بریده‌هایی از کتاب هوش عاطفی در محیط کار

اگر قرار باشد یک یوتوپیا یا جامعهٔ ایدئال را ترسیم کنیم، جامعه‌ای را توصیف نمی‌کردیم که در آن هیچ کسی مجبور به کار کردن نباشد. بلکه جامعه‌ای را به تصویر می‌کشیدیم که تعداد افراد بیشتر و بیشتری این شانس را بیابند که از طریق شغلشان به کسب توانایی‌های عاطفی‌ای بپردازند که در سراسر زندگی‌شان به کار بیاید. کارمند خوب بودن نباید چندان فرقی داشته باشد با آنچه حقیقتاً مهم‌ترین امر است، یعنی انسان خوب بودن.

وقتی بدانیم که بسیاری از رفتارهای دیگران اساساً ناشی از ترس است و نه بی‌رحمی، آن‌گاه بخشندگی بسیار بیشتری از خود نشان می‌دهیم.

محیط کار خردمندانه این واقعیت را می‌پذیرد که گوشزد کردنِ ـ تماماً مؤدبانهٔ ـ نقایص افراد به معنای شکستنِ احترام و کرامت آنان نیست، بلکه مبنای توجه و مراقبت و حتی نوعی عشق و محبت است.

در یک محیط کار خوب این مسئله پذیرفته شده است که برای هیچ کس ممکن نیست بتواند مطلقاً همیشه تعادل روانی‌اش را حفظ کند.

دچار شدن به ترس مهیب، گریستن و دچار شدن به افسردگی هیچ یک نابهنجار نیستند؛ این‌ها اتفاقاتی هستند که هر وقت گروهی انسان مستعد دور هم جمع شوند و بخواهند کار دشواری را به سرانجام برسانند طبیعتاً رخ می‌دهد.

هدف محیط کار خردمندانه این است که جنبه‌های مخربِ شکنندگی‌های روانیِ ما را کاهش دهد، نه این‌که وجود آن‌ها را انکار کند. حمایت‌گری یعنی همین. نقطهٔ شروع فرایند حمایت‌گری نوعی توافق نانوشته در فرهنگ شرکت است که طبق آن همه می‌پذیرند که هر یک از همکاران دوره‌ای از نوسانات روانی را تجربه خواهد کرد.

در محیط کار خردمندانه هیچ گرایشی به این تصور موهوم و خام وجود ندارد که همه چیز می‌تواند همیشه «حرفه‌ای» پیش برود. بلکه کارکرد اصلیِ مفهوم تخصص و حرفه‌ای بودن را می‌داند: این مفهوم نوعی فریب و دسیسه است برای این‌که ترغیب شویم بیش از آنچه در واقع هستیم منطقی و خونسرد باشیم.

بلکه در آن‌جا کاملاً به این واقعیت آگاهی وجود دارد که تک تک ما انسان‌ها به شیوهٔ خاص خودمان عجیب و مضطرب هستیم و همیشه با تلاش فراوان است که انسجام ظاهری‌مان را حفظ می‌کنیم؛ کارکنانِ این محیط کاری از تصور این واقعیت آشفته و پریشان نمی‌شوند. این وضعیتی است که باید تماماً مورد انتظار باشد و به هیچ وجه نباید بابت آن احساس شرمساری کرد.

در محیط کاری که اساسی خردمندانه داشته باشد این تصور خطا وجود ندارد که انسان به لحاظ روانی «بهنجار» وجود دارد یا هماهنگیِ همیشگی و کاملی بین بخش‌های شرکت می‌تواند وجود داشته باشد.

همه در حال حرکت به سوی فاجعهٔ فرجامین، یعنی مرگ، هستیم و در برابر ضررها و فقدان‌های خانمان‌برانداز ضعیف و شکننده‌ایم؛ عشق هیچ وقت کافی نیست، شکاف بین امیدهای ما و واقعیت هیچ گاه پر نخواهد شد. برخی مواقع حتی تلاش برای منطقی بودن بی‌معناست. در عوض باید بکوشیم با دیوانگی‌های متعددمان نسبتی عاقلانه، قابل فهم و خویشتندارانه برقرار کنیم؛ این حالت را می‌توان «جنون عاقلانه» خواند.

همچنین درک نمی‌کنیم که وقتی یکی از والدینمان آخر هفته به سفر می‌رود یا بابت شغلش به سفری کاری در کشوری دیگر می‌رود، دلیل رفتنش این نیست که کار اشتباهی از ما سر زده یا ارزش محبت آنان را نداریم، بلکه دلیلش این است که بزرگسالان خیلی وقت‌ها کنترل اوضاع زندگی‌شان در دست خودشان نیست.

