بریده‌هایی از کتاب ترس ها و مزخرفات ذهنی

برای شیرفهم کردن عوام‌الناس باید حقیقت را در لفافهٔ داستان و افسانه پیچاند. همان‌طور که کانت بیان کرده این اصل به مانند یک بیرق باید همیشه در نسیم به اهتزار درآید و پیش روی همه باشد. فرقی نمی‌کند کدام پیغام‌رسان به مرحلهٔ نهایی برسد، چیزی که اهمیت دارد این است که پیغام به درستی منتقل شود. حقیقت پوشیده در داستان‌ها و افسانه‌ها، در هر زمان و هر مکانی و برای تمامی انسان‌ها جایگزین مناسبی برای خود حقیقتی است که دست یافتن به آن درک بالایی می‌خواهد.

انسان به طور غریزی تنها در اندیشهٔ ارضای نیازهای جسمانی و تمایلات خویش است، و هنگامی که از آن‌ها رفع نیاز کند به فکر اندکی سرگرمی و تفریح می‌افتد.

دین مجموعه‌ای از دروغ‌ها و ابزاری عجیب برای القای زهد و پرهیزکاری است.

نقطه‌ضعف تمام ادیان در این است که آن‌ها هرگز جرات اعتراف به تمثیلی بودنشان را ندارند، و به همین دلیل تظاهر می‌کنند که عقاید خویش را به شکل عریان عرضه می‌کنند؛ و برای این که متهم به گزافه‌گویی‌های تمثیلی نشوند گرفتار فریبی دائمی شده و در نهایت موجب آسیب رساندن به دین می‌شوند. اما بدتر آن که هر از گاهی حقیقت از پرده برون می‌افتد و باعث سردرگمی پیروانشان می‌شود. برای جلوگیری از این امر بهتر است ادیان صراحتاً ماهیت تمثیلی خود را بپذیرند، فقط تنها مشکلی که در این میان باقی می‌ماند فهماندن این موضوع به عوام‌الناس است که یک امر واحد در آن واحد، هم می‌تواند حقیقت داشته باشد و هم نداشته باشد. اما از آن‌جا که مشاهده می‌کنیم تمامی ادیان کم و بیش در این مسیر حرکت می‌کنند، لذا درمی‌یابیم که افسانه تا حدودی مطلوب آدمی است و در واقع بخشی از زندگی او و فریبکاری جزئی جدایی ناپذیر از آن است. حقیقتی که در حوزه‌های دیگر نیز قابل اثبات است.

ژرژ ساند می‌گوید: همهٔ ما گرفتار نقص فضائل خویشتنیم.

انسان در عمق پنهانی خویش، حیوانی وحشی و ترسناک است. ما این حیوان وحشی را در قالب تمدن به حالت رام شده می‌شناسیم و به همین علت زمانی که با طبیعت واقعی‌اش روبه‌رو می‌شویم یکه می‌خوریم و انگشت به دهان می‌مانیم. اگر به هر دلیلی پیچ و مهرهٔ دستگاه قانون از هم باز شود و هرج و مرج حاکم شود، این حیوان وحشی، طبیعت واقعی خود را نشان می‌دهد.

بودایی‌ها، به خاطر داشتن دیدگاه‌های عمیق معنوی و ماورایی، مبنا را بر گناه ذاتی می‌گذارند نه بر فضایل ذاتی. آن‌ها معتقدند که ابتدا خلاف این فضایل ذاتی بروز پیدا می‌کند. همان‌طور که در کتاب تاریخ مغول آورده شده، این گناهان ذاتی عبارتند از شهوت، رخوت، خشم و طمع، البته با احترام به این عقیده معتقدم که تکبر باید بر جای شهوت بنشیند، همان‌طور که در کتاب رسالهٔ آموزش و تحقیق (نسخه سال ۱۸۱۹) این جابه‌جایی صورت گرفته و علاوه بر آن حسادت یا نفرت به عنوان پنجمین مورد به انتهای آن افزوده شده است. مکتب تصوف نیز همین راه را پیموده و مبنا را بر گناه ذاتی قرار داده و این گناهان ذاتی را به صورت زوج آورده است، نتیجه اینکه شهوت با طمع و همچنین خشم با تکبر قرابت دارند. در بهاوات گیتا نیز آورده شده که طمع، شهوت و خشم، گناهانی ذاتی هستند. این سه گناه ذاتی در متنی حاوی تمثیلات فلسفی به نام پروبودا چاندرودایا نیز آمده و از آن‌ها به عنوان ماموران پادشاه رنج و اندوه در جنگ علیه پادشاه خرد یاد شده است.

