بریده‌هایی از کتاب اسلام ‌شناسی

اکنون می خواهیم به بررسی وجوه اعجاز علمی قرآن کریم بپردازیم تا با تأمل در عظمت علمی قرآن، اتصال آن را به عالم غیب بهتر بفهمیم. پیش از ورود در این بحث توجه به نکته‌ای ضروری است: نیاز کشف اعجاز علمی به تخصص

باری درست از غلبه ایران بر روم در کالسدن که ۶۱۷ میلادی بود، تا غلبه روم بر ایران که در ۶۲۵ صورت گرفت، هشت سال گذشت؛ و این کمتر از ده سال بود. مسلمین به میعاد الهی چنان غرق مسرّت بودند، و کفّار غرق در ماتم که جای تماشا بود! أبو بکر یکصد شتر گروبندی خود را از ورثه امیّة بن خَلف گرفت؛ زیرا امیّه در آن تاریخ مرده بود.

روزی امَیّة بن خَلْف که از مشرکین سرسخت و دشمنان رسول الله بود، از روی اهانت و سستی امر، به أبو بکر گفت: این وعده ابداً درست نیست، و خواهی دید که نخواهد شد. أبو بکر گفت: من با تو شرط می‌بندم که اگر تا سه سال رومیان پیروز شوند، تو به من ده شتر بدهی! و اگر مغلوب شوند و غلبه‌ای برای آنها نباشد. من ده شتر به تو بدهم! چون خبر به رسول خدا (ص) رسید، فرمودند: هم در مقدار شتر زیاد کن و هم در مدّت! زیرا معنی بِضْع کمتر از ده است، از سه تا نه را بضع گویند. أبو بکر مقدار رِهان و گروبندی را با او صد نفر شتر نمود؛ و بر مدّت هم اضافه کرد ... باری مؤمنین، منتظر فتح رومیان طبق وعده قرآنی بودند. اینک ببینیم برسر رومیان چه آمده است!؟

شکست رومیان، رسول خدا و مؤمنین را محزون نمود، و مشرکین را خوشحال. و این در سنه هشتم از بعثت رسول خدا بود که پنج سال به هجرت مانده، و مطابق سنه چهل و هشت از عام الفیل، و ۶۱۷ و ۶۱۸ میلادی بود. آیه بر پیغمبر نازل شد: الم* غُلِبَتِ الرُّومُ* فِی أَدْنَی الارْضِ وَ هُم مِّن بَعْدِ غَلَبِهِمْ سَیَغْلِبُونَ* فِی بِضْعِ سِنِینَ. «رومیان شکست بزرگ را در نزدیکترین جاها به محلّشان (کالسدن، قرب قسطنطنیّه) خوردند. ولیکن ایشان در مدّت کمی که کمتر از ده سال باشد، باز بر فارسیان غلبه پیدا نموده و پیروز خواهند شد». این آیه که نازل شد و مؤمنین قرائت میکردند، برای کفّار قابل قبول نبود؛

غلبه رومیان پس از کمتر از ده سال، وعده ایست که اینک خدا داده است. و خداوند خلف وعده نمی‌کند؛ ولیکن اکثریّت از مردم نمی‌دانند. مردم ظاهری را از زندگانی دنیا میدانند و آنها از آخرت در غفلتند». این آیات، داستان جنگ میان ایران و روم را بیان می‌نماید که چون ایرانی‌ها وَثَنّی و آتش‌پرست بودند، هر وقت بر رومیان که مسیحی و أهل کتاب بودند در جنگ غلبه می‌کردند، مشرکین عرب خوشحال می‌شدند؛ بواسطه آنکه دولتی پر قدرت که در آئین با آنها شریک است پیروز گردیده است. و برعکس، مسلمین غمناک می‌شدند؛ چون دولت مسیح که با آنها در آئین توحید و عمل به کتاب آسمانی شریک است مغلوب شده، و دولت وَثَنی و آتش‌پرست مظفّر گردیده است.

