بریده‌هایی از کتاب فرزانگی در عصر تفرقه

لهجه‌ها به‌واقع ردپایی جدایی‌ناپذیر از مسیرهایی هستند که پیموده‌ایم، عشق‌هایی که ورزیده‌ایم و هرگز فراموش‌شان نکرده‌ایم، زخم‌هایی که هنوز با خود داریم و آزارمان می‌دهند اما معنایش این نیست که از لهجه‌های‌مان آمدیم.

زمانی که بی‌تفاوت و متفرق شویم. آن‌قدر سرگرمِ زندگی خود هستیم که به دیگران اهمیت نمی‌دهیم. علاقه‌ای به دردِ دیگران نداریم و بدبختی دیگران ما را تحت‌تأثیر قرار نمی‌دهد. خطرناک‌ترین احساسْ نداشتنِ احساس است.

به‌دست‌آوردنِ دموکراسی کارِ مشکلی است اما ازدست‌دادنش خیلی راحت؛

عیبی ندارد اگر حال‌مان خوب نباشد. حقیقت این است که اگر گاهی غرقِ بلاتکلیفی و نگرانی و خستگی و التهاب نشوید، شاید واقعاً نمی‌دانید در دنیا چه خبر است.

داستان‌ها ما را به هم نزدیک می‌کنند و داستان‌های ناگفته ما را از هم دور می‌سازند. ما از داستان‌ها ساخته شده‌ایم؛

بنا به گفتهٔ فروم، خودشیفتگیِ جمعی گاهی خود را در ملی‌گرایی پنهان می‌کند و چندی نیز در پسِ خودشیفتگیِ مذهبی جبهه می‌گیرد، درست زمانی که مؤمنان اعتقاد راسخ داشتند که پیروانِ دینِ آنان برای خداوند عزیزتر هستند و تنها به‌خاطر اینکه بر آن دین متولد شدند، بیشتر از دیگران لیاقت دارند به بهشت بروند.

هرطور که نگاه کنید، در لحظهٔ سرنوشت‌سازی قرار داریم. در نقطه‌ای مرزی. فاصله‌ای گیج‌کننده میان پایانی به‌تأخیرافتاده و شروعی ناشناخته.

مردم بارها و بارها ناامید شده‌اند. اگر پیشرفتی هم رخ داده، مردم احساس کرده‌اند تماشاگر هستند، نه ذینفع.

مادرم با صدایی لرزان، از مادربزرگ به خاطر تمام حمایتی که در این سال‌ها از او کرده بود تشکر کرد. مادربزرگ در عوض آن روز چیزی گفت که امروز در این دنیایی که بیماری آن را فراگرفته، مرتب به خاطرم می‌آید. مادربزرگ گفت: «از من تشکر نکن. تمام حواس‌ات را معطوفِ بهترکردن زندگیِ دخترت بکن. ما شرایط‌مان را از نسلِ قبل به ارث می‌بریم اما برای نسلِ بعدی باید بهترش کنیم. من تحصیلاتِ زیادی ندارم، دوست داشتم تو بهتر از من باشی. حالا تو باید مطمئن شوی دخترت بهتر از تو می‌شود. مگر این همان روندِ طبیعی جهان نیست؟»

خطرناک‌ترین احساسْ نداشتنِ احساس است.

زمانی که احساسِ تنهایی می‌کنید به درونِ خود نگاه نکنید، اطراف را بنگرید و دیگرانی را جستجو کنید که همین احساس را دارند، چراکه همواره دیگرانی هستند که اگر بتوانید با آن‌ها و داستان‌شان ارتباط برقرار کنید، می‌توانید همه‌چیز را با دیدِ جدیدی بنگرید.

هرچه انسان‌ها با سلیقه‌های متفاوت کمتر با هم در ارتباط باشند، درکِ ما از زندگی جمعی انسانی کمتر خواهد بود و فضاهای مشترک‌مان برابری‌خواهی و دگرپذیری کمتری خواهد داشت. در این وضعیت عوام‌فریبان راضی‌تر هستند.

در جوامعی که شکافِ بزرگی در آن‌ها پیدا شده و توجه به جمع‌گرایی و نظرات مختلف از بین رفته، رقبا به چشمِ دشمن دیده می‌شوند، سیاست‌مداران از ادبیات جنگی استفاده می‌کنند و هرکسی که متفاوت فکر و صحبت می‌کند، «خائن» نامیده می‌شود.

اینکه به صورتِ سیستماتیک احساس کنم صدایم شنیده نمی‌شود، کسی حمایتم نمی‌کند و قدرم را نمی‌دانند باعث می‌شود دلخور شوم و رنجشِ همیشگی احتمالاً مرا به شنونده‌ای بی‌میل تبدیل می‌کند. اگر به شنونده‌ای بی‌میل تبدیل شوم، یادگیرندهٔ ضعیفی هم خواهم شد. کمتر و کمتر با نظریات و ایده‌های ناهمخوان با دیدگاهم تعامل خواهم کرد و به نقطه‌ای خواهم رسید که دیگر با کسانی که با من متفاوت هستند صحبت نمی‌کنم.

چطور می‌توانیم در مورد احساسِ بی‌تعلقی در مکان صحبت کنیم زمانی که حتی یک کلمه هم در واژگان‌مان برای توصیفِ آن وجود ندارد؟ تنها کلمه‌ای که نزدیک‌ترین معنا را در این باب دارد، «تبعید» است

از پیچیدگی نترسید. از کسانی بترسید که قولِ راهی میانبر به‌سمت سادگی را به ما می‌دهند.

ما موجوداتی اجتماعی هستیم. وقتی نگرانیِ شخصِ دیگری را می‌بینیم، خودمان هم نگران می‌شویم

«هیچ عذابی بالاتر از این نیست که داستانی ناگفته را در سینه نگاه داری.»

«من از چیزهای زیادی عصبانی می‌شوم اما همچنان ادامه می‌دهم و تلاش می‌کنم.»

فرزانگی، نیاز به ترکیبی از خوش‌بینیِ آگاهانه و بدبینیِ خلاقانه داشته باشیم. به گفتهٔ گرامشی «بدبینیِ عقل، خوش‌بینیِ اراده».