بریده‌هایی از کتاب فلسفی زیستن

جمله‌ای را از یک بازیکن فوتبال، در خاطر دارم: «آنگاه که توپ زیر پای من است، سوت‌زدن و هو کردنِ طرفدارانِ تیم مقابل است که به من انگیزه می‌دهد.»

وه که چه موهبت گران‌قدری‌ست زنده‌بودن، نفس‌کشیدن، اندیشیدن، لذت‌بردن، مهر ورزیدن.

باید آنچه را طلب کنیم که خودمان از عهدهٔ برآوردن آن برآییم، زیرا، همان‌طور که پیش‌تر گفته شد، ریشهٔ تمام رنج‌های روانی، انتظاراتی‌ست که تحققشان در دایرهٔ اختیار ما قرار ندارد.

عبارت «عشق، گران‌بهاتر از هر چیز است»، شاید به کار داستان یک فیلم بیاید و ژانر عاشقانهٔ زیبایی را رقم بزند، اما در نقطهٔ مقابل آموزه‌های تفکر رواقی قرار دارد. تا جایی که هرگاه امکان دارد فضایل شخصیتی انسان پایمال شود، بایست از عشق نیز چشم پوشید.

بله، ریشهٔ اصلی رنج‌های عاطفی دقیقاً همین‌جاست؛ خودخوری‌کردن در رابطه با پیشامدهای بیرونی. آیا «استیون» مرا دوست دارد؟ آیا برای آن شغل استخدام خواهم شد؟ چرا واقعاً قدری بلندتر / لاغرتر / زیباتر نیستم؟! رنج‌کشیدن زمانی آغاز می‌شود که قدرت را به اتفاقات غیرقابل کنترل می‌دهیم.

اجتماعی‌بودن تنها به این معنی نیست که وقت خود را در جمع بگذرانیم، به این معناست که بدون کمک دیگران نخواهیم توانست به حیات خود ادامه دهیم. از این‌رو می‌توان گفت که اگر به دیگران خیری برسانیم، به نفع خویشتن قدم برداشته‌ایم.

«مرگ برای همه است، پس چه خوش‌تر است فاخر مردن، تا ز عمر طولانی داشتن». موسونیوس روفوس

«آن زمانی توانستم در سفر دور و درازم به سرمنزل مقصود برسم که کشتی‌ام غرق شد و من تاب آوردم». زنو، اهل شهر سیتیوم

آرامش چیست؟ سنکا در آثار کلاسیک خود، از قدرت «خوش‌خویی» سخن می‌راند. او می‌گوید تعریفِ «خوش‌خویی» (که به «آرامش» ترجمه شده است)، عبارت است از تشخیص مسیر خود و پیمودنِ همان راه. درواقع احساسی‌ست که از اعتماد کامل و عمیق به خویشتن پدید می‌آید.

سنکا می‌گوید: «آن کامیابی‌ای که بی‌رنج حاصل شده، در برابر وزش یک نسیم نیز تاب نمی‌آورد.» در مقابل آن‌که با بداقبالی‌های بسیاری دست‌وپنجه نرم کرده است، پوست‌کلفت می‌شود. چنین شخصی تا آخرین قطرهٔ خون خویش می‌جنگد و تا جان در بدن دارد، دست از مبارزه نمی‌کشد.

می‌دانید که یک مشت‌زن به محض خوردن چند ضربه رینگ را ترک نمی‌کند، این کاری‌ست که برای آن آموزش دیده و مهیّا شده است، قاعده و روش کار او چنین است. برای فلاسفه نیز این امر صدق می‌کند؛ بله! زندگی سیلی می‌زند، لگد می‌کوبد، آب دهان بر زمین می‌افکند و پشتمان را به خاک می‌زند، اما اینها دلیل نمی‌شود که ما سپر انداخته، تسلیم شویم و بگریزیم. به عکس، از نو به پا می‌خیزیم و بهتر از پیش ادامه می‌دهیم.

«با خاطری آرام، رنج‌ها را تاب‌آوردن، فشار و شدّتِ بدبختی را می‌زداید».

واژهٔ «فیلسوف» شکل معرّبِ واژهٔ یونانی «فیلسوفیا» است که در لغت به معنای «عاشقِ خِرَد» یا «عاشقِ حکمت» است. کسی که با میل و رغبت شدید در پی چگونه زیستن است.

«در آفرینش شما، سه عنصر به‌کار رفته است: جسم، جان و ذهن.» پس از این سخن، مارکوس آئورلیوس به خود متذکر می‌شود: «دو عنصرِ نخست، تا جایی متعلق به شماست که از آنها مراقبت کنید. اما تنها سومین عنصر است که به‌معنای واقعی از آن شماست.» بله! تنها ذهن است که به‌صورت تام و تمام، به ما تعلق دارد. از منظر رواقیون، تنها همین عنصر در حیطهٔ تسلط انسان قرار دارد. تعلق دو عنصر دیگر به ما کاملاً نسبی‌ست.

نقل‌قولی از «رایان هالیدی» می‌آوریم: «اندوهگین‌شدن از حوادث، خطاست، زیرا بر این فرض استوار است که تا ابد ادامه خواهند یافت. خشمگین‌شدن از تغییرات نیز خطاست؛ زیرا این‌گونه تلقی می‌گوید که قدرت انتخاب در اختیار شماست.»

نقل‌قولی از «رایان هالیدی» می‌آوریم: «اندوهگین‌شدن از حوادث، خطاست، زیرا بر این فرض استوار است که تا ابد ادامه خواهند یافت. خشمگین‌شدن از تغییرات نیز خطاست؛ زیرا این‌گونه

۱- تأثیر تام و تمام: تصمیم انسان در انتخابِ تعبیر و تفسیری که بر وقایع می‌گذارد، و همچنین کنش‌های حاصل از داوری صورت گرفته.

دونالد رابرتسون «فرزانه» را این‌گونه وصف می‌کند: «او همواره استدلال می‌کند و آن بخش از سرنوشت را که از اراده و اختیارش خارج است، بزرگوارانه می‌پذیرد.

۱- حوزی زندگی شخصی خودمان: به‌عنوان موجودی که توان خردورزی و تفکر دارد، بر ما واجب است که کنش‌های معقول و سنجیده انجام دهیم و در هم‌ی عمر، بهترین و برترین خود را عرضه کنیم.

اپیکتتوس، استاد بلندمرتبهٔ رواقی می‌گوید: «آنچه که انسان را از جانوران وحشی و گوسفندان متمایز می‌سازد، توان استدلال‌ورزی اوست، اگر نه، لخت‌بودن پوست بدن، شکننده‌تر بودن استخوان‌ها یا حتی از دست دادن دُمی که روزگاری آن را داشته است، تفاوت‌های حائز اهمیتی به شمار نمی‌روند. هرگاه دست به واکنش‌های تکانشی، شتاب‌زده و نسنجیده می‌زنیم، در حقیقت انسانیت خود را نفی کرده و به جایگاه گوسفندان تنزّل می‌کنیم.