بریده‌هایی از کتاب سیر در بیراهه

عدم انتشار نامۀ ششم فروردین امام (ره) و انتشار جوابیۀ ایشان و پاسخ مجدد امام (ره) به جوابیه باعث شد که عزل آیت‌اللّه منتظری، استعفای از جانب خود ایشان تلقی شود. اما با وجود تلاش‌هایی که پس از ارتحال امام برای غیر واقعی و مجعول‌دانستن نامۀ ششم فروردین امام (ره) شکل گرفت، یکی از مهم‌ترین شواهد بر این‌که این نامه توسط خود امام (ره) نگاشته شده و در همان تاریخ به‌دست آیت‌اللّه منتظری رسیده است، اشارۀ خود او به نامۀ امام (ره) در جوابیۀ مذکور است. مضافاً بر این‌که نامه به دست‌خط خود امام (ره) موجود است و صحت انتساب آن به امام خمینی (ره) توسط کارشناسان مورد تأیید قرار گرفته است.

سیداحمد خمینی علت تأخیر امام (ره) در مطرح‌کردن بحث برکناری آقای منتظری را علاقۀ شدیدی می‌داند که ایشان به آقای منتظری داشتند. به گفتۀ ایشان حضرت امام (ره) همواره درصدد اصلاح و ارشاد و حفظ و نگهداری و رهایی آقای منتظری از چنگال ضدانقلاب بوده‌اند که شاید از مسیر ابهام‌آمیز خود، برگردند ولی در اواخر کار، حضرت امام (ره) به مسائلی برخورد کردند که دیگر درنگ را جایز ندانستند.

من بعد از خدا با مردم خوب و شریف و نجیب پیمان بسته‌ام که واقعیات را در موقع مناسبش با آن‌ها در میان گذارم. تاریخ اسلام پر است از خیانت بزرگانش به اسلام؛ سعی کنند تحت‌تأثیر دروغ‌های دیکته شده که این روزها رادیوهای بیگانه آن را با شوق و شور و شعف پخش می‌کنند، نگردند. از خدا می‌خواهم که به پدر پیر مردم عزیز ایران صبر و تحمل عطا فرماید و او را بخشیده، از این دنیا ببرد تا طعم تلخ خیانت دوستان را بیش از این نچشد. ما همه راضی هستیم به رضایت او؛ از خود که چیزی نداریم، هرچه هست اوست. والسلام. یکشنبه ۶۸/۱/۶ روح الله الموسوی الخمینی

والله قسم، من از ابتدا با انتخاب شما مخالف بودم، ولی در آن وقت شما را ساده‌لوح می‌دانستم که مدیر و مدبر نبودید ولی شخصی بودید تحصیل‌کرده که مفید برای حوزه‌های علمیه بودید و اگر این‌گونه کارهاتان را ادامه دهید، مسلماً تکلیف دیگری دارم و می‌دانید که از تکلیف خود سرپیچی نمی‌کنم. والله قسم، من با نخست وزیری بازرگان مخالف بودم، ولی او را هم آدم خوبی می‌دانستم. والله قسم، من رأی به ریاست جمهوری بنی‌صدر ندادم و در تمام موارد نظر دوستان را پذیرفتم.

حضرت امام خمینی (ره) در نامۀ خود به آیت‌اللّه منتظری توصیه کردند: سعی کنید افراد بیت خود را عوض کنید تا سهم مبارک امام (ع) بر حلقوم منافقین و گروه مهدی هاشمی و لیبرال‌ها نریزد [و] از آن‌جا که ساده‌لوح هستید و سریعاً تحریک می‌شوید در هیچ کار سیاسی دخالت نکنید، شاید خدا از سر تقصیرات شما بگذرد. امام (ره) در نامۀ صریح و بی‌مماشات خود نوشتند: نامه‌ها و سخنرانی‌های منافقین که به‌وسیلۀ شما از رسانه‌های گروهی به مردم می‌رسید؛ ضربات سنگینی بر اسلام و انقلاب زد و موجب خیانتی بزرگ به سربازان گمنام امام زمان- روحی له الفداء- و خون‌های پاک شهدای اسلام و انقلاب گردید؛ برای این‌که در قعر جهنم نسوزید، خود اعتراف به اشتباه و گناه کنید، شاید خدا کمکتان کند.