چون مشرکین مکه اذیّت و آزار را نسبت به رسول الله از حدّ گذراندند، آن‌حضرت وحیداً فریداً غریباً به مدینه هجرت فرمود؛ و بعلّت امتناع و إباءِ خویشاوندان او از طائفه قریش، وطن مألوف و شهر مکه را ترک گفت. در چنین وضعیّتی خداوند به وی خبر می‌دهد: إِنَّ الَّذِی فَرَضَ عَلَیْک الْقُرْءَانَ لَرَآدُّک إِلَی مَعَادٍ. «تحقیقاً آن کس که قرآن را بر تو حتم و لازم کرده است، تو را به سوی محلّ اوّلیّه ات باز میگرداند!» این آیه در جحفه که وسط راه میان مکه و مدینه است بر آنحضرت نازل شد. و باز گردیدن او به مکه کار آسانی نبود. و جز به جنگ و جهاد و فتح مکه تحقّق نپذیرفت. و آن پس از هشت سال درنگ در مدینه بود. و در این مدّت طویل، ممکن بود پیامبر در غزوات بدر و احد و أحزاب و غیرها کشته شود، و یا از دنیا برود، و یا در جنگ مکه مغلوب گردد.

در تاریخ افراد زیادی ادعای پیشگوئی داشته اند؛ ولی معمولاً پیش‌گوها هم با قاطعیت سخن نمی‌گفتند و هم اگر با قاطعیت سخن می‌گفتند، معمولاً با الفاظی مبهم و چندپهلو صحبت می‌کردند. پیشگوئی با قاطعیت و با الفاظ صریح آبرو و حیثیت پیشگو را به شدت در معرض خطر قرار می‌دهد. اما قرآن کریم هم پیشگوئیهایش صریح و شفاف است و هم با قاطعیت تمام آن را ابراز نموده است و به هیچ وجه تزلزل و شک را به کلام خود راه نداده است

تحت تأثیر شرائط گاهی سخنی می‌گویند که در شرائط دیگر آن را تکذیب می‌نمایند. و هر چه تحولات زندگی یک دانشمند بیشتر و عمیق‌تر باشد، این نوسانات و تغییرات بیشتر می‌شود. قرآن کریم در طول ۲۳ سال قسمت قسمت نازل شده‌است. برخی در سفر و برخی در اقامت، برخی در جنگ و برخی در صلح و حال شادی آن حضرت و برخی در حال حزن یا غضب و برخی در حالت سختی و فشار و برخی در گشایش و آسانی نازل شده است؛ با این حال همه محتوای قرآن در عقائد و اخلاقیات و قوانین و ... با هم هماهنگ است و در آن تناقضی نمی توان یافت. هیچ گاه نشد که قرآن کریم ادعائی کند و بعداً از آن دست بکشد یا خبری بدهد و سپس آن را تکذیب نماید یا در جائی سخنی بگوید و در جای دیگری بوئی از تردید در آن به مشام برسد.

عرب عصر قرآن در اوج فصاحت و بلاغت بودند و شعر و شاعری میانشان رائج بود و در زیبائی شناسی ادبی تخصص داشتند و وقتی قرآن را می شنیدند در برابر لطافت و زیبائی آن طاقت نیاورده گاه از خودبی‌خود می‌شدند و اعتراف می‌کردند که سخنی در حلاوت و شیرینی به پای آن نمی‌رسد. آنان که قلبی سلیم داشتند در برابر قرآن تسلیم می‌شدند و به آسمانی بودن آن اعتراف می‌نمودند و آنان که نمی‌خواستند اعتراف به عظمت آن نمایند، آن را سحر و جادو می‌نامیدند؛ چون معمولاً انسان‌ها هر گاه چیزی را ببینند و نتوانند انکار کنند ولی علتش را نفهمند آن را سحر و جادو می‌نامند

مرحوم آیه‌الله شهید مطهری می‌فرماید: «این حلاوت و شیرینی قرآن [و اینکه] هر چه تکرار می‌شود از شیرینی‌اش کاسته نمی‌شود، [از وجوه اعجاز قرآن کریم است.] آخر، این سوره حمد را ما چقدر می‌خوانیم؟ روزی ده بار فقط برای نمازهایمان می‌خوانیم. هر قطعه زیبایی را شما بخواهید روزی ده بار بخوانید برایتان مهوّع است.

