سیدمصطفی محقق داماد
زندگینامه و معرفی کتاب‌های سیدمصطفی محقق داماد
سید مصطفی محقق داماد احمدآبادی که به‌اختصار وی را محقّق داماد (Mostafa Mohaghegh Damad) خطاب می‌کنند، مجتهد، اندیشمند، حقوق‌دان و سیاست‌مدار معاصر ایرانی است. محقّق داماد در طول زندگی خود نقش‌های مؤثری در زمینه‌های اجرایی، قضایی و فرهنگی ایفا کرده است. این مسئولیت‌ها نشان‌دهنده‌ی تأثیرگذاری و نقش مهم او در حوزه‌های مختلف علمی، فرهنگی و اجرایی کشور است. محقق داماد ۲۱ سال سابقه‌ی فعالیت دارد. او به زبان‌های فارسی، عربی و انگلیسی مسلط است و با زبان فرانسه گوش آشناست.
بیوگرافی سیدمصطفی محقق داماد
سید مصطفی محقّق داماد سال ۱۳۲۴ در شهر قم و منزل پدرش آیت‌الله سید محمد محقّق داماد، چشم به روی هستی گشود. مادرش نیز از تبار شیخ عبدالکریم حائری یزدی، بنیان‌گذار حوزه‌ی علمیه‌ی قم بود. محقّق داماد اصالتاً اهل اردکان یزد است. او با تک دختر استادش، میرزا هاشم آملی یعنی فاضله لاریجانی ازدواج کرده است و به‌این‌ترتیب با برادران لاریجانی ارتباطی نزدیک‌تر و نسبت سببی یافت. حاصل ازدواج او ۳ فرزند دختر و ۲ فرزند پسر است.
تحصیلات
حوزه‌ی علمیه‌ی قم مبدأ تحصیلات محقّق داماد بود تا آنکه سال ۱۳۴۸ به درجه‌ی اجتهاد رسید. او در کنار تحصیلات حوزوی، فراگیری علم را نیز پی گرفت و مدرک کارشناسی‌ارشد خود را از دانشگاه تهران اخذ کرد. محقق داماد مطالعه و تحصیل را در بلژیک و در رشته‌ی حقوق ادامه داد و از دانشگاه لوون بروکسل گواهی پایان‌دوره‌ی دکترا دریافت کرد.
سوابق علمی-اجرایی
او پس از پیروزی انقلاب اسلامی، در سمت‌های مختلف اجرایی، قضایی ایفای نقش داشته است. ازجمله نقش‌های کلیدی وی می‌توان به «ریاست سازمان بازرسی کل کشور» از سال ۱۳۶۰ تا ۱۳۷۳ اشاره کرد. دیگر فعالیت وی «عضویت در هیئت‌امنای فرهنگستان‌های کشور و دانشگاه شهید مطهری» بود. محقق داماد «ریاست شورای تولیت و هیئت‌مدیره بنیاد موقوفات دکتر محمود افشار» را از سال ۱۳۷۴ تاکنون نیز بر عهده داشت.
از فعالیت‌های محقق داماد در زمینه‌های علمی و فرهنگی می‌توان به «عضویت پیوسته و ریاست گروه مطالعات اسلامی در فرهنگستان علوم ایران» اشاره کرد. «تدریس در دانشگاه‌ها» از دیگر فعالیت‌های شاخص او است. او استاد حقوق دانشگاه شهید بهشتی و دانشگاه شهید مطهری است و بیش از ۱۰ سال مدیریت گروه حقوق دانشگاه تربیت‌مدرس را بر عهده داشته است. «تألیفات و مقالات علمی» متعدد منتشرشده‌ی محقق داماد در زمینه‌های فقه، حقوق و فلسفه از دیگر فعالیت‌های او است. وی ۲۳ کتاب، ۸۸ مقاله و ۳۵ مصاحبه منتشر شده دارد.