در کودکی نمی‌توانیم درجهٔ اهمیت چیزها را تشخیص دهیم. کاملاً بی‌پناهیم. هر وقت والدین سرمان داد می‌زنند زمین زیر پایمان تماماً خالی می‌شود. متوجه نیستیم که برخی حرف‌های سنگین واقعاً ناظر به رفتارهای ما نیستند، بلکه ریشهٔ آن‌ها مثلاً یک روز کاری سخت یا پژواکی از تجربیات کودکیِ خود والدینمان است. احساس می‌کنیم گویی غولی قدرتمند و همه‌چیزدان به دلایلی درست (که البته بر ما نامعلوم است) به این نتیجه رسیده که حق ماست که تماماً محو و نابود شویم.

وقتی همیشه مقاومت و انعطاف‌پذیری‌مان را به خاطر داشته باشیم ـ یعنی با تواناییِ کنار آمدنمان با رویدادهای بسیار بد مثل اخراج شدن، جدا شدنِ شریک زندگی‌مان، رسوایی‌ای که زندگی اجتماعی‌مان را نابود می‌کند، بیماری ـ آن‌گاه می‌توانیم دلیرتر باشیم. آن‌گاه در خواهیم یافت خطراتی که با آن‌ها رو به رو هستیم تقریباً هیچ گاه به اندازه‌ای که تخیل هراسانمان می‌گوید بزرگ و فاجعه‌بار نیستند.

بلوغ مستلزم این است که بپذیریم قرار نیست هر چیزی که ما را خوشحال می‌کند باعث رضایت دیگران نیز بشود یا جامعه آن را چیزی مشخصاً «خوب» محسوب کند ـ اما کماکان معتقد باشیم که پیگیری آن و کاوش در موردش مهم و ارزشمند است.

بیماریِ کودک خوب این است که تجربه‌ای ندارد از این‌که دیگران نیز می‌توانند بدیِ وی را تحمل کنند. آنان یکی از حقوق انحصاری و حیاتی‌ای که هر کودک سالم دارد را نادیده گرفته‌اند؛ این‌که کودک حق دارد جنبه‌های بازیگوشانه، حسادت‌ورزانه، حریصانه و خودپرستانه‌اش را به نمایش بگذارد و با این حال دیگران او را تحمل کنند و کماکان دوستش داشته باشند.

آنان حرف‌هایی دوست‌داشتنی می‌زنند و در برآورده ساختنِ انتظارات اطرافیان خویش بسیار خبره‌اند، اما افکار و احساسات واقعی‌شان در اعماق وجودشان مدفون می‌ماند و در نهایت به ایجاد علائم اختلالات روان‌تنی، تیک‌های عصبی، عصبانیت‌های ناگهانی و تلخکامی درونی می‌انجامند.

معلمان و والدین کارکشته باید علائم جدیت و باادبیِ مفرط را در کودک تشخیص دهند و بابت خطرات آتی‌ای که چنین رفتاری در پی دارد در درمان آن بکوشند. کودک خوب در آینده بیش از اندازه رازهای ناگفته را در درون خویش نگاه خواهد داشت و حامل چیزهایی ناخوشایند اما تأثیرگذار خواهد شد.

چه بسا برای ما سی سال طول بکشد نکته‌ای را دریابیم که غریبه‌ای ظرف دو دقیقه آن را به وضوح دریافته بود. گویی گردوی مغز ماشینی است که طوری طراحی نشده که خودش را ببیند (همان‌طور که چشمان ما نمی‌توانند پشت سرمان را ببینند).

ما در نمایندگی از طرف خودمان نابغه‌ایم، و به شکلی عجیب می‌توانیم عذر و بهانه دست و پا کنیم و کارهایی را که از ما سر زده است به هر شکل ممکن تخفیف دهیم. اما وقتی سراغ دیگران می‌رویم، معمولاً به خشن‌ترین و موشکافانه‌ترین شکل ممکن اتهام می‌زنیم؛ و در عمل منکر این هستیم که فرد بتواند همزمان آدم خوبی باشد اما رفتار دلهره‌افکنی هم از وی سر زده باشد.

وقتی خودشناسی کافی نداشته باشیم، آن‌گاه خیلی ساده دست به قضاوت‌های سختگیرانه می‌زنیم