بریده‌هایی از کتاب فلسفی زیستن

کتاب حاضر چونان نقشهٔ گنجی در دستان شماست. فلاسفهٔ پیشگام را به شما معرفی کرده و دیدگاه روشنی از فلسفه در ذهن شما به‌دست می‌آید. مبانی اصلی فلسفه را از این کتاب فرا خواهید گرفت. عمل‌کردن به پنجاه‌وپنج منش رواقی‌گری را به شما خواهد آموخت تا از آنها در مواجهه با چالش‌های زندگی‌تان بهره جویید. از همه مهم‌تر درمی‌یابید چگونه منش رواقی‌گری را از حوزهٔ نظر به ورطهٔ عمل بکشانید.

رایج‌ترین معادلِ واژهٔ یونانی «سعادت»، «شادمانی» است. اما برابرنهادهایی چون «شکوفایی» و «شکفتن»، معانی اصیل‌تری برای این واژه‌اند. زیرا در این واژگان حرکت مداوم مستقر است؛ زمانی می‌توانید با سروشِ درونی خویش شادمان باشید که کنش‌های لحظه به لحظهٔ زندگی‌تان همسو و هم‌جهت با خودِ آرمانی‌تان باشد. آنگاه است که در مسیر زندگی خود «شکوفا» می‌شوید و نتیجهٔ این «شکوفایی» چیزی جز «شادمانی» نیست.

جالب است که از بیگانگان خشم می‌گیریم، ولی حاضر نیستیم مؤدبانه از آنها خواهش کنیم به کارشان پایان دهند و یا در آن تجدیدنظر کنند. رایان هالیدی این مطلب را به زیبایی تصویر کرده است: «نه‌تنها می‌خواهیم مردمان کار شایسته‌تر را انجام دهند، بلکه انتظار داریم این کار به‌صورت جادویی به ذهنشان خطور کند، با نگاه خشم‌آلود به آنها زل بزنیم تا خواسته‌مان به درون کله‌شان نفوذ پیدا کند!»

«چه کسی خارج از ارادهٔ تو می‌تواند مانع نیک‌نهادی و صداقت تو گردد؟ این امر تمام و کمال در اختیار توست.» مارکوس آئورلیوس

بحث دربارهٔ این است که انسان می‌تواند سه‌مرتبه از اثرگذاری بر پدیده‌های پیرامونی، داشته باشد: ۱- تأثیر تام و تمام: تصمیم انسان در انتخابِ تعبیر و تفسیری که بر وقایع می‌گذارد، و همچنین کنش‌های حاصل از داوری صورت گرفته. ۲- تأثیر نسبی: سلامتی، ثروت، روابط بینافردی و پیامدی که شخص از رفتارهای خویش دریافت می‌کند. ۳- تأثیر صفر: آب‌وهوا، قومیتِ شخص و اکثرِ رخدادهای دنیای پیرامون که بر او حادث می‌شود.

اگر بتوانیم برای دیگران بهترین باشیم، برای خود هم بدون شک برترین خواهیم بود.

«آنگاه که به تفکرتان مجال شوریدن می‌دهید، بس دشوار است دوباره آن را به نزاکت، فروتنی و اعتدال فرا خوانید؛ در عوض، در فرمانبرداری از امیالتان، هرآنچه که به ذهنتان خطور می‌کند را به کار می‌بندید.

انسانی که در مهم‌ترین قوهٔ خویش کور است، فی‌نفسه مورد تنبیه قرار گرفته است. چنان‌چه تشخیص چنین نقصانی در دیگران را عملی دشوار می‌انگارید، کافی‌ست یک قاعدهٔ ساده را با خویش بازگو نمایید: «کسی که خبط می‌کند، به خویشتن ضرر رسانده است، کسی که بی‌انصافی می‌کند، زیان‌بارترین بی‌انصافی را در حق خویشتن روا داشته و از خود، یک موجود پلید ساخته است.»

ذهن ما با زیرکی خطاهایمان را توجیه می‌کند و روی آنها سرپوش می‌گذارد. اما به‌محض اینکه دیگران مرتکب همین غفلت می‌شوند، به‌سرعت آنها را رسوا می‌کنیم و انگشت اتهام را به‌سمتشان می‌گیریم و آنها را مورد قضاوت قرار می‌دهیم.

