بریده‌هایی از کتاب نیم‌دانگ پیونگ‌یانگ

تا پیش از آمدن تصور من این بود که دست‌آوردهای پیونگ‌یانگ در انرژی هسته‌ای به جایی رسیده باشد که انرژی برق حاصل از نیروگاه هسته‌ای یکی از اقلام عمدهٔ صادراتی‌شان باشد. حالا با شگفتی تمام می‌بینم که حتا از تأمین برق داخلی هم برنمی‌آیند و نیروگاه زغال‌سنگی دارند.

با ناراحتی گفت: ــ ما جمله‌گی بس در یک موضوع اختلاف نظر داریم! شما به ببر می‌گویید پلنگ! و به پلنگ می‌گویید ببر!! ــ آن‌که خال‌دار است کدام است؟ ــ ببر! ــ نه برادر تاجیک! آن راه‌راه است! پلنگ خال‌خالی است! ــ نه... فردوسی کبیر می‌گوید دریغ است ایران که ویران شود کنام پلنگان و شیران شود! می‌خندم. می‌گویم شما الان از کجا فهمیدی که این خال‌خال است یا راه‌راه؟! کمی فکر می‌کند. دوباره می‌گوید: ــ فردوسی کبیر جای دیگر می‌فرماید کیومرث شد بر جهان کدخدای نخستین به کوه اندرون ساخت جای سر بخت و تخت‌ش برآمد به کوه پلنگینه پوشید خود با گروه شما خیال می‌کنی کیومرث با آن هیبت خال‌خال می‌پوشیده است مثل این دخترکانِ لب‌سرخی؟!

پول یعنی مراوده. حتا بدون دانستن زبان مشترک هم می‌شود مراوده داشت، اما در یک کشور غریب بدون پول هرگز نمی‌توان مراودهٔ معنادار داشت.

به او گفتم که تفاوت‌ها ام‌روز در جاده و اتومبیل و ساخت‌مان نیست. این‌ها دیگر در همه‌جای دنیا دارند شبیه به هم می‌شوند. ام‌روز تفاوت‌ها برمی‌گردد به نحوهٔ زنده‌گیِ آدم‌ها، شادی‌شان، رضایت‌شان از زنده‌گی و... خانم یون در خودش فرو رفته است.

این‌که کنارِ یک هتل بزرگ چادری با امکاناتِ ابتدایی برای کارگران زده باشند خیلی عجیب نیست. شاید همین صحنه را در کنارگذرِ هتلِ استقلال تهران دیده باشیم یا در پشتِ هتلِ هیلتونِ واشنگتن...

جرأت ندارم به‌ش بگویم که حالا می‌فهمم تحریم و دیکتاتوری دو روی یک سکه‌اند. کشور تحریم‌شده ناچار به دام‌چالهٔ تک‌صدایی می‌افتد و تک‌صدایی شروعی‌ست برای دیکتاتوری. عدم مراوده در سطح حاکمیت، امکان مقایسه را از بین می‌برد. مقایسه نشدن، تقدس می‌آورد برای چیزی که مقدس نیست... تقدیس، جناب رفیق می‌سازد، جناب ژنرال می‌سازد و...

مذاکره و عادی‌سازی روابط در حوزهٔ سیاسی با رژیمِ اشغال‌گرِ قدس، به هر رو نه خط قرمز که ویژه‌گی هویت‌ساز سیاست خارجی ماست اما این نباید مانع شناخت شود

همان‌جور خسته و گرسنه نشسته‌ایم که یک‌هو می‌بینیم یکی جلو می‌آید با یک سینی. سه ساندویچ سبزی‌جات و سه ساندویچ مرغ و سه تا هم نوشابهٔ خنک... انگلیسی به سختی صحبت می‌کند اما روی لباس‌ش نشان ره‌برانِ کبیر است... به ما می‌گوید: ــ من مسؤول خط ایرکوریو هستم. دوباره بالا آمدم و فهمیدم شما هنوز این‌جا هستید. می‌دانستم که گوشتِ قرمز نمی‌خورید... این‌ها را برای شما خریده‌ام... کلی از او تشکر می‌کنیم. هر کار می‌کنیم پول غذا را نمی‌گیرد. از انسانِ کرهٔ شمالی تشکر می‌کنیم

تحریم و دیکتاتوری دو روی یک سکه‌اند. کشور تحریم‌شده ناچار به دام‌چالهٔ تک‌صدایی می‌افتد و تک‌صدایی شروعی‌ست برای دیکتاتوری. عدم مراوده در سطح حاکمیت، امکان مقایسه را از بین می‌برد. مقایسه نشدن، تقدس می‌آورد برای چیزی که مقدس نیست... تقدیس، جناب رفیق می‌سازد، جناب ژنرال می‌سازد و...