حضرت امام در نامۀ خود به صراحت نوشتند که آیت‌اللّه منتظری در اکثر نامه‌ها و صحبت‌ها و موضع‌گیری‌هایش، نشان داده که معتقد است لیبرال‌ها و منافقین باید بر کشور حکومت کنند. ایشان در نامۀ خود که با دلی پرخون و قلبی شکسته برای آیت‌اللّه منتظری نوشتند، عنوان کردند: «خدا را در نظر می‌گیرم و مسائلی را گوشزد می‌کنم. از آن‌جا که روشن شده است که شما این کشور و انقلاب اسلامی عزیز مردم مسلمان ایران را پس از من به دست لیبرال‌ها و از کانال آن‌ها به منافقین می‌سپارید، صلاحیت و مشروعیت رهبری آیندۀ نظام را از دست داده‌اید».

ابتدا چهرۀ امام را از زبان و قلم قائم‌مقام رهبری چهره‌ای خشن به دنیا معرفی کند که زن‌های بچه‌دار را می‌کشد و بعد این را به دنیا برساند که آیت‌الله منتظری غیر از امام است. در قدم بعد، آیت‌الله منتظری را از نظام جدا نسازد و بعد با تغییر مدیریت در سطح بالا و گسترده که از زبان شما هم نقل شده، همه چیز را به نفع خودشان خاتمه دهند و می‌بینید که مو به مو هم اجرا شد.

در این نامه چهرۀ معتدلی از آیت‌اللّه منتظری و چهرۀ خشنی از حضرت امام (ره) تصویر شده بود. اظهارات متناقض آیت‌اللّه منتظری در مورد این‌که نامۀ محرمانۀ خود را به اشخاص دیگری غیر از حضرت امام داده است، این احتمال را تقویت می‌کرد که اطرافیان ایشان، با استفاده از ساده‌لوحی ایشان این نامه را از طریق منافقین به رسانه‌های بیگانه رسانده‌اند. سیداحمد خمینی در تحلیل خود از این حوادث و اتفاقات در نامۀ خود به آقای منتظری چنین آورده است: از تمامی این‌ها و خیلی چیزهای دیگر، از جمله هماهنگی با رادیوهای بیگانه و سیاست‌های خارجی، به این نتیجه می‌رسیم که این گروه فاسد و مرموز تصمیم گرفته است که چند کار را انجام دهد.

در ۵ فروردین ماه ۱۳۶۸، به ناگاه اتفاقی رخ داد که به چهرۀ نظام اسلامی لطمه زد. ماجرا این بود که نامۀ محرمانه‌ای که آیت‌اللّه منتظری در تابستان سال ۱۳۶۷ به حضرت امام (ره) (در مورد اعتراض به اعدام منافقینی که در زندان توبه نکردند و صراحتاً بر دشمنی با انقلاب و انجام دوبارۀ کشتارها پس از آزادی تصریح داشتند)، نوشته بود، از یک رسانۀ مسئله‌دار بیگانه، یعنی بی‌بی‌سی پخش شد و طعمه‌ای برای رسانه‌های بیگانه و منافقین به‌وجود آورد تا بتوانند مدت‌ها علیه نظام جمهوری اسلامی و شخص حضرت امام (ره) به دروغ‌پراکنی و تهمت‌زنی بپردازند. افشای این نامۀ رسمی از آیت‌اللّه منتظری که به حضرت امام نوشته شده بود، انگشت اتهام را متوجه بیت آیت‌اللّه منتظری کرد؛ چرا که پیش از این نیز در مورد ماجرای مک فارلین، یک نامۀمحرمانۀ دیگر توسط این بیت و شخص مهدی هاشمی به اعتراف خود آیت‌اللّه منتظری از طریق مجلۀ الشراع لبنان منتشر شد.

من باز می‌گویم همۀ مسئولان نظام و مردم ایران باید بدانند که غرب و شرق تا شما را از هویت اسلامی‌تان- به خیال خام خودشان- بیرون نبرند، آرام نخواهند نشست. نه از ارتباط با متجاوزان خشنود شوید و نه از قطع ارتباط با آنان، رنجور؛ همیشه با بصیرت و با چشمانی باز به دشمنان خیره شوید و آنان را آرام نگذارید که اگر آرام گذارید، لحظه‌ای آرامتان نمی‌گذارند... .

