کتاب قالب شناسی تربیتی

کتاب قالب شناسی تربیتی نوشتهٔ سیدمحمد صادقی آرمان و ویراستهٔ حسین صادقی فرد است و نشر شهید کاظمی آن را منتشر کرده است. موضوع این کتاب آشنایی برنامه‌ریزان فرهنگی و مربیان تربیتی با قالب‌های رسانه‌ای است.

درباره کتاب قالب شناسی تربیتی

فرهنگ معاصر فرهنگی آکنده و اشباع‌شده از رسانه‌هاست. رسانه‌ها چنان در زندگی روزمرهٔ عصر مدرن مؤثرند که جزئی از بافت فرهنگی محسوب می‌شوند و می‌توان گفت بخش اعظم هویت، دین، و فرهنگ از طریق رسانه‌ها منتقل می‌شود.

از طرف دیگر، باتوجه‌به تحولاتی که امروزه در علم ارتباطات و وسایل تبلیغی رخ داده، موضوع «انتقال دین از رسانه‌های نوین» و دغدغه‌هایی که در این زمینه پدید آمده، بسیار اهمیت یافته است؛ زیرا رسانه‌های نوین با شتاب رو به گسترش‌اند و باتوجه‌به ابعاد و توانمندی‌های مختلفی که در«تولید»، «ذخیره‌سازی»، «ارسال» و «دریافت» پیام دارند، می‌توانند در خدمت «انتقال» محتوای دینی و تربیتی قرار گیرند.

باتوجه‌به اینکه دین اسلام به عنوان خاتم ادیان الهی، آیینی «جهانی» و «جاودانه» و «جامع» است، باید به همین تناسب و با تکیه بر همهٔ امکانات ارتباطی و تبلیغی گسترش یابد. منابع دینی، اسناد و تجربهٔ تاریخی اسلام، گویای این حقیقت است که از ابتدای ظهور اسلام تبلیغ همه‌جانبهٔ آن، به‌تناسب موقعیت‌های مختلف، سرلوحهٔ فعالیت‌های پیامبر خاتم، ائمهٔ اطهار، و پس از ایشان، اندیشمندان مسلمان بوده است.

در کتاب قالب شناسی تربیتی هرآنچه مربوط به رسانه است و در تولید محصولات تهذیبی ویژهٔ طلاب و مربیان تربیتی و فرهنگی نقش دارد تبیین می‌شود.

خواندن کتاب قالب شناسی تربیتی را به چه کسانی پیشنهاد می‌کنیم

این کتاب را به متخصصان حوزهٔ رسانه پیشنهاد می‌کنیم.

بخشی از کتاب قالب شناسی تربیتی

«هنگامی که دو واژهٔ دین و رسانه در کنار هم به کار می‌روند، دو سنخ از مباحث به وجود می‌آیند. یک بحث این است که وقتی دین در رسانه انعکاس می‌یابد، چه اتفاقی می‌افتد؟ قائلین به این بحث معتقدند در چنین صورتی دین، رسانه‌ای خواهد شد و پیش‌بینی می‌کنند پس از آن دیگر تنها دینی رسانه‌ای خواهیم داشت؛ به‌گونه‌ای که افراد جامعه دین خود را تنها از طریق رسانه‌های جمعی دریافت خواهند کرد. البته این مباحث بیشتر در فضای رسانه‌ای غرب مطرح است و مطالعات رسانه‌ای در غرب بیشتر ناظر به همین مباحث است.

بحث‌های دیگری هم البته در اینجا مطرح هستند، مانند اینکه اساساً رسانه چه‌مقدار از دین را می‌تواند متجلی سازد و دین با ابعادی که دارد، چگونه در رسانه و در چه سطحی مطرح خواهد شد. به‌طور دقیق‌تر، دین دارای حوزه‌های متعددی چون حوزهٔ معرفتی، عاطفی، اخلاقی، فقهی و... است. در ورود دین به رسانه، رسانه چه‌میزان تاب بیان جنبه‌های معارفی دین را دارد؟ یا چه‌مقدار می‌تواند به جنبه‌های فقهی دین بپردازد؟ یا چه ظرفیت‌هایی برای ورود به جنبه‌های اخلاقی یا عاطفی دین دارد؟ این موارد یک حوزه از بحث را شامل می‌شود که با تعبیر دین رسانه‌ای یا رسانه‌ای شدن دین شناخته می‌شود.

سنخ دیگری از مباحث که در هم‌نشینی دو واژهٔ دین و رسانه قابل طرح هستند، مجموعه مباحثی است که شاید بتوان به تعبیر «رسانهٔ دینی» آن را مطرح کرد. در این حوزه از مباحث، عمدتاً با دیدگاه‌هایی تحت عنوان مبانی نظری مواجه هستیم که از مواجههٔ مبانی نظری دو مقولهٔ دین و رسانه شکل می‌گیرند. به بیان دیگر، همچنان که در حوزهٔ مطالعات رسانه‌ای دیدگاه‌ها و مبانی‌ای وجود دارد، در حوزهٔ مطالعات دینی نیز مبانی و اصولی مطرح است که هنگام نسبت‌سنجی میان این دو حوزهٔ مطالعاتی، تغییر و تحولاتی رخ می‌دهد که قابل بحث و بررسی هستند. نتیجهٔ این تحولات، مبانی و نظریاتی است که می‌تواند در شکل‌گیری رسانهٔ دینی نقش‌آفرینی کند.