و آخری این‌که علم دموکراتیک و علم همه‌گانی می‌تواند نیاز همه‌گانی را پاسخ دهد. علم یک‌جانبه و ناقص‌الخلقه دست بالا با سعی و خطای بسیار می‌تواند محصول غیررقابتی بسازد. آن هم در شرایطی غیررقابتی. نیازی نیست برای موشک با هزینهٔ تولید نامحدود، به‌ترین متخصصان فنی با هم رقابت کنند. مسایل امنیتی نیز به این عدم رقابت و پوشیده‌گی کمک می‌کند. اما برای طراحی پراید باید به‌ترین‌ها با هم رقابت کنند تا ارزان‌ترین و بهینه‌ترین طراحی به دست بیاید و این یعنی علم دموکراتیک... همهٔ این‌ها و دلایلی شبیه به این‌ها باعث می‌شود که به جای استفاده از انرژی هسته‌ای کنترل‌شده و ساخت نیروگاه که از جنس ساخت پراید است، کنترل‌نشده را راحت‌تر و سهل‌تر بسازند و حال‌ش را ببرند... تیغی هم بزنیم!

رشد در ساخت سلاح هسته‌ای مجموعاً به معنای توسعه نیست.

همین که قبول دارند ره‌بران‌شان ابتدا بچه بوده‌اند و بعد مثل باقی قد کشیده‌اند و بزرگ شده‌اند به نظرم یک دست‌آورد انسانی باشد.

تحریم باید انسانِ مقاوم بسازد نه انسانِ دروغ‌گو

در نمونهٔ کرهٔ شمالی، تحریم باعث حذف ارتباطات می‌شود و حذف ارتباطات یعنی نشنیدن صداهای دیگر و ورود به تک صدایی. تک‌صدایی در دورهٔ طولانی عادت می‌شود و احساس عدمِ آزادی را از بین می‌برد... ترس از گرسنه‌گی آرام آرام مشکلِ اول می‌شود و نیازهای دیگر مثل آزادی را از اولویت می‌اندازد.

آخرین سفیر ایالات متحده در ایران، پیش از ایران در ویتنام خدمت می‌کرد و طبیعتاً تصور می‌شد در شرق آسیا مأموریت‌ش ادامه پیدا کند؛ مثلاً در کشوری مهم‌تر مثل چین. اما او به ایران می‌آید. اما مأموریت در شرق آسیا نگاهِ لایهٔ اولی است. ویتنام کشوری بود با توسعهٔ سریع اما استبدادی در اواخر دههٔ هفتاد میلادی و این وضعیت مشابه است با وضعیت پادشاهی ایران در توسعهٔ سریع و نامتوازن دههٔ پنجاه شمسی... این یعنی لایه‌های پیچیده‌تر در انتخاب محل خدمت سفیر...

معلوم می‌شود که تا فیها خالدون جینسنگ را مصرف می‌کنند. از چای و دم‌نوش و مخلوط با قهوهٔ فوری بگیر تا مشروب و صابون و رژ لب مخلوط با جینسنگ... حتا تصاویری هست از کندو کنار مزارع و عسل جینسنگ که البته داخل هر شیشه هم تبرکاً و تبرعاً یک ریشهٔ پیچ‌پیچ جینسنگ انداخته‌اند! می‌خندم و به گروه مستندساز می‌گویم، بخت یارمان بود که در این کشور پیتزا نداریم! و الا الان داشتیم پیتزای جینسنگ می‌آزمودیم... سیدمجتبا وسط عکاسی چیزی می‌گوید مثلِ جینسنگِ حاج حسین و پسران!

اسم‌ش را می‌پرسم: ــ کیم سوک چول! آرام به سیدموسوی می‌گویم: ــ اسمِ مترجم هم که همین بود! سیدموسوی می‌خندد و می‌گوید به نظرم اسم ره‌بر کبیرشان هم همین بود

با سرمهمان‌دار صحبت می‌کنم که ما همه‌گی گیاه‌خواریم، اما غذای دریایی هم می‌خوریم. این راحت‌ترین روش خوردن غذای حلال است در پروازهای ناآشنا.

بعد خاطره‌ای از ایران می‌گوید که در خیابان‌ها همه تا او را می‌دیده‌اند، می‌پرسیده‌اند: ــ کن یو اسپیک انگلیش؟! و بچهٔ خیابان ظفر با خوش‌حالی می‌گفته است کمی بلدم. می‌گفت اوایل فکر می‌کردم همهٔ ایرانی‌ها انگلیسی بلدند. اما بعدتر به تجربه دریافتم که همه همین سؤال را می‌پرسند و بعد سر تکان می‌دهند و راه‌شان را می‌کشند و می‌روند!

نکتهٔ جالب این بود که تراز تجاری سعودی و کرهٔ شمالی بالاتر از مبادلات ایران و کرهٔ شمالی بود. دلیل آن نیز صادرات نیروی کار اجباری کرهٔ شمالی بود. کرهٔ شمالی کارگران را به جایی می‌فرستد که آزادی‌های محدود داشته باشند و با مردم کشور مقصد مراوده نداشته باشند، گروه‌های واقعی حقوق بشریِ مردمی در آن فعال نباشند، و کجا به‌تر از کمپ‌های نفتی در صحاری سعودی!