بریده‌هایی از کتاب جریان شناسی شعر جنگ

«شعر ناب و یا شعر محض (شعر سره) به شعری اطلاق می‌شود که از مضمون و محتوای آموزندۀ اخلاقی خالی باشد و هدف آن تنها لذت بخشیدن به خواننده از طریق موسیقی کلمات یا تصویرهای خیالی (تصویر خیال) باشد که القاء می‌کند و بدین ترتیب در مقابل شعر تعلیمی قرار می‌گرفت.» (میرصادقی، ۱۳۷۶:۱۶۸) اما در ایران، جریان موسوم به «شعر ناب» را منوچهر آتشی به راه انداخت یا بهتر است که بگوییم شناساند و معرفی کرد. شعر ناب شکل موجز و پرداخت شده دیگری از موج نو بود. (ن.ک. شمس لنگرودی، ۱۳۹۰، ج ۴:۴۲۶) «آنچه آتشی را به تحسین و تشویق شعر ناب وا می‌داشت وجود عناصری چون «خلوص»، «احساس»، «طبیعت» و «انسان» در شعر آن‌ها بود.»

موج‌های ادبی (شعری)، اغلب، بر سه اصل: زبان محوری، فرم‌گرایی و غیر متعهد بودن شعر، تکیه و تأکید داشتند؛ یکی از انواع بارز این موج‌ها، «موج ناب» یا «شعر ناب» است. اصطلاح شعر ناب (pure poetry) را اولین بار شاعر فرانسوی، شارل بودلر (۱۸۲۱ ـ ۱۸۶۷ م.) درباره اشعار ادگار آلن پو، شاعر امریکایی به کار برد.» (عالی‌عباس‌آباد، ۱۳۹۱:۳۳۱)

براساس تاریخ انتشار کتاب‌های شعر، نخستین شاعر نوپرداز خوزستانی «فریدون کار» است. فریدون کار از جملۀ نخستین کسانی بود که در مسیر نیما گام برداشت و با انتشار مجموعه شعری به نام «تلخ» در سال ۱۳۳۲ نام خود را به عنوان شاعری نوپرداز، در تاریخ ادبیات، ثبت کرد. شمس لنگرودی او را شاعری پُرکار و متوسط در دهۀ ۳۰ ه.ش می‌داند اما تلاش او در راه‌یافتن شعرنو به بسیاری از مجلات آن زمان را ستایش می‌کند. (ن.ک. شمس لنگرودی، ۱۳۹۰، ج ۲:۹۰)

«شعرنو راستین، حاصل نگاهی نو است و در همه حال و به همه‌چیز، حتی آنچه در گذشته کم یا بیش، یا به این و آن صورت وجود داشته است، نه صرف وزن و قافیه و آهنگ و لخت‌بندی نو یا کلماتی تازه و یا نهایتاً تصویر مبتکرانه و امثال این‌ها. آنان که شعرنو را تنها از دید یکی یا برخی و حتی همۀ این‌ها بدون آن نگاه نو به معنای واقعی و جامع کلمه دیدند راه به جایی نبردند.‌ یعنی فقط در ظواهری نو درجا زدند. شعر زمان نوعی هم‌نوایی و پیوند شعر با تمام پدیدارهای نو و همۀ هنرهای عصر جدید است.» (حمیدیان، ۱۳۸۱:۲۲۸ و ۲۲۹) «دید تازۀ نیما نسبت به شعر، ره‌آوردی شگرف در پی داشت و آن، رسیدن به «فردیت شاعرانه» بود، یعنی تکیه و تمرکز شاعر بر تجارب و تأملات فردی، و رهایی از تنگنای تجارب کلیشه شدۀ شاعران قدیم. کشف این جوهر ذاتی خلاقیت هنری، نیما را به تحولی بنیادین در ساحت همۀ اجزا و عناصر شعر رهنمون ساخت.» (روزبه، ۱۳۸۱:۷۰ و ۷۱)

شعرنو ـ سنتی در خوزستان با شاعران نوپردازی هم نسل و هم دورۀ «فریدون کار» آغاز می‌شود. چنان‌که فریدون کار، نخستین شاعر نوپرداز خوزستانی محسوب می‌شود و پس از او بسیاری از شاعران نوپرداز خوزستانی، نو سروده‌های خود را عرضه کردند؛

نو ـ سنتی‌ها (نئوکلاسیک‌ها)، «شاعرانی هستند که ضمن مراعات کلیه موازین شعر کلاسیک، به زبان زمانه خود حرف می‌زنند و حرف و گفتشان ریشه در زبان مردم زمانه دارد. حاصل این تلاش، شعری است لطیف و دلنشین که به دلیل تکیه بر پشتوانه فرهنگی، به سهولت در بین مردم رواج یافته و برای خود جایگاهی ویژه به دست آورده و نیز شمار زیادی از شاعران جوان را به سوی خود جلب کرده است.

