بریده‌هایی از کتاب انسان در جست و جوی معنا

حالا اگر از ما بپرسند این‌که داستایوفسکی گفته «انسان موجودی است که با هر شرایطی خودش را وفق می‌دهد» درست است یا نه، می‌گوییم: «بله. انسان با هر شرایطی تطبیق پیدا می‌کند. اما از چگونگی‌اش نپرسید.»

این انحصار و یکتایی که افراد را از هم تفکیک می‌کند و به زندگی‌شان معنا می‌دهد، در کارهای خلاقانه نیز به اندازهٔ عشق نقش دارد. وقتی غیرممکن بودن جایگزینی یک فرد معلوم شد، مسئولیتش در قبال زندگی خویش و دوامش با تمام شکوه، معلوم می‌شود. انسانی که از مسئولیت خود آگاه شود و به سمت کارهای ناتمام یا کسانی رود که مشتاقانه منتظرش هستند، هرگز نمی‌تواند به زندگی‌اش خاتمه دهد. او به چرایی وجودش پی برده و چگونگی‌اش را نیز خواهد یافت.

زیستن یعنی رنج بردن، زنده ماندن یعنی یافتن معنا در رنج.

معنادرمانی، می‌توانیم این معنای زندگی را به سه شیوهٔ مختلف بیابیم: یک، با ایجاد یا انجام کاری. دو، با تجربهٔ چیزی یا مواجه شدن با کسی. و سه، با نگرش‌مان نسبت به رنج‌های اجتناب‌ناپذیر.

اگر در زندگی اصلاً هدفی وجود داشته باشد، باید در رنج و مردن نیز هدفی وجود داشته باشد. اما کسی نمی‌تواند به دیگری بگوید که این هدف چیست. هر کس باید خود این موضوع را بفهمد و مسئولیت پاسخش را بپذیرد. اگر موفق شود، با وجود همهٔ تحقیرها به رشد خود ادامه می‌دهد.

«مرا روی قلبت مُهر کن! عشق به اندازهٔ مرگ قدرتمند است.»

زیگموند فروید می‌گوید: «اجازه دهید یک بار تعدادی از متفاوت‌ترین افراد، به صورت یکسانی گرسنه شوند. با افزایش نیاز ضروری گرسنگی، همهٔ تفاوت‌های فردی رنگ می‌بازند و کم‌کم شکل مشابهی از اصرار شدید در آن‌ها ظاهر می‌شود.» فروید از زندگی درون اردوگاه کار اجباری خبر نداشت. طرز فکر او مناسب زندگی‌های اعیانی فرهنگ ویکتوریایی بود، نه زندگی کثیف در آشویتس. در آن‌جا، تفاوت فردی کمرنگ نمی‌شد، بلکه برعکس، افراد متفاوت‌تر می‌شدند.

داستایوفسکی می‌گوید: «تنها از یک چیز می‌ترسم: شایستهٔ رنج‌هایم نباشم.»

«مرا روی قلبت مُهر کن! عشق به اندازهٔ مرگ قدرتمند است.»

تلاش برای بذله‌گویی و دیدن همه چیز از منظر طنز، ترفندی است که هنگام مهارت یافتن برای هنر زندگی، آن را فرا می‌گیریم. هنوز هم مهارت یافتن برای هنر زندگی، حتی در اردوگاه کار اجباری ممکن بود، اگرچه آمیخته با رنج و عذاب بود. برای مقایسهٔ بهتر، رنج انسان شبیه عملکرد گاز است. اگر مقدار خاصی از گاز در اتاقی خالی پمپ شود، اتاق هرقدر هم بزرگ باشد، گاز در اتاق پر می‌شود. رنج هم روح و ذهن آگاه انسان را پر می‌کند. کوچک یا بزرگ بودن رنج فرقی ندارد. بنابراین اندازهٔ رنج بشری صددرصد نسبی است.

بابت کوچک‌ترین چیزها کتک‌مان می‌زدند. حتی گاهی بی‌دلیل. مثلاً توزیع نان در محل کار جیره‌بندی داشت و برای دریافتش صف می‌ایستادیم. یک بار مردی که پشتم ایستاده بود، کمی از صف بیرون رفت و تقارن مورد نظر افسر اس‌اس را به هم زد. نمی‌دانم چه شد و در سر افسر اس‌اس چه گذشت، اما ناگهان دو ضربهٔ محکم در پشت سرم حس کردم. فقط دیدم با چوبدستی‌اش مرا می‌زند. در چنین لحظاتی این درد جسمی نبود که خیلی به ما صدمه می‌زد (درست مثل تنبیه بچه‌ها)، رنج روحیِ ناشی از نبود استدلال منطقی بود.

قصد متناقض می‌تواند به اختلالات خوابیدن هم کمک کند. ترس از بی‌خوابی حاصل قصد مفرط خوابیدن است که درست نتیجهٔ معکوسی در بیمار می‌دهد. برای غلبه بر این ترس خاص، معمولاً به بیمار توصیه می‌کنم سعی نکند بخوابد، بلکه درست برعکس، سعی کند تا جایی که ممکن است، بیدار بماند. به عبارت دیگر، ایستادن در مقابل اضطراب پیش‌بینی، مانع از انجام آن می‌شود و مقاومت کردن در برابر خوابیدن، موجب می‌شود فرد خیلی زود بخوابد.

ضربه‌ای که جای آن باقی نمی‌مانَد، گاهی می‌تواند در شرایط خاصی آسیب زننده‌تر از ضربه‌ای باشد که جایش باقی مانده است.

آن‌ها می‌توانستند از محیط وحشتناک اطراف‌شان، به دنیای غنی درونی و آزادی روحی‌شان پناه ببرند

یک واکنش غیرعادی به شرایط غیرعادی، واکنشی عادی محسوب می‌شود. حتی ما روان‌پزشک‌ها هم در شرایط غیرعادی مثل فرستادن فردی سالم به تیمارستان، انتظار واکنشی غیرعادی را داریم که در آن حالت، درجه‌ای از عادی بودن تلقی می‌شود.

داستایوفسکی می‌گوید: «تنها از یک چیز می‌ترسم: شایستهٔ رنج‌هایم نباشم.»

نباید به دنبال معنای جامعی از زندگی باشیم. هر شخص مأموریت و وظیفهٔ خاصی در دنیا دارد و برای انجام خواسته‌های ویژه‌ای تعیین شده است. نه می‌شود کسی را جایگزین او کرد و نه زندگی‌اش را تکرار کرد. بنابراین وظیفهٔ هر کسی منحصر به خودش است و فرصت ویژه‌ای است که در اختیارش قرار می‌گیرد.

داستایوفسکی می‌گوید: «تنها از یک چیز می‌ترسم: شایستهٔ رنج‌هایم نباشم.»

شوخی بیش از هر چیز دیگری در زندگی بشر، می‌تواند او را از انزوا بیرون بکشد و توان تحمل هر شرایطی را در او افزایش دهد.

«کسی که چرایی زندگی‌اش را بیابد، چگونگی آن را نیز خواهد یافت.»