محتوای قرآن کریم محتوائی است که با فطرت انسان و با نیازهای روحی او سازگار و هماهنگ است و به همین جهت به دل‌ها می‌نشیند و انسان‌ها از خواندنش خسته نمی‌شوند. به همین دلیل طول تاریخ عدهٔ زیادی داریم که اینها با شنیدن صدای قرآن و خواندن قرآن مسلمان شدند و این مسئله همیشه در این هزاروچهارصدسال مشهور بوده که انسان‌ها از خواندن قرآن لذت می‌برند و با قرآن انس می‌گیرند.

برخی از اندیشمندان مسلمان پنداشته‌اند تنها معجزه قرآن کریم همین خوار شدن مخالفان است که هر کس می‌خواهد با آن تقابل کند به شکل عجیبی شکست می‌خورد و دستی از غیب همواره او را به طور غیر طبیعی زمین می‌زند. این نوع اعجاز را «اعجاز بالصرفة» می‌نامند؛ یعنی خود قرآن آن قدر بلند و عالی نیست که نتوان مثل آن را آورد؛ ولی خداوند نمی گذارد کسی در برابر آن بایستد و همه مخالفان را خوار و ذلیل می‌نماید. حقیقت اینست که «خوار شدن مخالفان» یکی از معجزات قرآن است ولی اعجاز قرآن در این، خلاصه نمی‌شود و قرآن انواع بسیار دیگری از اعجاز نیز دارد که همگی برخاسته از عظمت درونی آنست.

هیچگاه شرائط برای آن حضرت فراهم نشد که به دنبال تحصیلات علمی رفته و با دانشمندان زمانه خود ارتباطی برقرار کنند تا جائیکه در طول عمرشان هیچگاه دست به قلم نبرده و چیزی ننوشتند. از این رو آوردن کتابی چون قرآن که در زمینه‌های گوناگون فلسفی، حقوقی، تاریخی، زیست‌شناسی و ... دقیق‌ترین مباحث علمی را در برگرفته است، از کسی مانند رسول خدا (ص) معجزه‌ای آشکار برای عرب جزیرة العرب بود که نشان می‌داد محتوای این کتاب از عالم دیگری فرومی‌آید و محصول تفکر و اندیشه پیامبر خدا نیست.

به همین جهت خواندن الفاظ قرآن، از بر کردن آن و انس و ارتباط با آن موجب نورانیّت قلب می‌شود و این نورانیّت انسان را در مسیر حرکت به سوی خداوند حفظ می نماید. حفظ کردن الفاظ قرآن برکت فراوانی دارد و هم در زندگی مادی آثار و ثمرات آن دیده می‌شود و هم در مشکلات روحی از انسان دستگیری می‌کند. البته اتصال به باطن قرآن از دریچه ظاهر آن نیاز به این دارد که روح و جان انسان کمی صیقل خورده و آمادگی ورود به عالم نور را داشته باشد، و گرنه از اتصال به ظاهر قرآن بهره‌ای نصیب انسان نمی‌شود.

قرآن در مناسبتهای گوناگون نازل شده و در هر جنگ و صلح و سختی و راحتی به مناسبتی پند و اندرزی به مردم عطا کرده و راهی از راه‌های سعادت را نشان داده است.