مروری بر کتاب‌ها و آثار سیدمصطفی محقق داماد
کتاب قواعد فقه
«قواعد فقه» به‌عنوان یکی از آثار مهم محقق داماد به شمار می‌آید. کتابی ۵ جلدی که توسط مرکز نشر علوم اسلامی و انتشارات سمت چاپ شده است. جلد یک در ۱۸، عنوان بخش مدنی قواعد فقه (مالکیت-مسئولیت) را تشریح کرده است. جلد دوم در ۱۶ فصل ادامه‌ی قواعد فقهی را به نگارش درآورده است. جلد سوم مجموعه قواعد قضایی را در ۶ فصل بیان کرده است. جلد چهارم با یک دیباچه و ۱۰ فصل، بخش جزایی قواعد فقه را توصیف کرده است.و سرانجام در جلد ۵ بخش عمومی قواعد فقه (سیاسی-اداری-شهروندی) در ۸ بخش تدوین شده است.
کتاب اصول فقه
این کتاب، «مباحثی از اصول فقه»، ارائه‌دهنده‌ی تقریری نو از اندیشه‌های کهن دانش اصول فقه، به زبان فارسی و 3 جلدی (دفتر) است. «مباحث الفاظ» و«منابع فقه» مباحث جلد اول و دوم هستند. مطالب جلد سوم، در ضمن یک مقدمه و ۷ فصل تنظیم شده است. نوشتار کتاب چکیده‌ی سلسله درس‌هایی است که محقق داماد برای جمعی از حقوق‌دانان و قضات دادگستری بیان کرده است.
کتاب الهیات محیط‌زیست
این اثر برگرفته از برخی سخنرانی‌های محقق داماد در کنفرانس‌های بین‌المللی درباره‌ی دیدگاه الهیات نسبت به محیط‌زیست است. او جدایی انسان و استقلالش از زیست‌بوم خود و در ادامه، جدایی از محیط‌زیست الهی را سرچشمه‌ی بحران زیست‌محیطی امروز جهان می‌پندارد. کتاب با استناد به حدود ۲۰۰ آیه از قرآن به مفهوم محیط‌زیست می‌پردازد.
کتاب جهل مقدس؛ تابوت آتشین
این اثر درباره‌ی رابطه‌ی رادیکالیسم و جنبه‌های مذهبی و اسلام و دارای ۲۳ مقاله و یادداشت است. محتوای کتاب به‌جز چند مقاله ابتدا در روزنامه‌های مختلف چاپ شده است. به همین دلیل ممکن است بخش‌هایی تکراری به چشم بخورد؛ اما سوگیری متفاوت و متناسب با ساختار همان مقاله را دارند.
کتاب حکمت برتر
این کتاب سلسله درس‌های حکمت متعالیه محقق داماد در مؤسسه‌ی حکمت و فلسفه‌ی ایران در مقطع دکترا است. نویسنده با مراجعه به منابع صدرا که نزدیک ۴ قرن پایه‌ی فلسفه‌ی رایج الهیات عقلانی شیعی بوده است، مکتب ابن‌سینا را بررسی می‌کند که چگونه این مسائل در حکمت متعالیه حل شده‌اند.
کتاب تبصره المتعلمین فی احکام الدین
این اثر، کتابی در زمینه‌ی گفتن احوال شخصی و معاملات مالی به شیوه‌ی فقه شیعه است و به‌عنوان مکملی برای منابع اصلی درسی رشته حقوق در دانشکده‌های نوشته شده تا تکرار‌ها و مطالب اضافی و کاستی‌ها را شرح دهد.
کتاب نظریه‌ی عمومی نفی دشواری در حقوق اسلامی
این کتاب به بیان چرایی آسانی شریعت اسلامی می‌پردازد. ورود قواعد گوناگون به فقه اسلامی، دین را دشوار نشان می‌دهد؛ حال‌آنکه مبنای احکام مختلف همه از یک ریشه‌اند. در این اثر، چند قاعده به یک نظریه‌ی عمومی برگردان شده و الزامات ناشی از تعهدات مربوط به آن بیان شده است. بیشتر محتوا، ابتدا جزوه‌ی درسی در دوره‌ی دکترای حقوق بوده است.
