کتاب مبدا تحول در استراتژی نظامی ایران، عملیات ثامن الائمه (ع)

کتاب مبدا تحول در استراتژی نظامی ایران، عملیات ثامن الائمه (ع) نوشته سیدیحیی صفوی و حسین اردستانی است. این کتاب را انتشارات مرکز اسناد و تحقیقات دفاع مقدس منتشر کرده است.

درباره کتاب مبدا تحول در استراتژی نظامی ایران، عملیات ثامن الائمه (ع)

این کتاب یک اثر پژوهشی در دوران جنگ است که در وهله اول به لحاظ بدیع بودن و تدوین در فصل‌بندی‌ها، حائز اهمیت است. در این کتاب به‌طور علمی و مستدل و منطقی به فضای بین‌المللی جنگ ایران و عراق پرداخته ‌شده است. همچنین به رفتار سازمان ملل درباره جنگ ایران و عراق نیز نگاهی علمی و مستدل شده است و در آن سعی شده همه قضاوت‌ها بر اساس اسناد و مدارک و بدون حب و بغض تدوین شود.

درسازماندهی کتاب شش بحث عمده مورد تحقیق و پژوهش قرار گرفته و هر بحث یکی از ابعاد این تحول را تبیین نموده است. نویسندگان کتاب با این نگاه به طراحی و انتخاب مباحث اقدام کرده‌اند؛ چرا که عملیات ثامن‌الائمه در خلأ اتفاق نیفتاده و برآیند استراتژی‌ها، شرایط محیطی، روند تحولات صحنه جنگ و به خصوص تحولات به وجود آمده در رأس قدرت سیاسی کشور بوده است. از این رو لازم دانسته شد که محیط بین‌المللی، استراتژی نظامی عراق، استراتژی نظامی ایران، تحولات داخلی کشور، کم و کیف عملیات ثامن‌الائمه و تحول راهبرد نظامی ایران پس از این عملیات مورد تجزیه و تحلیل قرار گیرد. ترتیب مباحث مذکور به شرح ذیل است:

در فصل اول محیط بین‌المللی بررسی شده و ساختار نظام بین‌الملل در زمان وقوع جنگ، تعامل انقلاب اسلامی با نظام بین‌الملل و کنشگران اصلی آن – که عراق به نمایندگی از آنان وارد جنگ با ایران گردید - بیان شده است. همچنین چگونگی مواضع و رفتار بازیگران اصلی نظام بین‌الملل یعنی آمریکا، شوروی و سازمان ملل، و نیز رفتار کشورهای منطقه در قبال جنگ تا قبل از عملیات ثامن‌الائمه بررسی شده است. علاوه بر این، موضوع مهم دیگر این فصل، تأثیرعملیات ثامن‌الائمه به روند تحولات در سطح جهانی و منطقه‌ای است.

در فصل دوم، استراتژی نظامی عراق بررسی شده است. اینکه توانایی نظامی عراق چه بوده، چه نوع استراتژییی را انتخاب کرده، چه اهدافی را در حمله به جمهوری اسلامی در سر داشته، با چه توانی و از چه محورهایی حمله کرده و چه مناطقی را اشغال کرده است، و در محورهای تجاوز، محور آبادان و خرمشهر دارای چه جایگاهی بوده است.