و چون ما داستان موسی و بنی اسرائیل و کندی‌ها و سستی‌ها و ایرادهای بیجا و بالأخره گوساله‌پرستی و گم شدن آنها را در تَیْه میخوانیم، درست باید بدانیم که همان جهات ایراد و سستی و توجّه به امور نفسانیّه و عبادت آثار و میل به شرک، در ما هم هست. و اگر ما مسلمانان لحظه‌ای از خدا غافل شویم و به دنبال مادّه‌پرستی، و زخارف دنیویّه برویم، تمام آن اخلاق سیّئه و صفات نکوهیده و اعمال ناشایسته به سراغ ما می‌آید؛ و موسی را در وجودمان ضعیف و تنها و بدون یار و یاور می‌کند. و اگر طبق همان ایمان و ثبات و ایقان به خدائی را که موسی داشت، ما هم داشته باشیم، از مخلَصین خواهیم بود

آیا مقصود فقط فهمیدن و دانستن جریان کار پیشینیان است که در این فرض با افسانه سرائی چه تفاوتی دارد؟ افسانه‌گویان حکایتی را میگویند و مردم فقط می‌شنوند، بدون ترتّب اثر و نتیجه‌ای به دنبال آن. نه، چنین نیست؛ منظور و مقصود، مجرّد بیان احوال و ترجمه امم سالفه همچون علم تاریخ و رجال و ترجمه احوال نیست، بلکه منظور و مقصودی بسیار بالاتر و عالی‌تر است که ما به عنوان تقرّب به سوی خدا که مخّ و اساس عبادت است آنها را قرائت مینمائیم و در هر صبح و شام در منزل هایمان علاوه بر اوقات نماز، این داستان‌ها را نه یکروز و دو روز، بلکه تا روزگار باقی است میخوانیم و مأمور به تلاوت و تدبّر در معانی و مغزی و نتیجه آن می‌باشیم.

و ما مأموریم به خواندن و قرائت و تلاوت این آیات و این قصص و حکایات. در نمازها میخوانیم؛ و نماز ما بدون خواندن قدری از قرآن که از جمله همین قصص است، مقبول نیست. و علاوه می‌بینیم که خداوند نیز دائماً با ذکر إذْ قَالَ، إذْ قَالَ یاد بیاور زمانی را که عیسی چنین گفت؛ و زمانی را که موسی چنان گفت. و یا با عبارت اذْکرْ به خاطر داشته باش! پیوسته ما را متنبّه می‌کند؛... این آیات ... برای چه نازل شده؛ و [چرا] ما به عنوان تعبّد و بلکه بهترین عبادات که تلاوت کلام پروردگار است آنها را قرائت میکنیم؟ آیا مقصود فقط فهمیدن و دانستن جریان کار پیشینیان است که در این فرض با افسانه سرائی چه تفاوتی دارد؟ افسانه‌گویان حکایتی را میگویند و مردم فقط می‌شنوند، بدون ترتّب اثر و نتیجه‌ای به دنبال آن.

میدانیم در قرآن کریم، داستانهای بسیاری آمده است؛ داستان آدم و حوّا و شیطان، و خروج از بهشت و توبه آدم و موعظه خداوند به آدم، و سجده فرشتگان و تمرّد شیطان؛ و داستان نوح و اندرز او با مردم و مخالفت آنان و نصیحت به فرزند و تمرّد وی و طوفان و گرفتار غرقاب شدن همگی غیر از نوح و متابعان؛ و داستان لوط و معصیت قومش، و داستان شُعیب و صالح و داستان حضرت موسی و عیسی و إبراهیم و همچنین داستانهای مختلف دیگر از قصّه أبابیل و أبرهه و ذو القرنین و سلیمان و بلقیس و داود و محاکمه نزد وی و داستان یوسف و زلیخا و یعقوب و سلطنت مصر و سجده برادران و داستان اسمعیل و توطّن در مکه پس از هجرت از ارض اقدس؛ و نیز بسیاری دیگر که ذکر یکایک آنها به طول می‌انجامد.

مطهّرون همان مخلَصون و صاحبان مقام ولایت می‌باشند.