به ازای هر صفت خوبی که در انسان یافت می‌شود یک صفت بد هم وجود دارد که ممکن است انسان تسلیم آن شود و حتی به آن تبدیل گردد. دلیل این که اغلب در قضاوت دیگران دچار سوء تفاهم می‌شویم این است که در اولین آشنایی با ایشان صفات بد یا خوبشان را اشتباه متوجه می‌شویم، به طور مثال شخص محتاط و محافظه‌کار را ترسو و شخص صرفه‌جو را طمع‌کار می‌پنداریم، یا از سوی دیگر فرد ولخرج و اسراف‌گر را سخاوتمند، و فرد گستاخ را رک‌گو تصور می‌کنیم. مثال‌های بیشماری از این دست وجود دارد که خود می‌توانید بیشتر به آن‌ها فکر کنید.

شالودهٔ درونی هر موجود زنده‌ای را ارادهٔ معطوف به حیات و یا همان میل به ادامهٔ بقا تشکیل می‌دهد. این امر در حیوانات برتر و یا باهوش بسیار واضح است و می‌توان آن را به آسانی در ایشان مشاهده کرد. در گروه‌های پایین‌تر موجودات، این اراده به این شکل آشکار نیست و برای مشاهدهٔ آن می‌بایست دقت و کنکاش بیشتری نمود؛ اما در بالاترین گروه موجودات یا همان انسان، وجود خرد و آگاهی به معنای وجود احتیاط و توانایی برای فریبکاری است، که به صورت مستقیم بر روی اراده سایه می‌افکند و آن را تحت تاثیر قرار می‌دهد. اراده در انسان‌ها تنها با بروز عواطف و احساسات است که فرصتی برای خودنمایی پیدا می‌کند. هرگاه اراده با عواطف همراه می‌شود - فارغ از نوع آن اراده یا احساسات- قدرت باور در وجود انسان برجسته می‌شود. شاید به همین دلیل، عواطف و احساسات برای شعرا و هنرمندان الهام‌بخش است.

جهان متمدن ما چیزی نیست جز یک نقاب بزرگ

هر فریبی، هرچند مقدس، باز هم یک فریب است.

شخصی که دوست ندارد در دستهٔ عوام‌الناس قرار بگیرد باید بیشتر از معرفت بهره ببرد و بر احساسات شدیدی که ناشی از اراده است غلبه کند.

جدایی تمرینی است برای مرگ، و وصال تمرینی است برای تولد.

عدالت را بگسترانید، حتی اگر این امر منجر به نابودی جهان شود

نتیجه این است که ایمان، حتی بیشتر از معجزاتی که از آن‌ها سخن می‌گوید، عقلانیت را زیر سوال می‌برد، زیرا هنگامی که در دوران کودکی با تکرار بسیار، اصول و قواعدی را به فرد دیکته کنند و تمام راه‌های شک و تردید را بسته نگه دارند، آثاری که در ذهن فرد به جا می‌گذارد چنان عمیق است که می‌توان گفت همان‌طوری که آن شخص به وجود خودش اطمینان دارد، در وجود آن اصول نیز تردیدی به خود راه نمی‌دهد، و به ندرت و احتمالاً یکی در میان هزاران نفر یافت می‌شود که به عقلش رجوع می‌کند و از خود می‌پرسد: تا چه میزان مسائلی که آموختم حقیقت دارد؟ روح و ارادهٔ فراگیر متعلق به افرادی است که شیوهٔ استفاده از آن را در اختیار دارند. اما اکثریت قریب به اتفاقشان این پرسش را مطرح نمی‌کنند.

اگر آزمادئوس اخلاقی به عزیزدردانه‌هایش اجازه دهد که نه تنها از پشت بام و دیوارها بلکه از پس پردهٔ ریا، دروغ و خودنمایی و فریبی که تمام وجودشان را در برگرفته بیرون آمده و دیده شوند، آن هنگام درخواهیم یافت که صداقت در این دنیا چه تحفهٔ نادری است.

اعتقاد عامهٔ مردم به دین، باوری منطقی نیست و صرفاً نتیجهٔ آموزش‌هایی است که در دوران کودکی در ذهنشان کاشته شده است.

شادی همان فقدان درد و رنج و گرفتاری است

می‌توان نتیجه‌گیری کرد که اعمال فردی‌مان به هیچ عنوان آزاد نیستند؛ از طرفی، باید به سرشت فردی هریک از ما به عنوان یک ارادهٔ آزاد نگریست.

تفاوت فضیلت اخلاقی با شرارت اخلاقی به نیتی وابسته است که در پس هر یک از اعمال قرار می‌گیرد و بستگی به بدخواهی یا خیرخواهی فاعل دارد، دلیل آن هم این‌گونه است که هر انسانی این دو کیفیت کاملاً متضاد را در ضمیر خویش دارد، و این دو کیفیت همیشه در تقابل و نزاع با یکدیگرند و در آخر یکی از این دو کیفیت تبدیل به زیربنای شخصیت او می‌شوند و طبیعت اعمال وی را مشخص می‌سازند. بدخواهی، دیوار بین انسان‌ها را قطور و خیرخواهی آن را تضعیف و شیشه‌ای می‌کند حتی تا آن‌جایی می‌تواند پیش رود که به طور کامل این دیوار را از میان بردارد، تا جایی که دیگر من و تویی وجود نداشته باشد.