً باید گفت که در ایران، بطور کلی هیچگاه مسئلۀ ندامت مطرح نیست و پس از انجام این گونه اعمال ننگین نیز هیچگونه تشویش و اضطرابی در مرتکبین آن دیده نمی‌شود. و شاید به همین خاطر است که خودکشی و یا اختلالات روانی خیلی به ندرت در بین ایرانیها مشاهده می‌شود.» (۳۱)

اساس واگذاری مشاغل مهمه را اصل لیاقت و کاردانی و قابلیت و از همه مهم تر اهلیت‌ها قرار داد.» (۳۵)

با این حال چون مردی سیاست مدار بود و در رعایت عدالت و حفظ حقوق مردم و جلوگیری از تعدی و تجاوز از هر ناحیه که بود جد بلیغ داشت هرگاه می‌دید و می‌شنید که عالمی روحانی به نام دین و مذهب مانع اجرای اصول صحیحه ایست که او برای ادارۀ مملکت و مصالح عامه پیش گرفته به سختی تمام جلو او را می‌گرفت و راه نفوذ غیر مشروعش را می‌بست، به این معنی که امیر نمی‌خواست که در مقابل قدرت و دولت قدرتی دیگر قد علم کند تا هر وقت اراده کرد با برانگیختن مردم و بهانه ساختن مصلحت دین دولت را از کار بازدارد.

قائم مقام بی اندازه از این بحث خوشش می‌آید و ضمناً به محمد تقی (امیر کبیر) می‌گوید بایستی به تو جایزه بدهم. گویا قول یکعدد قلم تراش به او می‌دهد. و به او می‌گوید برایت می‌فرستم.» (۳) مأموریت میرزا عیسی قائم مقام به تبریز و نسب خانوادگی آنان موقعیت مناسبی برای پیشرفت میرزا تقی خان بوجود می‌آورد.

امیر گفت «هر که خواهد قمه ببندد اما آن کس که تیغ از غلاف بیرون آرد کی خواهد بود.» به مجرد این یک سخن هر چه در شهر نزاع می‌شد کس جرأت تیغ کشیدن از نیام نداشت، چون مردم پس از یکماه چنین دیدند، قمه بستن را ترک کردند از آنکه جرأت استعمال سیف ]شمشیر[ نداشتند و بی جهت متحمل و متقلد ]قلاده بر گردن نهادن[ این آلت بیکاره نگشتند و متدرجاً ملایمت طبع و سلامت نفس اختیار کردند.

برای فریب دادن همسر امیر، یکی از زنان اندرون را به سراغ شاهزاده خانم فرستادند تا به او بگوید: «اشک از چشم پاک کند و مژده دهد که شاه با امیر بر سرمهر آمده و بناست او را یا به تهران بازگرداند و یا به کربلا بفرستد (جایی که معمولاً پناهگاه ایرانیان طرد شده از دربار است) . و شاه خلعتی برایش فرستاده که در راه است و ظرف یکی دو ساعت آینده خواهد رسید. پس بهتر است که امیر به حمام رود تا برای پوشیدن خلعت آماده باشد» . امیر که تا به حال جرأت نداشت از حریم امنیتی فراهم شده در مجاورت شاهزاده خانم دور شود، با شنیدن این خبر مسرت انگیز راضی به اجرای توصیۀ آن زن شد و برای رفتن به حمام از شاهزاده خانم جدا گشت- ولی خبر نداشت که این آخرین جدایی آنهاست و دیگر موفق به دیدار یکدیگر نخواهند شد. وقتی که امیر به حمام رسید، فراش باشی و گروه دژخیمان به سر وقتش آمدند و فرمان قتلش را ارائه دادند،

متاع مملکت خود را می‌خریدند که همیشه درم و دینارشان به دست خودشان دایر و سایر باشد و به خارجه نرود که خود بعد از چندی سرگردان و معطل باشند.

سه جنبه اساسی را مدنظر قرار می‌داد. اول آنکه هر فرد ایرانی می‌بایست تولیدات ایرانی را مصرف کند یعنی حمایت از صنعت داخلی و دوم آنکه امیر معتقد بود باید صنایع جدید از اروپا به ایران انتقال یافته و دانش فنی تولید وارد ایران شود و توسعه یابد یعنی حمایت از توسعه تولید و فناوری صنعتی در ایران و جنبه سوم اینکه امیر در پی یافتن بازاری برای صدور کالاهای ایرانی بود و از سفرای ایران می‌خواست که تجار ایرانی در کشورهای دیگر را مورد حمایت و تشویق قرار دهند

واتسن در کتاب تاریخ ایران می‌نویسد: «اصلاحات امیر در مذاق بسیاری از هموطنانش آنقدر ناگوار بوده که شاه را ناگزیر ساخت به فریاد نارضایتی آنها گوش فرا دهد در نتیجه آن زمامدار درستکار سقوط کرد و وزیری به جای او آمد که اخلاقش با سیرت مردمی که باید برآنها حکومت کند سازگاری داشته و اجازه داده بود زیردستان مانند خود او به کار رشوه و اخاذی، بپردازند و آنچه امیر با آن همه زحمت رشته بود حال پنبه شد، باز مقرری سربازان نمی‌رسید مگر بعد از سالها التماس و تضرع، دزدی در دستگاههای دولتی باز رواج یافت، نفوذ روحانیون بی جهت به حد اعلی رسید و عناوین ایرانی در جلو نام مردان بزرگ حتی بیشتر از سابق ردیف شد.»

«کسی نمی‌توانست با آستین باز بیرون آید. نویسندگان حتماً جبه در دوش داشتند و سایرین که اهل قلم نبودند، جرأت نداشتند که لباس میرزایان و محترمین را برای خود اختیار کنند.»