بریده‌هایی از کتاب فلسفی زیستن

تردید نکنید که امروز و هرروز، با یک انسان مشکل‌برانگیز برخورد خواهید داشت. نکته اینجاست:‌ آیا برای آن آماده‌اید؟ اگر هر بامداد خود را برای این امر آماده کنید، به احتمال بسیار، در چنین مراودات مشکل‌سازی با صبوری، بخشایندگی، درک مسئله و مهربانی ظاهر می‌شوید.

خوش‌تر آنکه مشتاق خردورزی و نیک‌نهادی باشیم و در کنش‌هایمان، تدبیر به‌خرج دهیم. پیشنهاد مارکوس آئورلیوس این است که هر بامداد به خود یادآور شوید: «وه که چه موهبت گران‌قدری‌ست زنده‌بودن، نفس‌کشیدن، اندیشیدن، لذت‌بردن، مهر ورزیدن.»

تمرین نهم: خود را برای روز آماده کنید: روزمرگی صبحگاهی رواقیانه «صبحگاهان که از خواب برمی‌خیزی، به‌خود یادآور شو: امروز با بیهوده‌گویان، ناسپاس‌ها، خودشیدایان، دروغگویان، رشک‌ورزان و فرومایگان روبه‌رو خواهم شد. اینان به این رنج‌ها دچارند، از آن رو که تفاوت میان خیر و شر را نمی‌دانند.»

مارکوس آئورلیوس متذکر می‌شود که این مطلب را هر سحرگاه به خود یادآور شوید: «هر سحرگاه که از خواب برمی‌خیزی، درنظر بیاور که زنده‌بودن، چه گنجینهٔ هنگفتی‌ست؛ نفس‌کشیدن، اندیشیدن، لذت‌بردن و مهر ورزیدن.»

پدیده‌ها گذرا هستند. تا جایی که از آن برخوردارید از آن لذت ببرید. اگر هیچ واقعهٔ دیگری هم آن را از شما بازنستاند، مرگتان به آن پایان خواهد داد. از هیچ امری بیش از مرگ خود نمی‌هراسیم. بنا به آراء رواقیون، این واهمه نامعقول است، زیرا از مرگ، چیزی بیش از شایعات زندگان در مورد آن نمی‌دانیم.

«بندِ احتیاطی» یکی از ترفندهای رواقیون است که سبب می‌شود پیش‌بینی معقولانه را از نظر دور ندارند و آسودگی خاطر را از کف ندهند. این ترفند در پذیرش پیامدهای کار گشایش ایجاد می‌کند. هرگاه عزم کاری می‌کنید، عبارتِ «اگر حادثه‌ای بازم ندارد» را ضمیمهٔ آغازیدن خود قرار دهید.

این دقیقاً توصیهٔ رواقیون به انسان‌هاست: با واقعیت ستیزه‌جویی نکنید، اراده و عزم خود را به سازگاری با آن درآورید و به دایرهٔ اختیارات خود تکیه کنید.

خود را یک فیلسوف نخوانید با استناد به گفتهٔ اپیکتتوس، برای عمل‌ورزیدن به آراء رواقیون، مضحکه خواهید شد: «اگر مشتاق فلسفه‌ورزی هستید، خود را مهیّا سازید که در ابتدای راه، مورد ریشخند مردمان واقع شوید.»

سنکا در این خصوص می‌گوید: «آگاهی از خطا، نخستین گام در مسیر رهایی از آن است.» نخست باید متوجه باشید که در حال خطاورزی هستید، تا بعد بتوانید آن را اصلاح کنید.

استوار شوید «اگر موجوداتی چون «هژبر»، «مارِ نُه‌سر»، «گوزن قرمز» و «گراز نر» و هیچ جنایتکار وحشی‌صفتِ دیگری وجود نداشت تا دنیا از شرّ آنها خلاصی یابد، سرگذشت هرکول به‌کجا ختم می‌شد؟ در نبود چنین چالش‌هایی، او چه کاری برای انجام‌دادن داشت؟» اپیکتتوس اگر کشمکش وجود نداشت، چه بر سر اسطورهٔ هرکول می‌آمد؟ اپیکتتوس ادامه می‌دهد: «قطعاً غلتی در تخت می‌زد و دوباره به خواب فرومی‌رفت. البته که با خرّوپف سردادن در طول یک زندگی پر از تجمّل و ناز و نعمت، هرگز نمی‌توانست به هرکول قدرتمند مبدل شود.»

فلسفه عبارت است از چگونه زیستن.

آنچه که هم‌اکنون نیاز داریم مردمانی است که آموزه‌هایشان را عمل می‌ورزند و به مشاهدهٔ تجلّی آموزه‌ها در کنش‌های خویش می‌نشینند

سکّان‌دار، آنگاه سکّان‌دار می‌شود که بسیار فراگرفته باشد. بدیهی است اگر ما هم خیالِ نیک‌بودن در سر می‌پرورانیم، باید بسیار آموخته باشیم.

«واقعیت این است که ما در کلاس درس، سَلیس و شیوا سخن می‌رانیم و هر پرسش موشکافانهٔ مِن باب سلوک را، مستدل به بحث می‌نشینیم؛ اما به‌محض اینکه ما را در بوتهٔ آزمون می‌گذارند، درمی‌یابند که کشتی‌شکستگانی بیچاره‌ایم.» اپیکتتوس

آگاه بودن، تعداد دفعاتی که مغلوب هیجانات منفی می‌شویم را کاهش می‌دهد. این نکته حائز اهمیت است، زیرا مغلوب‌شدن دربرابر هیجانات دقیقاً همان چیزی‌ست که ما را از کنش صحیح بازمی‌دارد و زندگی شادمانه را مختل می‌سازد.

اپیکتتوس می‌گوید: «اگر به‌دنبال تسلط بر آن چیزی باشید که در دایرهٔ اختیار شما نیست و بکوشید آنچه که متعلق به دیگران است را از آنِ خود سازید، بسیار سبک مغز هستید!»

شادمانیِ ما ریشه در کنش‌های سنجیدهٔ ما دارد، پس قادر نخواهیم بود که شادمانه زندگی کنیم اگر افسار واکنش‌هایمان را به دست هیجانات تند و تیز و مزاحم بدهیم. رواقیون باور داشتند چنین شوریدگی‌هایی به‌مثابه زهر است که زندگی شادمانه را از ریشه می‌خشکاند و موجب سیه‌روزی انسان می‌شود.

واکنشی که می‌تواند شما را محظوظ بدارد یا آزردگی را بر روان شما مستولی دارد. در نتیجهٔ همین رویکرد است که اپیکتتوس توصیه می‌کند همواره دو اصل را مدنظر داشته باشیم: ۱- هیچ نیک و بدی در کار نیست، مگر آنکه ما آن را پدید آوریم. ۲- نباید بکوشیم که از اتفاقات پیشی بگیریم، بلکه باید از پی وقوع آنها، وارد میدان عمل شویم. سرسختی بیهوده است. اتفاقات را همان‌طور که هستند بپذیرید، اما بهترین بهره را از دل آنها برکشید، زیرا قدرتِ این را دارید.

«اگر این‌طور بود، شرارت همسایه‌ام موجب ضرور و زیان من می‌شد، و البته که ارادهٔ خداوند بر آن نیست که نگون‌بختی من منوط به اعمال دیگران باشد.»

نیکی پیشه کنید، شرور نبودن کافی نیست «بی‌عدالتی شما، تنها در آنچه که صورت می‌دهید نمود ندارد، بلکه بسیاری از اوقات در کاری‌ست که آن را انجام نمی‌دهید.» مارکوس آئورلیوس