بریده‌هایی از کتاب چه نیازی است به علی؟

ما همیشه پیروزی را در پیروزی می‌بینیم و می‌شناسیم، اما علی درس بسیار بزرگی داده است و آن پیروزی در شکست است.

اما من معتقدم که از همه سخنانی که علی در مدت عمرش گفته است، جمله‌ای از همه رساتر، بلیغ‌تر، زیباتر، اثربخش‌تر و آموزنده‌تر وجود دارد و آن ۲۵ سال سکوت علی است، که خطاب به همه انسان‌هاست، انسان‌هایی که علی را می‌شناسند. بیست‌وپنج سال سکوت در نهایت سختی و سنگینی برای یک انسان، آن هم نه یک انسان گوشه‌گیر و راهب؛ یک انسان فعال اجتماعی.

«همچون خاک در چشمم و همچون خار در حلقومم، بیست‌وپنج سال ماندم. »

و می‌نالد. علی همان‌طور که فلسفه‌ها می‌گویند می‌نالد، به خاطر اینکه انسان است و به خاطر اینکه تنهاست

نمی‌دانم چرا همیشه با عوام، که وارد به مسایل علمی نیستند، صحبت می‌کنند و آن‌ها را که احساساتشان قوی است تحریک می‌کنند. این یک بحث علمی است. اگر من اشتباه می‌کنم باید در یک مباحثه و نقد علمی تصحیح شود.

اسلام جهاد بیشتر از اسلام عبادت هر دو جهان ارزش دارد.

دکتر جرج جرداق، که بزرگ‌ترین انسانی است که علی را به بشریت امروز شناسانده است، در کتاب الامام علی صوت العدالة الانسانیه می‌گوید: «ای روزگار! کاش می‌توانستی همه قدرت‌هایت را، و ای طبیعت! کاش می‌توانستی همه استعدادهایت را در خلق یک انسان بزرگ، نبوغ بزرگ و قهرمان بزرگ جمع می‌کردی و یک بار دیگر به جهان ما یک علی دیگر می‌دادی. »

همین طلحه و زبیر وقتی که می‌بینند در خلافت علی حتی نمی‌توانند به استانداری دو شهر امید داشته باشند، به نزد عایشه می‌روند که جنگ به پا کنند. قبل از رفتن نزد علی می‌آیند تا برای خارج شدن از شهر از او اجازه بگیرند. علی به آن‌ها می‌گوید که «می‌دانم به کجا و برای چه کار می‌خواهید بروید، اما بروید! » عجیب است. این دو نفر می‌خواهند از قلمرو حکومتش خارج شوند و از مرز بیرون بروند تا قیام مسلحانه علیه او راه بیندازند و بر رویش شمشیر بکشند و بزرگ‌ترین توطئه زمان علی را درست کنند. معذالک علی به آن‌ها می‌گوید «بروید! » چرا؟ برای اینکه این دو نفر انسان هستند و اگر پیش از آنکه جرمی را مرتکب شوند آن‌ها را از رفتن منع کند آزادی آن‌ها را، که حق هر انسان است، سلب کرده است: آزادی سفر و آزادی مسکن. و اگر این آزادی‌ها سلب شود قانونی به وجود می‌آید که همه جباران و ستمگران تاریخ برای پایمال‌کردن آزادی افراد به علی متوسل می‌شوند و به او استناد می‌کنند.

شرح حال نوابغ را اگر بخوانیم، می‌بینیم که یکی از صفات مشخص این نوابغ، تنهایی‌شان در زمان خود آن‌هاست. در زمان خودشان مجهول‌اند، غریب‌اند و در وطن خویش بیگانه‌اند و آن‌ها را، اثرشان را، سخنشان را و سطح اندیشه و هنرشان را، آیندگان بهتر می‌توانند بفهمند.

