بریده‌هایی از کتاب فرهنگ و تمدن اسلامی

است. رازی پيش از آنكه به تحصيل پزشكی بپردازد كيمياگر بوده است و نقل شده كه بر اساس تجربه های بيش از حد و سخت كيميايی ديد چشمان او كاهش يافت و به همين سبب، مأيوسانه دست از كار كيميا كشيد. رازی خود را شاگرد جابر می شمرد و حتی عنوان بيشتر نوشته های كيميايی او مانند عناوين مجموعه جابری است ولی كيميای جابری بر پايه تفسير و تأويل باطنی طبيعت به عنوان كتاب تكوين بوده است كه در تشيع و تصوف يكی از اركان اعتقادی است. با به كاربردن اين روش تأويلی معنای باطنی اشيای هر علم جابری و بهويژه كيميا، هم بر جنبه نظری و نمودها مربوط می شده است و هم به معنی رمزی و باطنی آنها. رازی، با انكار تأويل روحانی، از جنبه رمزی كيميا چشم پوشی كرده و آن را به صورت شيمی درآورده است. بر اين اساس، كتابهای كيميايی رازی در اصل نخستين كتابهای علم شيمی است.

است كه نه تنها در جهان اسلام، بلكه در مغرب زمين نيز بزرگ ترين حجت در كيميا به شمار می رود. با ظهور جابر، كيميا در نزد مسلمانان از صورت «صنعت زر خرافی» به صورت «دانش تجربی آزمايشگاهی» درآمده است. جابر به تقطير مايعات خالص مانند آب و شيره و روغن و خون، و مانند آن می پرداخت و چنين می پنداشت كه هر بار كه آب را تقطير می كند، ماده ای تازه بر ماده خالص پيشين افزوده می شود، تا عدد اين تقطير به هفتصد برسد. به نظر او دست يافتن به اكسير از طريق ج

آنچه مسلم است، پيش از ظهور اسلام موسيقی اعراب تحت تأثير موسيقی ايران و روم شرقی قرار داشت كه هر دو مقياس فيثاغورس را به كار می بردند. با توجه به تغييرات جديدی كه در اوزان موسيقی پيدا شد، اسحاق موصلی، گامهای فيثاغورس را دوباره متداول كرد. موسيقی دانهای مسلمان افزون بر اختراع آلات موسيقی جديد و ساختن آهنگهای جديد، كتابهايی نيز در علم موسيقی تأليف كردند.

پيش از پايان سده دهم ميلادی چندان تفاوتی ميان موسيقی اسلامی و موسيقی غرب وجود نداشته است. هنگامی كه اختلاف موسيقی شرقی و اروپايی اندك بود، دوره ای بوده است كه هر دو مكتب مقياس فيثاغورس را به كار می بستند و از سبك يونان و سوريه استفاده می كردند.

معنای امروزين فرهنگ ـ كه در علوم انسانی مدرن شكل گرفته ـ دلالت دارد بر اين كه فرهنگ، به اصطلاح منطقی قديم، «فصل جداگرِ» انسان از حيوان است. بی گمان، انسان از آغاز تاريخ تمدن با جدا شدن از طبيعت و چيره شدن بر آن از راه كشاورزی و دامپروری و بنا كردن روستاها و شهرها، بر جدايی خود از عالم حيوانی آگاه شده و از همان دوران برای خود جايگاهی برتر در هستی شناخته است. در واقع انسان موجودی است طبيعی است كه از راه فرهنگ بر طبيعت درون (غريزه) و بيرون چيره گشته و با بيرون آمدن از اين طبيعت گام به گام مرحله های تكامل فرهنگی را پشت سر گذاشته  است.

مهم ترين منبع مسلمانان درباره جغرافيای هندی، از طريق كتاب سوريا سدهانته، كه در زمان خلافت منصور عباسی از سنسكريت به عربی ترجمه شد، به دست آمد. معلومات جغرافيايی و نجومی يونانيان نيز با ترجمه آثار بطلميوس و ديگر دانشمندان يونانی به مسلمانان انتقال يافت. كتاب جغرافيای بطلميوس چند بار در دوره عباسی ترجمه شد. ولی آنچه امروزه در دست است، اقتباس محمدبن موسی خوارزمی از اين كتاب است كه با دانش مسلمانان نيز درآميخته است.

پس از طوسی، مهم ترين فيلسوف، ميرداماد استرآبادی است كه تقريباً در عصر صفويه می زيست. ازجمله آثار مشهور او القبسات است كه در آن بحث نوينی را در مورد حدوث و قِدم عالم عنوان كرده و در ضمن آن، عالم معقولات مجرد را حادث دهری (زمانی) دانسته است.

دسته ای او را تنها متطبّب خواندند و حق ورود به مباحث فلسفی را به او ندادند. بسياری از نويسندگان، علما و متفكران اسلامی او را ملحد، نادان، غافل و جاهل ناميدند و بسياری ديگر از متفكران اسلامی، ازجمله افرادی چون ابونصر فارابی، ابن حزم اندلسی، ابن رضوان، ناصرخسرو و فخرالدين رازی بر آثار او رديه نوشتند.

فيلسوف بزرگ در قرون اوليه عالم اسلام محمدبن زكريای رازی است كه، به نوشته ابن نديم، فلسفه و علوم را به خوبی می دانست. شمار آثار رازی ۱۴۷ اثر برشمرده شده است كه امروزه دست كم شش رساله فلسفی او باقی مانده است. رازی در فلسفه نظامی منسجم نداشت ولی در قياس با شرايط عصر خود به منزله يكی از قوی ترين دانشمندان و متفكران اسلامی در تاريخ تفكر بشری مطرح شده است. او قايل به اصالت عقل بود و به نيروی آن بی اندازه تكيه می كرد و به حركت به سوی خدای متعال ايمان داشت، ولی به سبب سرسختی در مورد اصالت عقل و حملات شديد به پيروان نظر و قياس و به معتقدان جمع ميان دين و فلسفه و معارضه با اديان و توجه به برخی از مبانی فلسفی ايرانيان و فلاسفه پيش از ارسطو، بهويژه ذيمقراطيس و باورهای خاصی كه داشت، خشم دسته ای بزرگ از علمای اسلامی بر ضد او برانگيخته شد.

بزرگ ترين فيلسوف مسلمان كه در تاريخ علوم عقلی و بهويژه در تأييد فلسفه افلاطون و ارسطو و نزديك كردن آن دو به يكديگر، به پيروی از افلاطونيان جديد و منطبق ساختن مبانی حكمت در اسلام مقامی شامخ دارد، ابونصر فارابی است كه به درستی لقب «معلم ثانی» بدو داده شده است.