بریده‌هایی از کتاب تله‌ی پیشرفت

دراززمانی پیش از این... زمین را کسی خیش نمی‌زد، بر آن زخم نمی‌زد، دریا را کسی با پاروهای غوطه‌ور در آب پس نمی‌زد، ساحل دریا پایان جهان بود. آی انسان زیرک، قربانی اختراعات خود، با خلاقیتی بدفرجام، شهرهای درهم‌فشرده چرا؟ دیوارهای سربه‌فلک‌کشیده چرا؟ جنگ‌افزار و جنگ چرا؟ اووید، عشق‌ها، کتاب سوم

در طول قرن بیستم جمعیت جهان چهار برابر و حجم اقتصاد جهانی چهل برابر شد. اگر وعدهٔ مدرنیته حتی به معنای درجا زدن بود ـــ به سخن دیگر، اگر شکاف بین فقیر و غنی به طور نسبی برابر با اندازهٔ این شکاف در زمان مرگ ملکه ویکتوریا باقی می‌ماند ـــ زندگی همهٔ انسان‌ها ده برابر بهتر از شرایط کنونی می‌بود. اما امروزه شمار مردمی که در فقر مطلق زندگی می‌کنند به اندازهٔ شمار تمام جمعیت انسان در سال ۱۹۰۱ است.

تنها پس از آن‌که آخرین درخت جان سپرد و آخرین رودخانه سمی شد و آخرین ماهی به دام افتاد، آن‌گاه درمی‌یابیم نمی‌توانیم پول بخوریم.

ما هنوز فرهنگ‌ها و نظام‌های سیاسی مختلفی داریم، اما در سطح اقتصادی تنها یک تمدن بزرگ وجود دارد، تمدنی که از تمامی سرمایهٔ طبیعی این سیاره تغذیه می‌کند. ما در همه‌جای این کره مشغول چوب‌بری، ماهی‌گیری، آبیاری و ساخت‌وساز هستیم و هیچ گوشه‌ای از زیست‌کره را گریزی از جریان ریزش مداوم پسماند ما نیست.

جان اشتاین‌بک زمانی گفت که سوسیالیسم هرگز در امریکا ریشه نزد، زیرا در این‌جا فقرا خود را نه به عنوان پرولتاریای مورداستثمار، که به عنوان میلیونرهای موقتاً شرمنده می‌بینند.

شکارچیان دوران پارینه‌سنگی، هنگامی که آموختند چگونه به جای یک ماموت دو ماموت را بکشند، پیشرفت کرده بودند. آنان که آموختند چگونه دویست ماموت را ـــ با راندن آنان به سوی پرتگاه ـــ بکشند زیادی پیشرفت کرده بودند. آنان، برای دوره‌ای، از زندگی پُرنعمتی برخوردار بودند، اما پس از آن باید گرسنگی می‌کشیدند.

سرمایه‌داری ما را، مانند سگ‌های شکاری به دنبال یک خرگوش مکانیکی، وسوسه به دویدن به پیش می‌کند و پافشاری می‌کند که اقتصاد بی‌پایان است و بنابراین اشتراکی عمل کردن کاری نامربوط است. البته، گاه‌وبی‌گاه شماری کافی از سگ‌های شکاری موفق به شکار یک خرگوش واقعی می‌شوند تا دیگران را وادارند تا دم مرگ بدوند. در گذشته تنها فقرا بازندهٔ بازی بودند؛ امروزه اما تمامی سیاره است که بازی را می‌بازد.

این روزها واشنگتن ادعا می‌کند که می‌خواهد «جهان متمدن» را رهبری و پاسداری کند. این ادعا ادامهٔ سنتی از زبان‌بازی امریکایی است که همراه با ریشه‌کنی و نابودی ساکنان نخستین آن کشور آغاز شد.

پیشرفت منطقیِ درونی دارد که می‌تواند به فراسوی خرد، به فاجعه بینجامد. یک مسیر وسوسه‌انگیزِ سرشار از موفقیت ممکن است به تله ختم شود.

تنها پس از آن‌که آخرین درخت جان سپرد و آخرین رودخانه سمی شد و آخرین ماهی به دام افتاد، آن‌گاه درمی‌یابیم نمی‌توانیم پول بخوریم. پندی از بومیان کری