مباحث این حوزه تلاش می‌کنند تا پرسش‌هایی را در مواجهه با نظریهٔ رسانهٔ دینی پاسخ دهند؛ مانند اینکه آیا در نظریه‌های ارتباطات می‌توانیم یک مدل ارتباطی دینی داشته باشیم؟ یا در حوزهٔ نظریه‌های رسانه به همین شکل؟ یا نظریات موجود در مطالعات رسانه‌ای (مانند نظریهٔ هنجاری رسانه) در نگرهٔ دینی به رسانه چه تغییری پیدا می‌کنند؟ و پرسش‌هایی دیگر از این دست.

یکی از نکاتی که در مباحث دین و رسانه باید تبیین کرد، تعیین حدود بحث است. وقتی می‌گوییم دین، منظورمان دقیقاً از دین چیست؛ یا دربارهٔ رسانه نیز به همین ترتیب.

الف) دین: نخست اینکه وقتی از دین سخن می‌گوییم منظورمان دین کامل و خاتم یا همان اسلام است، چراکه ادیان دیگر از جامعیت اسلام (اسلام ناب) برخوردار نیستند.

دوم اینکه وقتی می‌گوییم مبانی دینی با مطالعات رسانه‌ای چه نسبتی برقرار می‌کند، دین (اسلام) را با همهٔ گستره‌اش مدنظر داریم. به بیان روشن‌تر، وقتی برای دین [و مباحث دینی] تقسیم‌بندی‌های مختلفی صورت گرفته، در مطالعات رسانه‌ای به همهٔ این جنبه‌ها و تقسیمات دین نظر خواهیم داشت؛ برای نمونه قدما دین را به سه مبحث عقاید، اخلاق و احکام تقسیم می‌کردند، یا متأخرانی چون شهید مطهری جهان‌بینی و ایدئولوژی را هم بر این تقسیم‌بندی افزودند یا مرحوم صفایی (ع.ص) در یک تقسیم‌بندی جدید، دین را به مبانی معرفتی، مبانی فطری، آرمان‌ها و اهداف دین، نظام‌های دینی و درنهایت احکام دینی تقسیم می‌کنند.

درست این است که مطالعات رسانه‌ای با همهٔ این حوزه‌های دینی درگیر شده و نسبت‌سنجی شود. در واقع به همان نسبتی که فقه و مباحث فقهی در مطالعات رسانه‌ای (دینی) ورود کرده و نقش دارد، اخلاق نیز نقش‌آفرینی خواهد کرد. قابل‌توجه است که در همین راستا بخش عمده‌ای از پژوهش‌های انجام‌شده در این حوزه، به مباحث معرفت‌شناسی دینی و مبانی معرفتی دین پرداخته‌اند؛ مانند رابطهٔ دین و انسان، رابطهٔ انسان با اجتماع، تاریخ، خدا، وحی و... که این مباحث حتی در روش‌شناسی مطالعات رسانه‌ای نیز تأثیرگذار بوده‌اند؛ بنابراین در نسبت‌سنجی دین و مطالعات رسانه‌ای با گستره‌ای از مباحث مواجه هستیم که چیزی از حیات بشری را فروگذار نمی‌کند و همهٔ حوزه‌های حیات بشری، چون تفکر و احساس (ایمان)، عمل و رفتار (فقه)، اجتماع (حقوق) و... را پوشش می‌دهد.

ب) رسانه: نخست اینکه منظور ما از واژهٔ رسانه، عمدتاً رسانه‌های نوین است.

دوم اینکه وقتی از نسبت دین و رسانه سخن می‌گوییم، به مطالعات رسانه‌ای نظر داریم که خود آن نیز دارای ابعادی است. یکی از ابعاد آن مباحث ارتباطی و مطالعات ارتباطات است — که اغلب مفهوم مطالعات رسانه با آن مشتبه شده یا برخی معتقدند باید تنها به همین بحث پرداخت و از دیگر ابعاد غفلت می‌کنند؛ یعنی تلویزیون به‌عنوان یک وسیلهٔ ارتباط‌جمعی.

یکی دیگر از ابعاد مطالعات رسانه جنبهٔ هنری آن است؛ یعنی تلویزیون ضمن آنکه رسانه است، یک هنر نیز به شمار می‌آید و از آن به‌عنوان یک رسانهٔ هنری یاد می‌شود.

بعد دیگر رسانه (رادیو و تلویزیون) بعد سازمانی آن است، رسانهٔ تلویزیون یک سازمان است که ویژگی‌های خاص خودش را دارد. درحقیقت تلویزیون به‌عنوان یک سازمان رسانه‌ای، علاوه بر مباحث عمومی سازمان، بحث‌های سازمانی خاص خود را هم می‌طلبد؛ مانند بحث تولید و مدیریت پیام که از مباحث خاص سازمان‌های رسانه‌ای هستند.

بعد دیگر تلویزیون، بعد تکنولوژیک آن است که به مباحثی چون موجبیت تکنولوژی، فرهنگ تکنولوژی، این‌همانیِ رسانه و پیام و... می‌پردازد.»