بریده‌هایی از کتاب سیر در بیراهه

یکی از مصادیق این انتقادها، انتقاد از اعدام منافقین در زندان‌ها بود. در تابستان سال ۶۷ و پس از گزارشاتی که از زندان‌ها و اعمال منافقین در نقاط مرزی به حضرت امام رسید، معلوم گشت که هنوز در زندان‌ها کسانی هستند که به دنبال فرار از زندان و همکاری با منافقینی هستند که می‌خواستند با عملیات «فروغ جاویدان» وارد ایران گردند. تلاش این زندانیان برای خروج از زندان و ایجاد ناامنی در کشور و بحران‌سازی بود. در این اوضاع، بر حضرت امام حجت تمام شد که با توجه به اعتقادات باقی‌ماندۀ منافقین در زندان‌ها و تحرکات آنان، منافقینی که هنوز بر سر موضع نفاق خود پافشاری می‌کنند، و در زندان توبه نکرده، از اقدامات وحشیانۀ خود در کشتار مردم پشیمان نیستند، مصداق محارب هستند و مجازات آن‌ها اعدام است.

متن پیام مقام معظم رهبری به این شرح است: بسم الله الرحمن الرحیم اطلاع یافتیم که فقیه بزرگوار آیت‌اللّه آقای حاج شیخ حسین‌علی منتظری (ره) دارفانی را وداع گفته و به سرای باقی شتافته‌اند. ایشان فقیهی متبحّر و استادی برجسته بودند و شاگردان زیادی از ایشان بهره بردند. دورانی طولانی از زندگی آن مرحوم در خدمت نهضت امام راحل عظیم‌الشأن گذشت و ایشان، مجاهدات زیادی انجام داده و سختی‌های زیادی در این راه تحمل کردند. در اواخر دوران حیات مبارک امام راحل، امتحانی دشوار و خطیر پیش آمد که از خداوند متعال می‌خواهم آن را با پوشش مغفرت و رحمت خویش بپوشاند  و ابتلائات دنیوی را کفارۀ آن قرار دهد.

به هر تقدیر، آیت‌اللّه حسین‌علی منتظری در زمستان سال ۱۳۸۸ و پس از مردودی در امتحانی سخت، دار دنیا را وداع گفت. حتی تشییع جنازۀ آیت‌اللّه منتظری هم ملعبه‌ای برای فتنه‌گران مخالف انقلاب در فتنۀ سال ۱۳۸۸ گردید که البته با حضور انبوه مردم مذهبی، نتوانستند از مراسم آیت‌اللّه منتظری استفادۀ مدنظر خویش را آن‌گونه که می‌خواستند ببرند.

آیت‌اللّه منتظری کتاب خاطراتی را در سال ۷۹ منتشر ساخت که ضدانقلاب نتوانستند خوشحالی خود را از آن پنهان دارند و آن را بزرگ‌ترین ضربه به پیکرۀ جمهوری اسلامی توصیف کردند. به‌عنوان نمونه، صدای آمریکا در برنامۀ خود در ۲۶/ ۷۹/۹ شادی خود از انتشار کتاب خاطرات آیت‌اللّه منتظری را این‌گونه عنوان کرد: اما آیت‌اللّه العظمی منتظری، بزرگ‌ترین ضربه را روز دوشنبه گذشته با انتشار خاطرات ۶۰۰ صفحه‌ای، در جایگاهی در شبکۀ جهانی اینترنت که در بریتانیا اداره می‌شود، به پیکر جمهوری اسلامی وارد کرد.

این‌جانب درگذشت ایشان را به همۀ بازماندگان، به‌ویژه همسر مکرّمه و فرزندان محترم آن مرحوم تسلیت می‌گویم و رحمت و مغفرت الهی را برای وی مسئلت می‌کنم. سیّد علی خامنه‌ای ۲۹ آذر ۱۳۸۸

وی سپس بسیاری از شعارهای انقلاب اسلامی را زیر سؤال برد و بر این اعتقاد بود که «بسیاری از شعارهایی که در این مدت دادیم، غلط بوده و خیلی از آن‌ها ما را در دنیا منزوی کرد و مردم دنیا را به ما بدبین کرد و هیچ لزومی هم برای این شعارها نداشتیم»، «ما شعارهایی دادیم که می‌دانستیم نمی‌توانیم آن‌را انجام دهیم شعارهایی دادیم که دنیا را از خودمان ترساندیم و فکر کردند که در ایران ما مردم را می‌کشیم».

آیت‌اللّه منتظری در مشهورترین سخنرانی انتقادی خود در سالگرد پیروزی انقلاب در سال ۶۷، در مورد شروع جنگ، عنوان کرد که بسیاری از شعارهایی که ما در جریان انقلاب و پس از پیروزی بر رژیم شاهنشاهی دادیم، تند بود و همین شعارها باعث آغاز جنگ از سوی عراق گردید. وی در این سخنرانی تأکید کرد: «دشمنان ما که این جنگ را تحمیل کردند آن‌ها پیروز از کار درآمدند».