من بار دیگر از مسئولین بالای نظام جمهوری اسلامی می‌خواهم که از هیچ‌کس و از هیچ چیز جز خدای بزرگ نترسند و کمرها را ببندند و دست از مبارزه و جهاد علیه فساد و فحشای سرمایه‌داری غرب و پوچی و تجاوز کمونیزم نکشند که ما هنوز در قدم‌های اول مبارزۀ جهانی خود علیه غرب و شرقیم.

مردم عزیز ایران که حقاً چهرۀ منوّر تاریخ بزرگ اسلام در زمان معاصرند، باید سعی کنند که سختی‌ها و فشارها را برای خدا پذیرا گردند تا مسئولان بالای کشور به وظیفۀ اساسی‌شان که نشر اسلام در جهان است، برسند و از آنان بخواهند که تنها برادری و صمیمیت را در چارچوب مصلحت اسلام و مسلمین در نظر بگیرند. چه کسی است که نداند مردم عزیز ما در سختی هستند و گرانی و کمبود بر طبقۀ مستضعف فشار می‌آورد، ولی هیچ‌کس هم نیست که نداند پشت‌کردن به فرهنگ دوَل دنیای امروز و پایه‌ریزی فرهنگی جدید بر مبنای اسلام در جهان و برخورد قاطع اسلامی با آمریکا و شوروی، فشار و سختی و شهادت و گرسنگی را به دنبال دارد و مردم ما این راه را خود انتخاب کرده‌اند و بهای آن را هم خواهند پرداخت و بر این امر هم افتخار می‌کنند. این روشن است که شکستن فرهنگ شرق و غرب، بی شهادت میسر نیست.

من بارها اعلام کرده‌ام که با هیچ‌کس در هر مرتبه‌ای که باشد، عقد اخوت نبسته‌ام. چارچوب دوستی من، در درستی راه هر فرد نهفته است. دفاع از اسلام و حزب الله اصل خدشه‌ناپذیر سیاست جمهوری اسلامی است. ما باید مدافع افرادی باشیم که منافقین، سرهاشان را در مقابل زنان و فرزندانشان در سر سفرۀ افطار گوش تا گوش بریدند. ما باید دشمن سرسخت کسانی باشیم که پرونده‌های همکاری آنان با آمریکا از لانۀ جاسوسی بیرون آمد. ما باید تمام عشقمان به خدا باشد، نه تاریخ. کسانی که از منافقین و لیبرال‌ها دفاع می‌کنند، پیش ملت عزیز و شهیددادۀ ما راهی ندارند.

سیداحمد خمینی شرح آخرین ملاقات آقای منتظری با حضرت امام (ره) را در نامۀ خود به آقای منتظری این‌گونه نقل می‌کند: یادتان هست در ملاقات آخر خود با امام، شما نیم‌ساعت حرف زدید و امام سکوت کردند وقتی بلند شدید بروید، امام فرمودند: «بیشتر حرف‌های شما درست نبود، خدا ان‌شاءالله مرا ببخشاید و مرگم را برساند». امام تنها همین دو جمله را فرمودند. آیا از خود پرسیده‌اید که چه کردید که امام مرگ خود را از خدا خواسته است و آن را به اطلاع شما رسانده است؟

حضرت امام علاوه بر پاسخ‌های صریحی که به برخی انتقادات و اتهامات آیت‌اللّه منتظری دادند، پس از سخنرانی ۲۲ بهمن وی، دستور عدم پخش صحبت‌های آیت‌اللّه منتظری از رسانه‌ها را نیز صادر کردند؛ چرا که ایشان این صحبت‌ها را باعث سستی نظام و سلب اعتماد مردم می‌دانستند. به عبارت دیگر، می‌توان گفت به عقیدۀ حضرت امام، آیت‌اللّه منتظری، پس از سخنرانی بهمن ۶۷، مشروعیت و صلاحیت رهبری جمهوری اسلامی را از دست داده است.

