بریده‌هایی از کتاب بررسی مساله‌ی عدل‌ الهی همراه با حل معمای خیر و شر

فشارها و سختی‌ها موجب آشکارشدن درون انسان‌هاست. در موقعیت عادی، همه مانند هم رفتار می‌کنند؛ ولی وقتی سختی‌ها شروع می‌شود، تفاوت‌ها کم‌کم پدیدار شده و خصوصیات پنهان ظاهر می‌گردند. اگر سختی‌ها و مشکلات نبود، انسان‌ها چنین می‌پنداشتند که از نظر فضایل معنوی و پیشرفت اخلاقی همه با هم مساوی‌اند و وقتی در قیامت یکی را راهی بهشت و دیگری را راهی جهنم می‌کردند، معترض می‌شدند که ما همه با هم مساوی هستیم و در یک مرتبه و درجه قرار داریم، اما هنگامی که افراد در بوتهٔ آزمایش و امتحان قرار می‌گیرند، حقیقت تلاش و همت هر شخص آشکار گردیده، راه بر ادعاهای بی‌اساس بسته می‌شود و حجت بر همگان تمام می‌شود. ازاین‌رو خداوند انسان‌ها را بدون آزمایش و ابتلا باقی نمی‌گذارد تا میزان صدق و ایمان و تلاش هرکس مشخص شود

به‌تعبیر دیگر، بلایا همیشه زمینهٔ بیشترشدنِ ارتباط انسان با خداوند را فراهم می‌کنند و انسانی که در هنگام بلا به خداوند رو می‌آورد و به‌سوی او بازمی‌گردد و توبه می‌کند، با این کار گناهان گذشته‌اش را پاک کرده و از جهت معنوی ترقی می‌کند.

روایات فراوانی دربارهٔ این نوع بلایا وجود دارد؛ از جمله حضرت امام‌صادق (ع) می‌فرمایند: «اِنَّهُ لَیکونُ لِلْعبدِ مَنزِلةً عِندَ الله فَمَا یَنَالها إِلاَّ بِإِحدَی الخصلَتَین؛ إمّا بِذِهَابِ مَالِهِ أَو بِبَلِیِّةٍ فِی جَسَدِهِ» (چه بسا برای بنده‌ای نزد خداوند درجه‌ای است که به آن نمی‌رسد، مگر با یکی از این دو چیز: یا با رفتن مالش یا با بلایی در جسمش).

که معیار شر، رنج ما انسان‌هاست. آیا ملاک خوب یا بدبودن کار خداوند و سلسله عللی که حوادث عالم را ایجاد می‌کنند، رنج‌دیدن یا لذت‌بردن ما انسان‌هاست؟

در مسیر کمال برای یکی فقر خوب است و برای دیگری غنا، برای یکی مرض پسندیده است و برای دیگری سلامتی، برای یکی غربت نیکوست و برای دیگری انس و رفاقت

حضرت امام‌صادق (ع) می‌فرمایند: «اِنَّهُ لَیکونُ لِلْعبدِ مَنزِلةً عِندَ الله فَمَا یَنَالها إِلاَّ بِإِحدَی الخصلَتَین؛ إمّا بِذِهَابِ مَالِهِ أَو بِبَلِیِّةٍ فِی جَسَدِهِ» (چه بسا برای بنده‌ای نزد خداوند درجه‌ای است که به آن نمی‌رسد، مگر با یکی از این دو چیز: یا با رفتن مالش یا با بلایی در جسمش).

البته این اختلافات «تفاوت» است، نه «تبعیض»؛ زیرا اصلاً هیچ‌کس قبل از خلقت حقی نداشته است که گمان شود در اعطای حقوق افراد «تبعیضی» صورت گرفته است.

درحقیقت این ما هستیم که با توقع کاذب و توهّم تساوی دو مفهوم «نداشتن نعمت اضافه» و «داشتن کمبود»؛ از خداوندمتعال طلبکار شده و او را مقصر می‌خوانیم! بیچارگی‌های دنیوی ما از خرابی عینکی است که بر چشم خود زده‌ایم و همواره خود را با دیگری مقایسه می‌کنیم. نبودها را بودنِ نقص می‌شماریم و آنگاه خداوند را مسئول این نقص می‌پنداریم.

برهان‌های فلسفی به‌خوبی اثبات می‌کند که معلول و مخلوق در همهٔ وجود خود، محتاج به علت و خالق خود بوده و هرچه دارد با تمام وجود، متعلق به علت است و محال است که از خود چیزی داشته باشد؛ به‌همین‌جهت مخلوق هیچ‌گاه نمی‌تواند از خالق طلبکار باشد.

عادل کسی است که حق هرکسی را به‌جا می‌آورد.