بریده‌هایی از کتاب امید به رحمت الهی

ای که نامت دوای دردمندان و یادت شفای بیماران است و طاعتت غنا و بی‌نیازی است، به کسی که سرمایه‌اش امید به توست و اسلحه‌اش گریه است، رحم کن!

وظیفۀ ما در قبال آن‌هایی که مرتّب آزار و اذیّت می‌کنند و حلالیّت هم می‌طلبند چیست؟ باید حلال کنیم، یا این‌که کوتاه نیاییم؟ اگر ما واقعاً با خدا معامله کنیم و این ظرفیّت را داشته باشیم، برای خود ما خوب است. امیرالمؤمنین) ع) به امام مجتبی) ع) می‌فرماید: لَا یَکْبُرَنَّ عَلَیْک ظُلْمُ مَنْ ظَلَمَکَ فَإِنَّهُ یَسْعَی فِی مَضَرَّتِهِ وَ نَفْعِکَ؛ و باید ستم ستمگر بر تو بزرگ نیاید؛ زیرا او به زیان خود و سود تو کوشش می‌نماید. ما باید توجّه داشته باشیم آن‌هایی که ما را آزار می‌دهند، ما به گناه آن‌ها راضی نیستیم. ما یک ذرّه به ظلم راضی نیستیم. به گناه راضی نیستیم. ولی مولا امیرالمؤمنین) ع) به امام مجتبی) ع) فرمودند: کسی که تو را اذیّت و آزار می‌دهد، برای تو خیلی بزرگ جلوه نکند. چرا؟ چون به ضرر خود و به نفع شما کار می‌کند. یعنی کسی که با ما بداخلاقی می‌کند، یا مال یا حقوق یا آبروی ما را می‌برد، یا غیبت ما را می‌کند، با این کاری که انجام می‌دهد، ثواب‌های خود را به نامۀ عمل ما می‌فرستد و گنا‌هان ما را به نامۀ عمل خود منتقل می‌کند.

ابوضمضم ابوضمضم شخصیت بزرگواری در امّت‌های گذشته بوده که پیغمبر ما او را یاد کرده و او را به عنوان الگو برای ما معرّفی می‌‌کند. حضرت فرمودند: این ابو ضمضم کسی بود که هر روز با خدا معامله می‌‌کرد. صبح که می‌‌شد می‌‌گفت: اللَّهُمَّ قَدْ تَصَدَّقْتُ بِعِرْضی عَلَی النّاسِ عامَۀ؛ بار پروردگارا، من آبرو و عنوان خودم را برای خدمت به مردم و بندگان تو وقف راه تو کردم! یعنی کسی به خاطر من جهنّم نرود. اگر کسی پشت سر من حرفی زده، تهمتی، غیبتی، اهانت و جسارتی، خدایا، من آبروی خود را وقف راه تو کردم.

یَسْئَلُونَکَ ما ذا یُنْفِقُونَ قُلِ الْعَفْوَ؛ از تو می‌پرسند چه چیز انفاق کنیم؟ بگو: عفو! چقدر آیۀ زیبایی است! ما معمولاً فکر می‌‌کنیم انفاق باید مال باشد. بالاترین انفاق‌ها عفو و گذشت است.

امام صادق) ع) فرمودند: مَلْعُونٌ مَلْعُونٌ رَجُلٌ یَبْدَؤُهُ أَخُوهُ بِالصُّلْحِ فَلَمْ یُصَالِحهُ؛ ملعون است، از رحمت خدا دور است کسی که برادرش با او آشتی آغاز کند و او نپذیرد و آشتی نکند!

بالاترین عفوها و بخشش‌ها در زندگی پیغمبر عظیم الشّأن (ع) بوده است. یکی از مهم‌ترین کارهای پیغمبر در فتح مکّه عفو و بخشش بوده است. مردم مکّه از هرگونه اذیت و آزاری به پیغمبر فروگذاری نکردند. به کسی که عقل کل است، مجنون و ساحر گفتند. بالاترین تهمت‌ها را زدند. پیامبر خدا سیزده سال مورد آزار و اذیت اهالی مکه بودند. بعد از این هم که بالاجبار به مدینه هجرت کردند، می‌‌خواستند پیغمبر را بکشند. جنگ بدر و احزاب و احد به راه انداختند. جنگ بعد از جنگ. اگر ما بودیم انتقام می‌‌گرفتیم. ولی رسول خدا (ع) وحشی، قاتل حضرت حمزه را بخشیدند. مردم مکه را بخشیدند، مردم مکّه که نزدیک بیست سال بالاترین آزارها و شکنجه‌ها را داده بودند.