نمی‌دانیم! این، درد است؛ چه، قبل از هر شعر، هر ستایش و هر تجلیل از علی و حتی قبل از محبت علی، معرفت علی است که نیاز زمان ما و جامعه ماست. محبت بی‌معرفت ارزش ندارد، بت‌پرستی است

عمر را با همه عدالتش، گاه می‌بینیم که چگونه معاویه را، به مصلحت، بر شام مسلط می‌کند، آنچنان که ابوبکر خالد بن ولید را بعد از آن جنایت، باز به مصلحت بخشید. اما علی مصلحت نمی‌فهمد که چیست. این روح، روحی که مصلحت را بداند که چیست، نیست؛ حقیقت یکپارچه است.

اکنون علی آمده است و به همه این‌هایی که سیر و پُر چریده‌اند و بزرگ‌ترین قدرت‌ها را دارند، اعلام می‌کند که پول‌هایی را که این‌ها از مردم خورده‌اند اگر حتی ذره‌ای‌اش به قباله زنهاشان رفته باشد، پس می‌گیرم.

در خندق برابر ابوسفیان و باندش ضربه‌ای زد که پیغمبر این ضربه عجیب و درست و عمیق را این چنین ارزیابی می‌کند و می‌گوید «این تنها ضربه علی از عبادت جن و انس بیشتر می‌ارزد. » این ارزیابی کاملاً درست و منطقی است، زیرا که عبادت مردم هر دو جهان برای تک‌تک افراد ارزش دارد، اما این ضربه است که سرنوشت یک نهضت و سرنوشت انسان را تغییر می‌دهد و از این‌روست که اسلام جهاد بیشتر از اسلام عبادت هر دو جهان ارزش دارد.

دکتر جرج جرداق، که بزرگ‌ترین انسانی است که علی را به بشریت امروز شناسانده است، در کتاب الامام علی صوت العدالة الانسانیه می‌گوید: «ای روزگار! کاش می‌توانستی همه قدرت‌هایت را، و ای طبیعت! کاش می‌توانستی همه استعدادهایت را در خلق یک انسان بزرگ، نبوغ بزرگ و قهرمان بزرگ جمع می‌کردی و یک بار دیگر به جهان ما یک علی دیگر می‌دادی. »

بارها گفته‌ام و باز تکرار می‌کنم که انسان امروز به شناخت علی نیازمند است نه به محبت و عشق به او، زیرا که عشق و محبت بدون شناخت نه تنها هیچ ارزشی ندارد بلکه سرگرم‌کننده و تخدیرکننده و معطل‌کننده نیز خواهد بود.

سرباز با تعجب می‌پرسد که «حتی با ام‌المؤمنین و طلحه و زبیر می‌جنگی؟ مگر ممکن است که این‌ها بر باطل باشند؟ » علی در اینجا جمله‌ای دارد که طه حسین می‌گوید «در زبان بشر از وقتی که سخن گفتن پدید آمده است، جمله‌ای به این عظمت به وجود نیامده است» و آن جمله این است که می‌گوید: «تو حق را به مرد می‌سنجی، یا مرد را به حق؟ »

اگر می‌بینیم پیرو علی و کسی که برای علی اشک می‌ریزد و کسی که محبت علی در قلبش موج می‌زند، سرنوشتش و سرنوشت جامعه‌اش دردناک است، معلوم است که علی را نمی‌شناسد و تشیع را نمی‌فهمد، هر چند که ظاهرا شیعه باشد.

ما در زمان خودمان موظف به شناختن امام هستیم، نه محبت بدون معرفت به امام

علیِ مجهول مساوی است با هر انسان و یا هر قهرمان ملی دیگری که مجهول است؛ زیرا محبت به خودی خود نجات‌بخش نیست، بلکه معرفت است که نجات می‌بخشد.

شاید بعضی خیال کنند که محبت علی موجب شفاعت در آخرت گردد؛ اما به نظر من محبت توأم با جهل برای آخرت هم به کار نیاید، زیرا آخرت با همان قوانین معقول و منطقی این دنیا ساخته شده.