بریده‌هایی از کتاب مسئله اسپینوزا

دین باید از سیاست جدا باشد. بهترین حاکمی که می‌توان تصور کرد رهبری است که آزادانه انتخاب شده باشد، قدرتش با مجلسی که آزادانه انتخاب شده است محدود شود، و در جهت صلح عمومی، امنیت و بهبود جامعه عمل کند.

من در میان کسانی هستم که با ذات من مخالف‌اند؛ و بدون آن‌که تغییری اساسی در خودم ایجاد کنم به سختی می‌توانم خودم را با آنان وفق دهم.

«زیگموند فروید جایزهٔ گوته را دریافت کرد.» جایزهٔ گوته، بزرگ‌ترین جایزهٔ علمی و ادبی آلمان، در ۲۸ اوت ۱۹۳۰، در فرانکفورت و در جشن بزرگی که به مناسبت سالروز تولد گوته برگزار شده بود، به زیگموند فروید اختصاص یافت. جایزهٔ پولی آن ۱۰ هزار مارک بود ... متخصصانِ برجسته روانکاوی زیگموند فروید یهودی را به کلی رد کرده‌اند. اگر یهودستیز بزرگ، گوته، بفهمد جایزه‌ای که به نام او بوده به یک یهودی داده شده است، در گور خواهد لرزید. آلفرت روزنبرک در فولکیشر بئوباختر

مُهرِ گذشته ماندگار بود، پاک نمی‌شد؛ گذشته حال را رنگ‌آمیزی می‌کند و تأثیر بسیاری بر اعمال و احساسات دارد. بنتو با وضوحی بیش از گذشته دریافت که افکار و احساساتِ ناخودآگاه بخشی از شبکهٔ علّی‌اند. پس خیلی چیزها روشن شده بود: قدرتی که فرانکو برای شفابخشی داشت، کشش شیرین و پرقدرت

و متون مقدس «کلام خدا» است؟ اسپینوزا، با نثر قدرتمند و با بیان این ادعا که کتاب مقدس صرفاً شامل حقیقت روحانی ـ یعنی تمرین عدالت و نیکوکاری ـ است، نه حقایق زمینی، چنین تصوری را بر باد داده است.

اسپینوزا اصرار می‌کند همهٔ کسانی که قوانین دنیوی در کتاب مقدس پیدا می‌کنند، یا در اشتباه‌اند یا خودخواه.

اسپینوزا از دین به عنوان «دستمال رازهای مضحک» صحبت می‌کند که انسان‌هایی را به خود جلب می‌کند که «عقل را تحقیر می‌کنند». آلفرت به نفس‌نفس افتاده بود. چشمانش از تعجب گرد شده بود. یهودیان «ملت برگزیدهٔ خداوندند؟ اسپینوزا می‌گوید: «بی‌معناست.» اسپینوزا می‌گوید با خواندن صادقانهٔ قوانین موسی آشکار می‌شود که خداوند فقط با انتخاب سرزمینی کوچک که در آن در صلح و صفا زندگی کنند به آن‌ها عنایت داشته است.

«ترس خرافه را می‌پرورانَد.» و: «افراد ضعیف و حریص از روی بدبختی از عبادت استفاده می‌کنند و اشک‌های زنانه می‌ریزند تا از خداوند درخواست کمک کنند.» چطور یک یهودی قرن هفدهمی این کتاب را نوشته است؟ این‌ها عبارات یک آلمانی قرن بیستمی است!

آن‌ها ما را با بیم و امید کنترل می‌کنند: ترس از زندگی پس از مرگ و امید به این‌که اگر ما به شکل خاصی زندگی کنیم  زندگی‌ای که برای جامعهٔ کنیسه خوب باشد و قدرت خاخام‌ها را تداوم بخشد ـ آن‌گاه در بهشت زندگی‌ای سعادتمندانه خواهیم داشت.»

شخصیتْ تقدیر است. موج جدیدی از اندیشه‌های روانکاوانه که فریدریش قبولشان داشت موافق با اندیشهٔ اسپینوزا بود: این‌که آینده با آنچه در گذشته انجام شده است شکل می‌گیرد، با شکل‌بندی‌های فیزیکی و روانشناختی ما  ترس‌ها، علایق و هدف‌هایمان، فطرتمان، عشق به خودمان و دیدگاهمان دربارهٔ دیگران.

ـ «این‌که خدا ما را در ذهنش نساخته، بلکه خودش ساختهٔ تخیل ماست. ما تصور می‌کنیم که او موجودی شبیه به ماست؛ و عبادت‌های ما را می‌شنود و به آرزوهای ما توجه می‌کند ...»

بزرگ‌ترین نگرانی، که عامل همهٔ تشویش‌هاست، ترس از مرگ و زندگی پس از مرگ است.