دومین آیه‌ای که از آن به هم به «أَرْجَی آیَۀ فِی کِتَابِ اللهِ» تعبیر شده و هم به «أَحَبُّ آیَۀ فِی کِتَابِ اللهِ»، آیۀ ۴۸ سورۀ مبارکۀ نساء است. خدای مهربان می‌‌فرماید: إِنَّ اللهَ لا یَغْفِرُ أَنْ یُشْرَکَ بِهِ وَ یَغْفِرُ ما دُونَ ذلِکَ لِمَنْ یَشاءُ؛ خداوند هرگز شرک را نمی‌بخشد! و پایین‌تر از آن را برای هر کس بخواهد و شایسته بداند می‌بخشد. یعنی خدای متعال تنها گناهی را که نمی‌بخشد شرک به خودش است، ولی غیر شرک را برای هر کس که بخواهد می‌‌آمرزد. به غیر از شرک همۀ گناهان را می‌بخشد. مفسّرین در ذیل این آیه فرموده‌اند: منظور از این است که خدا همۀ گناهان را، حتّی بدون توبه می‌‌آمرزد؛ چون با توبه که همۀ گناهان آمرزیده می‌‌شود. خدای مهربان غیر شرک را حتّی ممکن است بدون توبه هم ببخشد. برای همین، از این آیه، به امیدوارکننده‌ترین آیۀ قرآن تعبیر شده است. ولی شرک را بدون توبه نمی‌بخشد.

ما باید آنچه را بر عهدۀ ماست، از ادای حق، از حلالیت طلبیدن، از عذرخواهی کردن، در حدّ اعلی انجام بدهیم. ولی اگر بینی و بین الله نمی‌توانیم و نتوانستیم از عهدۀ این کار بر بیاییم، به نیت صاحبان حق، دعا بخوانیم، صدقه بدهیم، طواف کنیم، زیارت برویم، کار خیر انجام بدهیم. کارهای خیر ما به حساب صاحبان حق می‌رود و دین او ادا می‌شود. افرادی که واقعاً توبه کنند و برگردند و ولایت اهل بیت را داشته باشند، امامان ما فرموده‌اند: روز قیامت ما از خدا می‌خواهیم آن‌قدر به صاحبان حق بدهد تا از آن‌ها بگذرند.

ترفند شیطان بعضی افراد می‌گویند: ما گناه می‌کنیم و اصلاً هم دوست نداریم و از این کار کراهت داریم. نکته اینجاست که نماز هم می‌خوانیم، ولی بعد از انجام یک گناه خجالت می‌کشیم که برویم نماز بخوانیم. چه باید بکنیم؟ این یک ترفند شیطانی است که بعضی افراد می‌گویند ما گناه زیاد داریم و خجالت می‌کشیم برویم غسل کنیم، وضو بگیریم، نماز بخوانیم. این خیلی اشتباه است. اصلاً کسی که آلوده است، بیشتر باید به طرف خدا برود. بیشتر باید توجّه کند. بیشتر باید نماز بخواند. امیرالمؤمنین) ع) می‌فرماید: ما اَهَمَّنی ذَنبٌ اُمهِلتُ بَعْدَهُ حَتّی اُصَلِّیَ رَکعَتَین؛ گناهانی که پس از آن مهلت یافتم به اندازه‌ای که دو رکعت نماز گزارم و از خدا اصلاح آن گناه را بخواهم، مرا غمگین نکرد. یعنی اگر خدا به من مهلت بدهد تا بعد از گناه دو رکعت نماز بخوانم، به خاطر آن گناه اندوهگین نمی‌شوم. چون وقتی انسان گناهی مرتکب شود، بعد پشیمان شود و با نیت پاک به امید بخشش و آمرزش خداوند به نماز بایستد، قطعاً خداوند او را مورد مهر و عفو خود قرار می‌دهد.

یک جوانی خدمت یکی از بزرگان آمده بود. خیلی درددل داشت. می‌گفت: من همه چیز دارم. خانه و زندگی و همۀ امکانات دارم، ولی هیچ بهره و لذتی از زندگی نمی‌برم. گفت: من حدود سی سؤال از او کردم ببینم علّت مشکلات و گرفتاری‌های او چیست؟ به این نتیجه رسیدم که ایشان دخترخالۀ خود را می‌خواسته است و به این آرزوی خود نرسیده است. رفته یک دختر دیگری را گرفته است که به مراتب از او بهتر است. ولی چون آن آرزو دنبال اوست، زندگی و همسری که از آن هم بهتر است، برای او شیرین نیست. چرا ما دنبال رزقی باشیم که برای ما بریده نشده است؟! مال ما نیست، مال دیگران است. این باعث شود که من از زندگی خود لذّت نبرم. این آرزویی که مال ما نیست و ما را زمین می‌زند. یک بچّه‌ای که دوچرخه‌ای را خیلی دوست دارد، با دوچرخۀ خود حال می‌کند و لذّت می‌برد. اما هنگامی که می‌بینید رفیقش یک موتور خریده است، تا وقتی که به موتور او نگاه نکند، از این دوچرخه لذّت می‌برد؛ چون آرزوی دیگری برای او نیست. اما وقتی نگاه و فکرش به موتور اوست، دیگر از دوچرخه‌اش لذت نمی‌برد.