اعدام مهدی هاشمی باعث شد که آیت‌اللّه منتظری از تمامی افراد و نهادهایی که در بررسی و اثبات جرائم و اعدام وی نقش داشتند، کینه به دل بگیرد و به‌دنبال فرصتی برای انتقام از آن‌ها برآید؛ وی از برخی از این افراد و نهادها در زمان قائم‌مقامی و از برخی دیگر پس از برکناری انتقام گرفت. پس از اعدام مهدی هاشمی، آیت‌اللّه منتظری در جلسات و نامه‌های خصوصی و بعضی سخنرانی‌های عمومی خود به انتقادهای تند و بعضاً بی‌پایه و مبنا، علیه نهادهای انقلاب پرداخت. سپاه پاسداران، وزارت اطلاعات، بیت امام مخصوصاً سیداحمد خمینی و حتی شخص حضرت امام، از افراد و نهادهایی بودند که گاه و بی‌گاه شاهد اتهامات بعضاً ناروایی علیه خود بودند.

رویگردانی از امام (ره) و دفاع از منافقین پس از اعدام سیدمهدی هاشمی اعدام سیدمهدی هاشمی تأثیر زیادی در برخورد آقای منتظری با مسائل انقلاب داشت؛ به گونه‌ای که ایشان را به چهره‌ای منتقد و معترض تبدیل کرد. البته وی تا مدت‌ها همچنان قائم‌مقام رهبری بود.

مشی حضرت امام (ره) در دوران حیاتشان، این نبود که نظر خود را بر مردم تحمیل کنند؛ بلکه تلاش می‌کردند که خود مردم به رشد و آگاهی لازم برسند و مسائل را متوجه شوند و از این‌رو در ماجراهای مشابه، از جمله نصب بازرگان به سمت نخست‌وزیری دولت موقت -که به پیشنهاد اعضای شورای انقلاب بود- و همچنین انتخاب بنی صدر -که از سوی مردم صورت پذیرفته بود- حضرت امام (ره) اگرچه بعد از افشای ماهیت آن‌ها اعلام کردند که از اول با انتخاب آنان مخالف بوده‌اند و نزدیکان امام (ره) هم بر این مخالفت ایشان اذعان دارند، اما با رأی و نظر مردم و مسئولان همراه می‌شدند. این امر، اگر چه هزینه‌هایی به دنبال داشت، اما باعث ایجاد سرمایه‌ای گران‌بها به نام بصیرت و آگاهی در مردم می‌شد که می‌توانست انقلاب اسلامی را در مقابل خطرات بیمه کند.

آیت‌اللّه منتظری در طول مدت تحصیل خود از محضر بزرگانی همچون: امام خمینی (ره)، آیت‌اللّه بروجردی، علامه طباطبایی و آیت‌اللّه حجت بهره برد. با شروع نهضت امام خمینی (ره) وی نیز به صف مبارزین پیوست و در صحنه‌های مبارزه همراه با فرزندش حجت‌الاسلام محمد منتظری، حضوری مستمر داشت. در طول زمان مبارزه، چندین بار در سال‌های ۴۶-۱۳۴۵ دستگیر و زندانی شد. رژیم شاه در سال ۱۳۴۶ آقای منتظری را به مسجدسلیمان تبعید کرد. در سال ۱۳۴۷ مجدداً دستگیر و به یک سال و نیم زندان محکوم شد.

مقام معظم رهبری در پیامی‌که به مناسبت درگذشت آیت‌اللّه منتظری صادر کردند، به این امتحانات سخت الهی و ناکامی ایشان در این امتحانات اشاره کردند. ایشان ضمن رعایت احترام و تعظیم جایگاه علمی این فقیه متبحّر، با تصریح به خطاکاری آیت‌اللّه منتظری، از خداوند می‌خواهند که سختی‌های مبارزه و ابتلائات دنیوی آیت‌اللّه منتظری را کفارۀ این اعمال و گناهان آیت‌اللّه منتظری قرار دهد.

یکی از بزرگ‌ترین اقدامات آیت‌اللّه منتظری -که کینۀ وی علیه حضرت امام (ره) و سیداحمد خمینی فرزند برومند امام راحل و برخی نهادهای انقلابی را به‌وضوح نشان داد و خوشحالی رسانه‌های بیگانه و افراد معاند و مغرض را فراهم کرد، چاپ خاطرات وی بود. گویی این خاطرات مصداق جمله‌ای از حضرت امام در نامۀ ۶ فروردین به آیت‌اللّه منتظری بود که به وی نوشتند: «شما مشغول به نوشتن چیزهایی می‌شوید که آخرتتان را خراب‌تر می‌کنید».

مردم ولایت‌مدار ایران پس از این اظهارنظرها و سخنرانی‌ها، به تظاهرات گسترده‌ای در محکومیت این اظهارات پرداختند و خواهان مجازات آیت‌اللّه منتظری شدند. شورای‌عالی امنیت ملی به ریاست سیدمحمد خاتمی، رئیس جمهور وقت -که وضعیت و عملکرد آیت‌اللّه منتظری را معارض با منافع ملی و مصلحت کشور تشخیص داد- برای جلوگیری از بحران، محدودیت آیت‌اللّه منتظری را تصویب کرد. پس از گذشت پنج سال، این محدودیت نیز برطرف شد و آیت‌اللّه منتظری بار دیگر «آیت‌اللّه العظمی» برای رسانه‌هایی شد که دشمنی‌شان علیه نظام و امام و رهبری آشکار بود. دیدارهای آیت‌اللّه منتظری تنها به رسانه‌های مسئله‌دار محدود نشد و افراد معارض و معاند نظام نیز پی در پی به دیدار آیت‌اللّه منتظری می‌رفتند.