«جوانان! نیازهای شما بسیار است؛ می‌توان به راحتی آن‌ها را از میان برد؛ و هر زجری می‌تواند به راحتی تحمل‌پذیر شود. زندگی‌تان را با اهداف ناچیزی مانند ثروت و شهرت پیچیده نکنید که این‌ها دشمن ataraxia هستند. مثلاً شهرت دربردارندهٔ عقاید دیگران و مستلزم آن است که ما زندگی‌مان را مطابق امیال دیگران پیش ببریم. برای رسیدن به شهرت، باید آن چیزی را دوست بداریم که دیگران دوست دارند؛ و از آن چیزی دوری کنیم که دیگران دوری می‌کنند. زندگی برای شهرت زندگی از راه سیاست است. خودتان را از آن رها کنید. و ثروت؟ از آن بپرهیزید! ثروت دام است. هرچه بیش‌تر به دست آورید، بیش‌تر طلب می‌کنید و وقتی اشتیاقمان ارضا نمی‌شود ناراحتی‌مان هم بیش‌تر می‌شود. ای جوانان! به حرف من گوش کنید: اگر در طلب شادی و سعادتید، وقتتان را صرف جنگیدن برای چیزهایی نکنید که نیازی به آن‌ها ندارید.»

نه به واسطهٔ هماهنگی نفس افلاطون و نه حتی به واسطهٔ رسیدن به تعقل مد نظر ارسطو، بلکه فقط با زدودن تشویش و اضطراب. اگر اپیکور الان این‌جا بود، به شما اصرار می‌کرد تا زندگی را آسان بگیرید.

اسپینوزا بدون لحظه‌ای تأمل گفت: «به نظر من توانایی منحصر به فرد ما در تعقل است.» ـ «دقیقاً. از این رو ارسطو معتقد است که سعادتمندترین مردم کسی است که بتواند این کار را به بهترین نحو انجام دهد.»

«در بخش‌هایی از اخلاق نیکوماخوس که این هفته خواهیم خواند، می‌بینید که ارسطو هم دیدگاهی قرص و محکم دربارهٔ زندگی خوب دارد. او می‌گوید که زندگی خوب شامل لذت‌های احساسی یا شهرت و ثروت نیست. از نظر ارسطو هدف ما در زندگی چیست؟ تحقق عملکرد منحصر به فرد درونی‌مان. او می‌پرسد: "چه چیزی ما را از دیگر اشکال زندگی متمایز می‌کند؟"

«حالا، به خاطر بسپارید که کارهای اولیهٔ افلاطون بازتاب اندیشه‌های معلمش، سقراط، بوده است، در حالی که در آثار بعدی افلاطون، مانند جمهوری، با ظهور اندیشه‌های خود افلاطون مواجه می‌شویم که بر استانداردهای مطلق برای عدالت و ویژگی‌های دیگر در حوزهٔ متافیزیک تأکید دارد. از نظر افلاطون، هدف بنیادین در زندگی چیست؟ رسیدن به بالاترین صورت معرفت؛ و در این دیدگاه همهٔ ارزش‌ها از ایدهٔ خیر ناشی می‌شوند. افلاطون می‌گوید فقط به سبب هماهنگی نفس است که می‌توان به eudaimonia رسید. اجازه بدهید عبارت را تکرار کنم: "هماهنگی نفس." به خاطر سپردن این مسئله ارزشمند است و می‌تواند در زندگی برایتان مفید باشد.

هرچند ما حالا همهٔ آنچه را که باید به دست می‌آوردیم به دست آوردیم. نگاهی به چیزهایی که به دست آوردیم، بینداز. یهودیان مردم منتخب خدا نیستند؛ آن‌ها هیچ تفاوتی با دیگران ندارند. خدا هیچ احساسی به ما ندارد. پیامبران فقط چیزهایی تصور می‌کردند. متون مقدسْ مقدس نیستند و فقط ساختهٔ دست بشرند. اراده و کلام خدا وجود خارجی ندارد. کتاب پیدایش و بقیهٔ تورات داستان یا استعاره است. خاخام‌ها، و حتی بزرگ‌ترین آن‌ها، هیچ معرفت خاصی ندارند و در عوض با توجه به منافعشان رفتار می‌کنند.»

بنتو از مشارکت فرانکو استقبال کرد و پاسخ داد: «به نظر من، پیامبران انسان‌هایی هستند که موهبت تخیلات نامعمول و واضح به آنان عطا شده است، ولی ضرورتاً قدرت تعقل گسترده‌ای نداشته‌اند.» فرانکو گفت: «بنابراین، شما معتقدید که نبوت معجزه‌آسا چیزی بیش از مفاهیم تخیل‌شدهٔ پیامبران نیست؟» ـ «دقیقاً.» فرانکو ادامه داد: «بنابراین، چیز ماوراءالطبیعی‌ای وجود ندارد. شما معتقدید که همه چیز توجیه‌پذیر است.» ـ «این دقیقاً همان چیزی است که من باور دارم. همه چیز ـ و منظورم همه چیز است ـ علتی طبیعی دارد.»

بنتو گفت: «من به کسی توهین نمی‌کنم. شما خودتان چنین نتیجه‌ای گرفتید؛ ولی باید بگویم که کلمات و ایده‌های کتاب مقدس زادهٔ ذهن بشر است، زادهٔ ذهن کسانی که این متون را نوشته‌اند و تصور می‌کردند ـ نه، بهتر است بگویم آرزو می‌کردند