بریده‌هایی از کتاب فلسفی زیستن

می‌دانید که یک مشت‌زن به محض خوردن چند ضربه رینگ را ترک نمی‌کند، این کاری‌ست که برای آن آموزش دیده و مهیّا شده است، قاعده و روش کار او چنین است. برای فلاسفه نیز این امر صدق می‌کند؛ بله! زندگی سیلی می‌زند، لگد می‌کوبد، آب دهان بر زمین می‌افکند و پشتمان را به خاک می‌زند، اما اینها دلیل نمی‌شود که ما سپر انداخته، تسلیم شویم و بگریزیم. به عکس، از نو به پا می‌خیزیم و بهتر از پیش ادامه می‌دهیم. زندگی همین است؛ همچون رینگ مشت‌زنی که مدام با ضربات مشت و لگد دست به گریبان هستیم، ولی ما قاعده و روش خود را داریم.

همان‌طور که زِنو -بنیان‌گذار مکتب رواقیون- توصیف کرده است: «شادی عبارت است از زندگی توأم با آرامش و سبک‌بالی».

«نخست تصمیم بگیرید چه می‌خواهید بشوید و آنگاه هر آنچه که ضرورت است را انجام دهید.» اپیکتتوس

رواقیون به درستی دریافتند شادمانی درونی آدمی، بستگی چندانی به شرایط محیطی ندارد.

سنکا می‌گوید: هرکه مطالعهٔ آراء فیلسوفی را در پیش می‌گیرد، قاعدتاً باید بتواند در هر روز از زندگی خویش، تغییر مثبتی ایجاد نماید. هر روز از روز پیشین کامل‌تر باشد یا دست‌کم در مسیر تکامل طی طریق کند.

سنکا پرسش می‌کند: «پس چرا متحیر می‌شوید؟ مردمان شایسته همان‌ها هستند که آن‌قدر می‌لرزند تا قوی‌تر شوند.» همانند درختان، باد و باران‌های سهمگین به نفع شایستگان است و از ایشان افرادی آرام، منضبط، متواضع و قدرتمند می‌سازد.

پرسشِ اپیکتتوس چنین است: «تا چه زمانی به تعویق خواهید انداخت؟» و «چقدر زمان نیاز است تا بهترین را از خود بَرکشید؟» دیگر کودک نیستید و بالغ شده‌اید اما همچنان معوق گذارده‌اید. اپیکتتوس به خود تَنَبُّه می‌دهد که: «زندگی و مرگ شما همچون یک فرد کاملاً عادی خواهد بود، بدون اینکه پیشرفتی حاصل کنید و این امر را از نظر دور داشته‌اید.» او به خویشتن و همگی آدمیان هشدار می‌دهد چونان انسانِ بالغ زیست کنند و همواره از مطرح کردن اندیشه‌های مفید فایده، پای پس نکشند. هر زمان که با دشواری روبه‌رو می‌شوند به خاطر آورند که رقابت همین حالاست و در بطن المپیک نمی‌توان آسوده نشست.

رواقی‌گری به ما می‌آموزد زندگی خود را با مجموعه ارزش‌هایی قرین کنیم که قابلیت انعطافِ عواطفمان را قوام بخشند، آرامش و اعتمادبه‌نفس به ارمغان آورند و مسیر روشنی در زندگی، پیش‌رویمان نهند. درست همانند یک چوب‌دستی کهن ولی مستحکم ما را در مسیر زندگی براساس استدلال پیش می‌برد و نه بر پایهٔ اعتقاد و باور، شاه‌کلیدی که در جست‌وجوی تفوق نفس و ثبات قدم و حکمت، قفل‌ها را یک‌به‌یک می‌گشاید. این مکتب از ما انسان بهتر و برتری می‌سازد و راه و رسم بهزیستی را به ما می‌آموزد.

در رواقی‌گری مسئله این است: واکنش ما به حوادث و اتفاقات چیست؟ رواقیون دریافتند فرهیختگی آدمی‌ست که سعادت وی را رقم می‌زند. گزینش و واکنش پیروانِ این مکتب، بیش از آنکه وابسته به رویدادهای غیرقابل کنترلِ محیط باشد، از درون ایشان نشئت می‌گیرد.

مردی که سیطرهٔ قدرتش چنین فراخ بوده، در آن دوران به خویشتن متذکر می‌شود: «از بالندگی حتی به اندازهٔ گامی کوچک، خوشنود باش و به پیامد آن، سر سوزنی بها مده.»

«فرد شجاع کسی نیست که هرگز خشم را تجربه نکرده است، شخصی‌ست که به‌رغم تشویش و اضطراب، دست به واکنش شجاعانه می‌زند».

تحقیق نوید «سعادت» مستلزم این است که فرد همهٔ آنچه در توان دارد را به کار گیرد تا در مواجهه با چالش‌های زندگی، به کار بندد.

دغدغهٔ اصلی فیلسوفانِ رواقی، کاربردی‌کردن فلسفه در زندگی روزمره بوده است.

به اعتقاد موسونیوس روفوس، ما به گونه‌ای خلق شدیم که همانند زنبور عسل، در اجتماع زندگی کنیم. او خاطرنشان می‌کند: «زنبور عسل نمی‌تواند در انزوا زندگی کند، اگر چنین شود، هلاک خواهد شد.» و به صراحت اضافه می‌کند: «آنچه که نفعی به کندو نرساند، برای زنبور نیز بی‌ثمر است.» کنش‌های ما باید منجر به افزایش رفاه همگانی گردند، اگر نه، به حال ما نیز سودی ندارند. ما همانند اعضای یک پیکریم، همگی در خیر و شر مشترکیم.

«از بالندگی حتی به اندازهٔ گامی کوچک، خوشنود باش و به پیامد آن، سر سوزنی بها مده.»

اپیکتتوس متذکر می‌شود: «انسان نمی‌تواند به هیچ فضیلتی نایل شود، مگر آنکه از آن منفعتی به جامعه برساند.»

ماهیت زندگی، دشواربودن آن در اکثر اوقات است، پس سرتان را بالا بگیرید و سینه جلو دهید؛ از پس آن برخواهید آمد.

همان‌طور که اپیکتتوس شاگردانش را به چالش کشید: «اگر به قصدِ عمل‌ورزی، اندیشه‌ها را نمی‌آموزید، پس آنها به چه کارتان می‌آیند؟

چنان‌که در جمله‌ای معروف که به زبان لاتین است می‌خوانیم: «زنو دوست ماست، اما حقیقت از او نیز عزیزتر است.» اگر اطرافیان را در نظر بگیریم، افراد بی‌شماری را می‌بینیم که در تحقق رویاهایشان، صاحب عمارت‌های بزرگ آنچنانی، ماشین پورشه ۹۱۱ و یا شغل‌های پردرآمد شده‌اند، اما همچنان نمی‌توان گفت احساس خوشبختی ایشان بیش از زمانی‌ست که آپارتمان نمور، ماشینی فرسوده یا شغلی کم‌درآمد داشتند.

تنها کسی که زندگی را بر شما حرام می‌کند، خودتان هستید. این شمایید که مجال می‌دهید چالش‌های ناخوشایندی که زندگی پیش‌رویتان قرار می‌دهد، بر احوالات درونی شما چیره شوند.