بهتر آنکه نظر دیگران راجع‌به خود را جدی نگیریم. تأیید و تصویب ایشان همان اندازه فاقد ارزش و اعتبار است که تقبیح و مزمّتشان.

انجام کار نیک در طبیعت ماست و تنها محض‌خاطر پسندیده بودن عمل بایست آن را انجام داد.

شخصیت بر زیبایی ظاهری ارجحیت دارد. «لباس سناتور را کنار بگذارید و رخت ژنده بپوشید، اما همچون یک سناتور رفتار کنید.» ابداً اهمیتی ندارد که در اجتماع چه جایگاهی دارید و آنچه بر تن می‌کنید کت‌وشلوار و کراوات و جوراب است یا یک صندل‌پوش هستید، بنا به‌باور اپیکتتوس، آنچه که موضوعیت دارد ذات و شخصیت شماست.

نیک‌نهادی به‌معنای میل به تکامل است که در طبیعتِ همهٔ موجودات زنده به ودیعه گذارده شده است؛ تجلّی آن در آدمی، تکاملِ استدلال‌ورزی اوست. به بیان دیگر، زندگی توأم با فضیلت این است که در تجلّی بخشیدن خودِ آرمانی، در لحظه‌به‌لحظهٔ زندگی پیشرفت کنیم و به تکامل برسیم.

چنانکه زندگی شادمانهٔ دانهٔ انگور، در گرو درخت شدن و میوه دادن است، برای انسان هم کافی‌ست که در هر لحظه از زندگی خود، نهایت توانمندی‌اش را ارائه کند. همهٔ ملزومات همین‌هاست! هرچیز دیگری زیادی‌ست و به کار نمی‌آید؛ نه ویلای کنار ساحل، نه حلقهٔ الماس‌نشان، نه ظروف چینی گران‌بها و نه هر چیز دیگری که در ضمیر آدمی کاشته نشده و ریشه ندارد.

زندگی نیز همچون بازیِ پوکر است و می‌توان با هر دستی برندهٔ بازی بود. البته که ترجیح می‌دهید جفت آن نصیب شما شود؛ مثل همسری تن‌درست و سالم؛ اما این ترجیح از اختیار شما خارج است. آنچه که اهمیت دارد، نوع مواجههٔ شما با شرایط زندگی‌ست. نمی‌توانید کارت‌هایی که به دستتان می‌افتد را عوض کنید، یا آرزو کنید که کاش کارت‌های بهتری نصیبتان می‌شد. برای تحقق این آرزو دیگر راهی وجود ندارد، تنها امکانی که دارید این است که با درایت تمام، همهٔ هنر بازی‌کردن خود را به نمایش گذارید.

آنچه که من از زندگی توأمِ با فضیلت دریافته‌ام، دستورالعملِ بسیار ساده‌ای‌ست: در هر لحظه، تمام کوششتان را به کار ببندید، بهترینِ خود باشید، سعی کنید بهترین واکنش‌ها و پاسخ‌ها را برگزینید. به زبان ساده، انسان نیکونهادی باشید که به هم‌نوعان و طبیعت نیز ارج می‌نهد. به بیان دیگر، شخصیت خود را برتری بخشید.

حفظ آرامش چیزی‌ست که همهٔ ما در جست‌وجوی آن هستیم. حسّ اطمینان و امنیت در بحبوحهٔ سردرگمی‌ها. نتیجهٔ عمل‌ورزی به فلسفهٔ رواقی، آرامشی‌ست که حاصل می‌کنیم. دلیل اینکه آرامش را پیامد جانبی پیروی از این مکتب می‌دانیم این است که هدف اصلی آن، سعادت است.

اتفاقات، موجبات شادمانی یا تیره‌بختی ما را فراهم نمی‌کنند، بلکه تعبیر و تفسیری که ما بر آن حوادث می‌گذاریم، عامل شادمانی یا یأس ماست.

مارکوس آئورلیوس «مسئله‌ای‌ست که همیشه مرا شگفت‌زده می‌کند: همهٔ ما خود را بیش از هر انسان دیگری دوست داریم، اما شگفتا که به عقیدی دیگران، بیش از عقاید خویشتن ارج می‌نهیم!»

فوران احساسات، پاشنهٔ آشیل آدمی‌ست؛ خصوصاً آن زمان که واکنش‌ها از احساسات نشئت بگیرند. احساسات همچون سمّی بر سعادت ماست و ریشهٔ همهٔ رنج انسان، از احساسات اوست.