ترک گناه بهتر از این است که انسان گناه کند و بعد به امید توبه باشد؛ چون گاهی موفق به توبه نمی‌شود. یکی از ترفندهای مهم ابلیس این است که انسان را موفق به توبه نکند، مدام به او وعده دهد تا بی‌توبه از دنیا برود. از این نمونه‌ها زیاد بوده‌اند.

ایمان در جای جای قرآن به امیرالمؤمنین) ع) تعبیر شده است. وَ مَنْ یَکْفُرْ بِالْإیمانِ فَقَدْ حَبِطَ عَمَلُهُ؛ کسی که به ایمان کفر بورزد، اعمال او حبط شده است. یعنی اگر حضرت علی) ع) را قبول نکند، اعمالش بر باد است.

دوستان اهل بیت با میل و رغبت گناه نمی‌کنند. کسی که امیرالمؤمنین در خانۀ دل اوست، میل به گناه ندارد. قرآن می‌فرماید: حَبَّبَ إِلَیْکُمُ الْإیمانَ وَ زَیَّنَهُ فی قُلُوبِکُمْ؛ خداوند ایمان را محبوب شما قرار داد و آن را در دل‌هایتان زینت بخشید.

دام سخت است مگر یار شود لطف خدا ور نه آدم نبرد صرفه ز شیطان رجیم جایی که حضرت آدم صفی الله با آن همه عظمت زمین خورد، آیا ما می‌توانیم بگوییم که گناه نداریم، یا ممکن است معصوم باشیم؟ خیر، ما هم ممکن است خطا کنیم. رسول خدا (ع) فرمودند: کُلُّ بَنِی آدمَ خَطَّاءٌ وَ خَیرُ الخَطَّائینَ التَّوَابِونَ؛ همۀ فرزندان آدم خطاکارند. و بهترین خطاکاران توبه‌کنندگان‌اند.

اِنَّ تَرْکَ الذَّنْبِ أَهْوَنُ مِنْ طَلَبِ التَّوْبَۀ؛ گناه نکردن آسان‌تر از درخواست توبه است. و نیز فرمودند: اَفْضَلُ مِنْ طَلَبِ التَّوْبَۀ تَرکُ الذَّنْبِ؛ برتر و بالاتر از درخواست توبه، ترک گناه است.

گنهکارهایی که مصر هستند و پشیمان نیستند و باز هم ادامه می‌دهند، مشکل دارند. ‌ معلوم نیست مورد رحمت و لطف خدا قرار گیرند. اگر این‌طور بود، شیطان هم مورد رحمت خدا قرار می‌گرفت.

امام صادق) ع) از قول حضرت لقمان نقل می‌فرمایند: یا بُنَیَّ خَفِ اللهَ خَوْفاً لَوْ اَتَیتَ یَوْمَ القیامَۀ بِبِرِّ الثَّقَلینِ خِفْتَ اَنْ یُعَذِّبَکَ وَ ارْجُ اللهَ رَجاءً لَوْ وافَیْتَ القیامَۀ بِإِثْمِ الثَّقَلَینِ رَجَوْتَ اَنْ یَغْفِرَ اللهُ لَکَ؛ ای فرزندم، چنان از خداوند بیم داشته باش که اگر در روز قیامت نیکی جن و انس را در پروندۀ خود داشته باشی، باز هم از عذاب الهی بیمناک باشی، و چنان به خداوند امیدوار باش که اگر در قیامت پروندۀ تو به مقدار گناه جن و انس سنگین باشد، باز هم به غفران الهی امید داشته باشی!

اما گنهکاری که واقعاً نادم و پشیمان است. ناخواسته گناه کرده است. نمی‌خواسته، در بحران گناه قرار گرفته است؛ یا عمداً گناه کرده است، ولی الآن منفعل و پشیمان است، این قطعاً مورد رحمت خداست. راه باز است. می‌تواند برگردد.

اِنَّ رَبّی حَکَمَ وَ اَقْسَمَ اَنْ لا یَجُوزُهُ ظُلمُ ظالمٍ؛ خدای متعال حکم کرده و به ذات خود قسم خورده که از ظلم ظالم نمی‌گذرد.

ما دو نوع گنهکار داریم؛ یک گنهکاری است که معاند است و در گناه پافشاری دارد، یا حقّ الناس بر عهدۀ اوست و می‌تواند جبران کند و جبران نمی‌کند. این مشکل دارد. شلوغ‌ترین موقف در قیامت، موقف حقّ النّاس است. اگر در دنیا حقّ النّاس را ادا نکنیم، هزار مرتبه هم «العفو» بگوییم، «استغفر الله» بگوییم، جبران نمی‌شود. به حقّ النّاس باید نگاه ویژه‌ای داشته باشیم.