وی در سخنرانی خود در ۱۳ رجب ۷۶ به حریم ولایت فقیه حمله کرد و گوشه‌ای از تمنیات و کینه‌های درونی خود نسبت به رهبر جدید انقلاب را آشکار ساخت. آیت‌اللّه منتظری پس از آن، فاصلۀ خود از نظام و مردم حامی ولایت فقیه را بیشتر کرد. وی نظرات فقهی خود را در باب حکومت اسلامی و اختیارات حاکم زیر پا گذاشت و نظرات جدیدی ارائه کرد. از آن پس آیت‌اللّه منتظری هر از گاهی با مصاحبه با رسانه‌های بیگانه، مشکلات و بحران‌هایی را برای نظام ایجاد می‌کرد.

با آغاز زعامت و رهبری آیت‌اللّه خامنه‌ای، امتحانی برای آیت‌اللّه منتظری به‌وجود آمد که مانند آزمایش ولایت‌پذیری زمان امام (ره)، موجب خسران و انحراف بیش از پیش ایشان گردید. در حالی‌که که حضرت امام (ره) از آیت‌اللّه منتظری خواسته بود وارد مسائل سیاسی نشود و در حوزۀ علمیه به فعالیت علمی بپردازد، وی با زیر پا گذاشتن توصیه‌های امام (ره) و گفته‌های خود در تبعیت از امام (ره)، در اولین گام، مخالفت خود را با عدم شرکت در انتخابات تصویب قانون اساسی جدید نشان داد و به صراحت اعلام کرد که با «ولایت مطلقۀ فقیه» مخالف است. وی پس از مدتی بنای دشمنی با نظام و رهبر انقلاب گذاشت و گاه و بی‌گاه به اظهار نظرهایی می‌پرداخت که بیشتر خدمت به دشمنان بود.

پس از رحلت حضرت امام، مجلس خبرگان رهبری، جلسۀ فوق‌العاده‌ای تشکیل داد و به‌صورت رسمی، منعزل شدن آیت‌اللّه منتظری را که حکم صریح امام راحل بود، اعلام کرد. در این جلسه و پس از آن‌که نظر حضرت امام مبنی بر عدم لزوم مرجعیت به‌عنوان شرط رهبری در نامۀ ایشان به آیت‌اللّه مشکینی، رئیس شورای بازنگری قانون اساسی مشخص شده بود، رأی‌گیری برای انتخاب جانشین حضرت امام انجام شد. در این جلسه صحبت از سخن‌ها و جلسات محرمانه‌ای به میان آمد که مشخص می‌کرد، نظر حضرت امام برای جانشینی خود و رهبری آیندۀ نظام، حضرت آیت‌اللّه خامنه‌ای بود

حجت‌الاسلام ری‌شهری، وزیر وقت اطلاعات -که از نزدیک در جریان تمامی اتفاقات قرار داشت- در بیان اهمیت برکناری آقای منتظری چنین می‌نویسد: برکناری آقای منتظری از قائم‌مقامی رهبری، مطمئناً یکی از تلخ‌ترین حوادث انقلاب اسلامی بود و به‌ویژه از جهت ضربه‌ای که به رهبری و روحانیت وارد آمد، برای جمهوری اسلامی گران تمام شد؛ ولی عدم برکناری وی از این مقام و موقعیت قطعاً بسیار گران‌تر تمام می‌شد؛ بلکه به تصور من، به نابودی انقلاب می‌انجامید.

گرچه عده‌ای از نویسندگان معتقدند که عامل جدایی امام (ره) و آقای منتظری و برکناری وی، «موضوع سیدمهدی هاشمی» بوده است، اما به نظر می‌رسد این تحلیل، فروکاستن مسئله و نگاه بسیار سطحی به ماجراست. اگر چه ماجرای سیدمهدی هاشمی عامل اثرگذاری بود که از شخصیت نهان آیت‌اللّه منتظری پرده برداشت، اما علت اصلی این برکناری، اندیشۀ انحرافی و ساده‌لوحی آقای منتظری بود که تا پایان عمر حضرت امام (ره) و با وجود تلاش‌های مستمر ایشان اصلاح نگردید.

سیداحمد خمینی در مورد تلخی حادثۀ برکناری آقای منتظری برای امام (ره)، خطاب به منتظری می‌گوید: «ایشان پس از کنار گذاشتن شما ظرف چند ساعت، چندین بار گریستند و بارها فرمودند که لحظه‌ای از آقای منتظری غافل نیستم، ولی چه کنم که مصلحت نظام ایجاب می‌کرد که ایشان کنار بروند».