در فصل سوم، بحران داخلی و مسئله جنگ توصیف و تحلیل شده است. پس از پیروزی انقلاب اسلامی بحران‌های متعدد داخلی به کشور تحمیل شد که آغاز آن جنگ گروه‌های تجزیه‌طلب در کردستان و ادامه آن فتنه دیگر گروه‌های ضدانقلاب در پاره‌ای از مناطق کشور بود. با شروع تجاوز عراق این بحران‌ها تشدید شد، از جمله جنگ مسلحانه سازمان مجاهدین خلق (منافقین) و گروه‌های چپ شامل چریک‌های فدایی خلق، پیکار و راه کارگر و برخی دیگر در داخل، که متأسفانه آقای رئیس جمهور (بنی‌صدر) نیز در کنار جریان سازمان مجاهدین خلق قرار گرفت و کشور در بحرانی گسترده فرو رفت و زمانی توانست از آن خارج شود که بسیاری از رهبران سیاسی خود را بر اثر ترورهای سازمان مجاهدین خلق از دست داد و کشور در آستانه بحرانی نابودکننده قرار گرفت. در این دوره و پس از آنکه رئیس‌جمهور با اتکا به ارتش نتوانست بر ارتش عراق فائق آمده و متجاوزان را از خاک ایران بیرون کند، وارد سیاست داخلی شد و در تشدید بحران داخلی سعی فراوان کرد. در این مقطع تیزفهمی و هوشمندی زایدالوصف رهبر کبیر انقلاب در انسجام‌بخشی به سطوح اول و دوم نظام و نیز تنویر افکار عامه مردم و جهت بخشی واحد به آنها، سبب مهار این بحران شد و به رغم ضربات هولناک و سنگینی که به نظام و قدرت سیاسی وارد شد، توانست کشور را ازبحران و جنگ داخلی خارج ساخته و با انتخابات ریاست جمهوری و انتخابات میان دوره‌ای مجلس و انتصاب کادرهای جدید، تعادل را به دولت و جامعه بازگردانده و جنگ را به عنوان هدف اول و اولویت هدف‌های ملی پیگیری نماید.

در فصل چهارم، استراتژی نظامی ایران واکاوی شده است. در این فصل وضعیت نیروهای مسلح شامل ارتش، سپاه و بسیج آورده شده و همچنین استراتژی نظامی ایران از زمان تجاوز عراق تا قبل از عملیات ثامن‌الائمه بررسی و تحلیل شده است: دوره مقاومت در قبال تجاوز، مقاومت در خرمشهر و آبادان، عملیات‌های کلاسیک ارتش برای آزادسازی، عملیات محدود در جبهه‌ها با تأکید بر عملیات محدود از دی ماه ۱۳۵۹ تا شهریورماه ۱۳۶۰ در جبهه‌های جنوب و غرب، به خصوص در محور سوسنگرد و دارخوین. مباحث این فصل امکان مقایسه تحول در استراتژی نظامی ایران را که پس از عملیات ثامن الائمه به وجود آمد را فراهم می‌سازد.

در فصل پنجم، عملیات ثامن‌الائمه بازگو شده است. این فصل یکی از مهم‌ترین فصول کتاب است. در فصل پنجم، شرق کارون به عنوان یک جبهه مهم در جبهه‌های جنوب مورد توجه قرار گرفته و چگونگی ورود دشمن در بدو تجاوز و عملیات‌ها و اقدامات انجام شده در این محور تا قبل از عملیات ثامن‌الائمه روایت شده است. علاوه بر این، طراحی و اجرای عملیات بررسی و توصیف شده است. هدف اصلی از آوردن مباحث مربوط به عملیات ثامن‌الائمه به رغم برخی تکرارها که در کتب دیگر آمده، این است که الگوی جنینی و ابتدایی تحول که در این عملیات تحقق یافت نشان داده شود و در فصل بعد نیز که ابعاد تحول استراتژی نظامی ایران می‌آید، درک عمیق‌تر و عینی‌تر به دست داده شود.

در فصل ششم، تحول در راهبرد نظامی ایران تجزیه و تحلیل شده است. در این فصل با ارائه یک تعریف تئوریک از استراتژی به وارسی این تحول در استراتژی ایران پرداخته شده است. مبنای این تحول بر سه پایه مثلث استراتژی یعنی هدف، منابع و روش، قرار داده شده و تحول اهداف، منابع و روش در استراتژی جدید با شرح این سه پایه مفهومی در استراتژی نظامی ایران قبل از ثامن‌الائمه، مقایسه گردیده است. به نظر نگارندگان، تحول استراتژی ایران پس از عملیات ثامن‌الائمه، تا قبل از عملیات خیبر ادامه داشته و الگوی عملیات ثامن‌الائمه، در تمام عملیات این دوره از عملیات طریق‌القدس در آذرماه ۱۳۶۰ تا عملیات والفجر ۱ در فروردین ۱۳۶۲، مورد اهتمام و طراحی و اجرا بوده است.

خواندن کتاب مبدا تحول در استراتژی نظامی ایران، عملیات ثامن الائمه (ع) را به چه کسانی پیشنهاد می‌کنیم

این کتاب را به تمام علاقه‌مندان به شناخت دوران دفاع مقدس پیشنهاد می‌کنیم.