حضرت امام (ره) در واکنش به این سخنان، تحلیل‌های آقای منتظری از وضعیت ده سالۀ کشور را تحلیلی «برای رضایت چند لیبرال خود فروخته» معرفی کردند. ایشان در پیامی‌که به منشور روحانیت مشهور شد، بدون این‌که نامی از آیت‌اللّه منتظری بیاورند فرمودند: «نباید برای رضایت چند لیبرال خود فروخته، در اظهارنظرها و ابراز عقیده‌ها به‌گونه‌ای غلط عمل کنیم که حزب‌الله عزیز احساس کند جمهوری اسلامی دارد از مواضع اصولی‌اش عدول می‌کند. تحلیل این مطلب که جمهوری اسلامی ایران چیزی به‌دست نیاورده یا ناموفق بوده است، آیا جز به سستی نظام و سلب اعتماد مردم منجر نمی‌شود». حضرت امام (ره) تأکید کردند که ما برای ادای تکلیف جنگیده‌ایم و نتیجه، فرع آن بوده است.

وی سپس یک اشتباه قضایی را به‌گونه‌ای بیان می‌کند که گویی تمام این ده سال، فساد در دستگاه قضایی وجود داشته است. وی سپس کارنامۀ، ده‌سالۀ انقلاب را ده سال شعار معرفی می‌کند و می‌گوید: «ده سال که شعار داده‌ایم، مجدداً فقط شعار نباشد حساب‌رسی اشتباهات را انجام دهیم». این‌گونه موضع‌گیری‌ها علیه نظام در حالی توسط آیت‌اللّه منتظری صورت می‌گرفت که به گفتۀ خود آیت‌اللّه منتظری، حضرت امام به وی تذکر داده بودند که «شما خودتان یک رهبر هستید... در صحبت‌هایتان دقت بیشتری بکنید».

آقای منتظری فضایی از جامعۀ زمان امام (ره) ترسیم می‌کند که گویی پر از خفقان و تبعیض است و فساد سرتاسر آن را فراگرفته است؛ درحالی که سخنان وی تا حدودی باعث دل‌سردی امت حزب‌الله به نظام گردید. وی روزنامه‌ها را دارای یک خط خاص و صدا و سیما را منحصر در دست چند نفر معرفی می‌کند که هر جا را خواستند، سانسور کنند. وی در توضیح فضای سانسور رسانه‌ای می‌گوید: «وقتی کار به جایی برسد که صحبت من طلبه -که از اول انقلاب بوده‌ام و هستم- سانسور شود، وای به حال دیگران». وی فضای جامعه را فضایی معرفی می‌کند که تا کسی انتقاد می‌کند، سریعاً برای او پرونده‌سازی می‌شود. حالت بی‌جهت، خودمحور، کنار زدن نیروهای حزب،‌ بی‌اعتنایی به افراد، منزوی‌کردن افراد دلسوز و فشار آوردن به بعضی از مردم سراسر جامعه را فرا گرفته است.

نکتۀ جالب توجه این‌جا بود که انتقاد از شعارهای تند در حالی توسط آیت‌اللّه منتظری صورت می‌گرفت که وی -همان‌طور که قبلاً هم اشاره کردیم- رفتار تند و خشونت‌آمیز نهضت‌های آزادی‌بخش را که زیر نظر مهدی هاشمی اداره می‌شد، تأیید می‌کرد و به صراحت می‌گفت که «برای صدور انقلاب سلاح و مواد منفجره و جعلیات ضروری است». یعنی در منطق آیت‌اللّه منتظری، دادن شعارهای تند و تحریک‌کننده، بر فرض صحت، اشتباه است و انجام عملیات‌های انفجاری و خشونت آمیز در کشورهای دیگر صحیح و درست است. منتظری این‌گونه موضع گرفت که «این‌ها راه عاقلانه‌تری داشت و ما سرمان را پایین انداختیم و گفتیم همین است که ما می‌گوییم. بعد هم فهمیدیم که اشتباه کردیم»، «حال باید اقلاً متنبه شویم که بعداً تکرار نکنیم».

نکته‌ای که در بسیاری از موضع‌گیری‌های آیت‌الله منتظری به چشم می‌خورد این بود که وی در اکثر انتقاداتی که از مجموعۀ نظام مطرح می‌کرد، خود را از این مجموعه جدا می‌ساخت و انتقاداتش را به دیگران وارد می‌ساخت و در چهرۀ منتقدی که هیچ مسئولیتی ندارد، ظاهر می‌شد