پیشینۀ شعر در خوزستان به سده‌های نخست هجری قمری برمی‌گردد (دورۀ آغاز شعر فارسیِ پس از اسلام)، و از آن هنگام تاکنون این روند ادامه داشته است. در تذکره‌هایی مانند: تذکرۀ نصرآبادی، تذکره مرآت الفصاحه، تذکره هفت اقلیم، حدیقۀالشعرا، فارسنامه ناصری، فرهنگ سخنوران و کهن شعرای خوزستان بسیاری از شاعران خوزستانی قرن‌های گذشته را نام برده و به احوال و آثار آن‌ها اشاره شده است. جای شگفتی است که چرا آن‌ها مانند دیگر شاعران هم عصر و هم دورۀ خود، آنگونه که باید شناسانده نشده‌اند. شاعرانی مانند: ابوالعلاء شوشتری (بوالعلاء شُشتری)، بختیاری اهوازی که حکیم فردوسی توسی او را یکی از به نظم آورندگان یوسف و زلیخا معرفی می‌کند (ن.ک. بهرامی، ۱۳۸۴:۱۰۰)، عبدالله بن یقظان، نخستین شاعر ایذه‌ای قطب اولیا و از مشایخ مشهور و...

انگلستان در دوره پهلوی اول شهر مسجدسلیمان را به مدرن‌ترین شهر استان تبدیل کرد. در آغاز دوره پهلوی دوم نیز، شهر آبادان با همکاری و شراکت انگلیسی‌ها و امریکایی‌ها، مدرن‌تر و پیشرفته‌تر از مسجدسلیمان و با امکانات شهرهای اروپایی و امریکایی آن روزگار ساخته شد، آنچنان که نزدیک به پنجاه هزار مهندس و متخصص انگلیسی و امریکایی در آبادان زندگی می‌کردند و از امکاناتی مشابه و گاهی حتی مدرن‌تر از شهرهای خودشان ـ در اروپا و امریکا ـ برخوردار بودند. این روند در بسیاری از شهرهای استان، اگرچه نه به اندازه مسجد سلیمان و آبادان اما تاحدودی مانند آن‌ها پیگیری شد، چنان‌که چهره سنتی شهرهایی مانند نفت سفید، هفتگل، آغاجری، امیدیه، بهبهان و اهواز و بسیاری از شهرهای استان به‌ویژه در مناطقی که کارمندان و کارگران شرکت نفت سکونت داشتند به سرعت تغییر پیدا می‌کرد و شکل و شمایل امروزی به خود می‌گرفت.

کشف نفت و استخراج صنعتی آن به وسیلۀ انگلیسی‌ها (در سال ۱۹۰۸ م. مقارن با ۱۲۸۷ ه.ش)، در خوزستان، باعث شد تا خوزستان، به عنوان «دروازۀ ورود مدرنیسم به ایران»، تحولات پرسرعت و شتابناکی را تجربه کند. (ن.ک. احسانی، ۴:۱۳۷۸) انگلستان با انگیزۀ ایجاد سهولت در کار استخراج و به یغما بردن نفت ایران، و همچنین امکان زندگی بهتر و راحت‌تر برای ده‌ها هزار تبعۀ انگلیسی که در صنعت نوپای نفت مشغول به کار بودند، از ساخت و ایجاد سیستم‌های مدرن شهری و روزآمد، در مناطق نفتخیز خوزستان فروگذار نکرد. امکانات پیشرفته‌ای که تا آن زمان نه تنها در ایران سابقه نداشت، که حتی در خاورمیانه هم مشابه آن‌ها دیده نمی‌شد.. از جملۀ این امکانات می‌توان به موارد ذیل اشاره کرد. ایجاد خطوط راه آهن، ساخت و توسعه جاده‌های آسفالت میان شهرهای استان، واردکردن انواع وسایل نقلیه به روز، احداث فرودگاه، ساخت نخستین بیمارستان،

خوزستان سرزمین نخستین‌ها است، از نخستین مرکز بزرگ آموزشی در دوران باستان، «دانشگاه جندی شاپور» که به دستور شاپور اول (۲۴۱ ـ ۲۷۱ م) ساخته شد، گرفته تا دروازۀ ورود اسلام در عصر ساسانیان و ورود تشیع در یکی دو قرن بعد از آن؛ از پیدایش و استخراج نفت در دورۀ هخامنشیان چنان‌که «هرودوت» در آثار خود آورده است که در زمان داریوش در خوزستان، نفت (قیر) استخراج شده است، (ن.ک. پیرنیا، ۱۳۹۱:۶۸۲)، گرفته تا استخراج صنعتی نفت و ورود مدرنیته و پسامدرن در عصر جدید صنعتی. حکیم فردوسی توسی در شاهکار گرانسنگ خود، شاهنامه، از شهر جندی شاپور و خوزستان (کشور خوزیان) یاد کرده است.

پژوهش و تحلیل در چگونگی آثار ادبی، وقتی ارزشمند و کامل است که تمام زمینه‌های پیدایش تاریخی، تحولات اجتماعی و سیاسی و دگرگونی‌های فرهنگی و حتی اقتصادی را مورد واکاوی، نقد و تحلیل، قرار دهد. اگر درک درست و عمیقی از شرایط زمانی و مکانی خلق اثر نداشته باشیم، هرگونه اظهار نظری بی‌فایده یا کم‌فایده خواهد بود

شاعران دفاع مقدس خوزستان، جنگ را زیسته‌اند. لحظه‌های آتش و خون را بوده‌اند. به قول قیصر امین‌پور: شنیدن کی بود مانند بودن! شاعران دفاع مقدس خوزستان، راویان صادق و گزارشگران از نزدیک حادثه‌اند. شاعرانگی آنان در تلفیق و پیوند با آنچه یافته‌اند، شعری را رقم زد است که مخاطب در نخستین خوانش، شاعری را می‌یابد که در متن آتش فریاد می‌زند و زبان او زبانۀ او و آتش‌نفسیِ او ترجمان سوختن و ساختن اوست.