بریده‌هایی از کتاب تله‌ی پیشرفت

درحالی‌که واقعیت‌های هر تمدن متفاوت است، الگوهای آن‌ها در خلال زمان به شیوه‌ای هشداردهنده، و البته دلگرم‌کننده، با هم شباهت دارند. ما باید براساس پیش‌بینی‌پذیر بودن اشتباهات‌مان هشیار باشیم. با این‌همه، این پیش‌بینی‌پذیری مفید است، زیرا که دانستن اشتباهات گذشتگان می‌تواند به ما در درک اشتباهات امروزی انسان یاری برساند.

«اگر نوع انسان بر جنگ نقطهٔ پایانی نگذارد، جنگ نقطهٔ پایانی بر نوع انسان خواهد گذاشت.»

زمانی آدولف هیتلر با شادی گفت: «چه اقبالی دارند حاکمان که مردم نمی‌اندیشند!»

«از این‌رو، ما به عنوان یک گونهٔ زنده محکوم به امید هستیم؟»

«امیدی هست، گرچه نه برای ما.»

تنها پس از آن‌که آخرین درخت جان سپرد و آخرین رودخانه سمی شد و آخرین ماهی به دام افتاد، آن‌گاه درمی‌یابیم نمی‌توانیم پول بخوریم. پندی از بومیان کری

در قرن بیستم بیش از صدمیلیون نفر، یعنی دو برابر جمعیت امپراتوری روم، در جنگ‌ها کشته شده‌اند. (۳۴) به‌راستی که بهای گردش تاریخ فزونی می‌گیرد.

تکان‌دهنده‌تر از میزان افزایش جمعیت، شتاب این افزایش است. سیزده قرن به طول انجامید تا پس از روم دویست‌میلیون نفر به شمار جمعیت افزوده شود؛ اما آخرین دویست‌میلیون نفر تنها در مدت سه سال به شمار جمعیت افزوده شد.

درسی که من از گذشته می‌گیرم این است: نکوداشت زمین و آب، همچنین نکوداشت جنگل‌ها که نگه‌دارندهٔ آبِ زمین هستند، تنها شالودهٔ پایدار برای دوام و موفقیت هر تمدنی است.

پاسخ زمام‌داران با افزایش بحران، انتخاب رویکردی جدید، کاستن از هزینه‌های سلطنتی و نظامی، کوشش برای احیای زمین از راه کرت‌بندی آن، یا تشویق و ترویج کنترل زادآوری (که مایایی‌ها احتمالاً راه‌کارهای آن را می‌شناختند) نبود. به جای آن، سخت به رویکردهای خود چسبیدند و در شرایط جدید، هر آن‌چه را پیش از آن انجام داده بودند، به میزانی بیش‌تر، پیشه کردند. راه‌حل آن‌ها ساختن اهرام بلندتر، افزودن قدرت پادشاهان، کشیدن کارِ افزون‌تر از توده‌های مردم و جنگ‌های خارجیِ پُردامنه‌تر بود. به گویش مدرن، نخبگان مایا افراطی یا سنت‌گرای تندرو شدند و طبیعت و انسان را چلاندند و آخرین قطره‌های سود را از این دو بیرون کشیدند.

زمین... چیزهای بهتری داشت که ارزانی کند، فرآورده‌هایی بدون کشت‌وکار، محصولات کشاورزی، میوه بر شاخه‌های درختان، عسل در تهیگاه درخت بلوط. زمین را کسی خیش نمی‌زد، بر آن زخم نمی‌زد، دریا را کسی با پاروهای غوطه‌ور در آب پس نمی‌زد، ساحل دریا پایان جهان بود. آی انسان زیرک، قربانیِ اختراعات خود، با خلاقیتی بدفرجام، شهرهای درهم‌فشرده چرا؟ دیوارهای سربه‌فلک‌کشیده چرا؟ جنگ‌افزار و جنگ چرا؟

اسقف اعظم ارما (کلیسای ایرلند) و عالم دینی معاصر او، جان لایت‌فوت، وظیفهٔ مشخص کردن لحظهٔ خلقت را به عهده گرفتند. لایت‌فوت اعلام کرد: «انسان در بیست و سوم اکتبر سال ۴۰۰۴ پیش از میلاد، رأس ساعت ۹ بامداد توسط تثلیث خلق شد.»

برای برخی، عدن جهان پیشاکشاورزی بود، عصر شکار و گردآوری غذا؛ برای برخی دیگر، عدن جهان پیش از کریستف کلمب بود، یعنی قارهٔ امریکای پیش از آمدن سفیدپوستان؛ و برای بسیاری عدن جهان پیشاصنعتی بود، دورهٔ طولانی سکون پیش از ماشین. بی‌تردید انسان دوره‌هایی خوب و بد را زیسته است، اما حقیقت آن است که نوع بشر خود خویشتن را از عدن بیرون رانده، و دگربار و دگربار با پلشت کردن آشیانه‌های خود عدن را وانهاده است. اگر می‌خواهیم در بهشتی زمینی زندگی کنیم، ما هستیم که باید این بهشت را شکل دهیم، به اشتراکش گذاریم، و از آن نگه‌داری کنیم.

«اگر نوع انسان بر جنگ نقطهٔ پایانی نگذارد، جنگ نقطهٔ پایانی بر نوع انسان خواهد گذاشت.»

ایدهٔ پیشرفت مادی ایده‌ای است بسیار جدید ـــ «فقط در سیصد سال گذشته یا در این حدود اهمیت یافته است»(۴) ـــ و با ظهور علم و صنعت، و بنابراین با زوال باورهای سنتی ما، انطباق نزدیکی دارد. (۵) ما دیگر دغدغهٔ چندانی برای پیشرفت اخلاقی نداریم که دل‌نگرانی اصلی زمان‌های گذشته بود، مگر با این فرض که پیشرفت اخلاقی دست در دست پیشرفت مادی دارد.

انسان‌ها، مانند همهٔ موجودات، تاکنون راه خود را در جهان با آزمون‌وخطا باز کرده‌اند؛ اما ما، برخلاف موجودات دیگر، چنان حضور عظیمی داریم که ارتکاب خطا تجملی است که دیگر از پس آن برنمی‌آییم. جهان به‌قدری کوچک شده که دیگر اشتباهات بزرگ ما را نمی‌بخشد.

اگر قرار است تمدنی باقی بماند، آن تمدن باید با استفاده از بهرهٔ سرمایه و نه خود سرمایهٔ طبیعی به بقای خود ادامه دهد.

امید، همانند آزمندی، سوخت‌رسانِ موتورِ سرمایه‌داری است.

جهان به‌قدری کوچک شده که دیگر اشتباهات بزرگ ما را نمی‌بخشد.