کتاب حقوق بشردوستانه‌ی بین‌المللی
این کتاب، مجموعه‌مقالاتی درباره‌ی حقوق بشر است که در نشریات دانشگاهی مختلف در طول سالیان منتشر شده است. محور اصلی کتاب حقوق بشردوستانه‌ی بین‌المللی در مفاهیم اسلامی است و سیر تاریخی و جایگاه حقوق بشردوستانه در اسلام بحث و بررسی می‌شود.
کتاب روشنگری دینی
روشنگری دینی، اثری در ۲ جلد است که هر جلد در ۲۰ گفتار تفکیک‌شده، سوره‌ی مبارکه‌ی فرقان را تحلیل می‌کند. این کتاب شباهتی با سایر تفاسیر رایج ندارد. زبانی بدیع، برداشت‌های تازه، در کنار بیان مسائل روزآمد ویژگی این اثر است. فهرست‌های چندگانه‌ای در انتهای هر جلد وجود دارد که استفاده از آن را برای مخاطب كاربردی‌تر می‌کند.
کتاب فاجعه‌ی جهل مقدس
این کتاب، مجموعه سخنرانی‌هایی است که به متن تبدیل شده و به بررسی و نقد جهالت‌های جوامع دینی می‌پردازد که مقدس انگاشته می‌شوند. محقق داماد پیامدهای نادانی و جهل را در معارف دینی با محوریت عاشورای حسینی تجزیه و تحلیل می‌کند.
کتاب در دادگاه جهل مقدس
این اثر ادامه‌ای بر کتاب فاجعه‌ی جهل مقدس است و به بررسی عمیق‌تر این موضوع می‌پردازد. محقق داماد در کتاب‌های «فاجعه‌ی جهل مقدس» و «در دادگاه جهل مقدس» به نقد جهل مقدس در جوامع دینی پرداخته و تلاش می‌کند تا با ارائه‌ی دیدگاه‌های علمی و مستدل، به مبارزه با این پدیده بپردازد.
سبک نگارش محقق داماد
آثار سید مصطفی محقق داماد به شیوه‌ی تحلیلی و دقیق نگاشته شده‌اند. او در مقام یک فقیه و حقوق‌دان، مفاهیم پیچیده‌ی فقهی و حقوقی را به زبانی ساده، روان و فهمیدنی برای مخاطبان خود بیان کرده است. او در برخی از آثار خود به تطبیق و مقایسه‌ی دیدگاه‌های فقهی و حقوقی اسلام با سایر نظام‌های حقوقی و فلسفی می‌پردازد. محقق داماد با استناد به منابع معتبر فقهی، حقوقی و فلسفی تلاش می‌کند تا دیدگاه‌های خود را تقویت کند.
دغدغه‌ها و موضوعات آثار سیدمصطفی محقق داماد
تلاش‌های محقق داماد برای تبیین و ترویج دیدگاه‌های علمی و مستدل در زمینه‌های مختلف فقهی، حقوقی و فلسفی است. محقق داماد در آثار خود به موضوعات حقوق بشر و عدالت توجه ویژه‌ای دارد و تلاش می‌کند تا با استناد به منابع اسلامی، دیدگاه‌های خود را در این زمینه تبیین کند. همچنین مسائل محیط‌زیستی از دغدغه‌های اصلی او بوده و در کتاب «الهیات محیط‌زیست» به بررسی دیدگاه‌های الهیاتی نسبت به این موضوع پرداخته است. محقق داماد در کنار این موضوعات، به تساهل و تسامح دینی نیز اهمیت داده و در آثار خود به اهمیت رواداری و پذیرش دیدگاه‌های مختلف اشاره می‌کند.
