بریده‌هایی از کتاب انسان شناسی و جهان شناسی

بیداری در نیمه‌های شب که همه جا تاریک و آرام است و چیزهای کمتری انسان را به خود مشغول می‌کند و راز و نیاز کردن با خداوند بخشنده و پروردگار مهربان و دعا و مناجات و اشک و آه و به یاد داشتن خداوند در طول روز کم‌کم سبب می‌شود که انسان وابستگی خود را به خدا به صورت پایدار و همیشگی ادراک نماید و فقر و نداری خود را همواره در مقابل دیدگانش حاضر ببیند و آهسته آهسته به خداوند نزدیک شود.

نسبت مخلوقات با خداوند از مسایل بسیار پیچیده‌ای است که قرن‌ها افکار دانشمندان را به خود مشغول کرده بود و معمولاً فیلسوفان بزرگ آن را از نوع نسبت تباین و جدایی می‌دانستند و نامتناهی بودن خداوند را به فراموشی می سپردند. تا اینکه قرآن کریم با بیانات گوناگون گزارش از نسبت چهارمی داد که فیلسوفان از آن غافل بودند.

غیب و شهادت دو مفهوم نسبی‌اند. برای خداوند هیچ چیز در عالمْ غیب نیست و همه چیز شهادت است و برای هر انسان و حیوانی دامنه‌ای از غیب و شهادت وجود دارد و هرچه یک انسان در مراتب رشد و کمال بالا رود و به عوالم بیشتری إحاطه پیدا کرده مراحل بیشتری از غیب برای او تبدیل به شهادت می‌گردد.

فهم این رابطه کلید فهم حقیقت توحید است که قرآن کریم از آن چنین تعبیر می‌فرماید: أَلا إِنَّهُ بِکلِ شَیْ‌ءٍ مُحیطٌ (فصلت/۵۴)

خداوند متعال موجودی مجرد است که هیچ مشابهتی با امور جسمانی ندارد. انسان تا مجردات را ادراک نکند همواره خداوند را مانند یک جسم نورانی و بزرگ در نظر می‌آورد و همیشه در دام «تشبیه» خداوند به مخلوقات می‌افتد.

اگر ما از بپرسند شما چند تا هستید، بدون شک می‌گوییم: یکی با اینکه می‌دانیم در درون این یکی دهها و صدها چیز را می‌توان یافت که این یکی را چندتا نمی‌کند و او به همه احاطه دارد.

هر چه دلبستگی‌های انسان کم‌تر باشد رنج و سختی انسان هم کمتر است؛ کسی که می‌خواهد از همه رنج ها رها شود باید یا دلبستگی‌های خود را از ریشه رها کند یا باید به چیزی دلبستگی داشته باشد که هیچ وقت از او جدا نشده و از دست نمی‌رود.

برای مدیریت رفتارهای خود باید تلاش کنیم که افکار ما مدیریت شده و مصداق حقیقی لذت و سعادت را کشف کرده و بدان توجه نماید و نیز تلاش کنیم که گرایش ها و تمایلات درونی خود را تعدیل و اصلاح کنیم تا در بزنگاههای حساس موجب غفلت ما از آنچه واقعاً فهمیده‌ایم نباشد.

در اصطلاح به بخشی از عالم که از دسترس حواس ظاهری ما خارج است و فقط با عقل و تفکر یا با شهود می‌توانیم بدان راه بیابیم، «عالم غیب» می‌گوییم و آن بخش را که مورد مشاهده و ادراک ماست «عالم شهادت» می‌نامیم.

من می دانم که علوم ثابتی دارم و می‌دانم که در عالم ماده هیچ چیز ثابت نیست، پس علوم و دانشهای من مادی نیستند، و اگر من مادی و متغیر بودم نمی‌توانستم دانش و علم غیر مادی و ثابت و پایدار داشته باشم؛ پس خود من هم مادی نیستم.

حقیقت ما روحی ورای این بدن است که او بیننده حقیقی است و بدن ابزار دست او می‌باشد. بدن هر انسان فقط بدن اوست؛ نه «خود» او. انسان باید خود حقیقی‌اش را بیابد تا نگاهش به عالم نگاهی واقعی باشد.

برخی حیوانات صدای هواپیماها یا بمب های مهیب را از فاصله‌های بسیار دور می‌شنوند و یا چند ساعت قبل از وقوع زلزله نسبت به آن واکنش نشان داده و رفتارهای خاصی انجام می‌دهند. از اینجا می‌فهمیم که چیزهایی هست که برای ما غیب است ولی برای برخی از حیوانات شهادت محسوب می‌شود، به‌طوری‌که اگر کسی چند ساعت زودتر از زلزله وقوع آن را پیش‌بینی کند مردم می‌گویند که وی از غیب خبر داده است.

گاهی نیز در هنگام خواب شیاطین جنی افکاری را بر انسان القاء می‌کنند. این نوع خوابها تعبیری ندارد.

انسان باید سعی کند که خداشناسی فطری را همیشه به همراه داشته باشد و همواره حضور خداوند را حس نماید. هر چقدر حس حضور خداوند در انسان قوی‌تر شود، حال و روز انسان نیز بهتر می‌شود، عبادتش رنگ و بوی دیگری می‌گیرد، اخلاقش تغییر می‌کند، از گناهان دور می‌شود و کم‌کم محبت خداوند در دلش شعله‌ور شده و او را به سوی خداوند سوق می‌دهد و تنها راه آن، مداومت بر مراقبه در همه حالات است.

انسان های غیرالهی می‌پندارند که سعادتشان در دنیا (پول و مقام و زن و فرزند و ...) است و تمام همت خود را صرف تحصیل همین امور می‌کنند. انسان های الهی هم فهمیده‌اند که سعادتشان در ارتباط با خداوند و پیروی از انبیا و اولیا است. فهمیده‌اند که برترین لذت‌ها و عالی‌ترین خوشی‌ها در انس با خداوند و در ماوراء عالم دنیاست و البته اگر در مسیر رضای خداوند عمل کنند خداوند آرامش و آسایش دنیا را نیز روزی ایشان می‌کند.»

همه انسان ها همیشه به دنبال سعادت و خوشی خود هستند و تنها تفاوت انسان ها در این است که گاهی سعادت واقعی خود را اشتباه تشخیص می‌دهند یا در هنگام عمل از سعادت واقعی خود که می‌شناسند، غافل شده و آن را با چیز دیگری اشتباه می‌کنند.

بدن هر انسان فقط بدن اوست؛ نه «خود» او. انسان باید خود حقیقی‌اش را بیابد تا نگاهش به عالم نگاهی واقعی باشد.

۱. من دارای وحدت حقیقی و جامعیت هستم. ۲. هیچ موجود جسمانی دارای وحدت و جامعیت حقیقی نیست. نتیجه: پس من موجود جسمانی نیستم.

انسان باید در این عالم دنیا به گونه زندگی کند که بهترین اثر را از عالم هستی بگیرد و هنگامی که از این عالم خارج شده و به سوی عوالم برتر حرکت می‌کند با بهترین حالت از دنیا برود. چرا که هر چه در این عالم کسب می‌کند همراه او برای همیشه در عوالم بعدی خواهد بود.

مرگ آغاز حرکت برگشتی انسان به سوی خداوند است و به تعبیر دیگر آغاز صعود اضطراری انسان به عوالم بالاست.