بریده‌هایی از کتاب تاریخ فلسفه‌ی راتلج؛ جلد اول

اعتقاد عمیق من این است که تنها با درک جهان در وجوه کثیر آن ــ تقلیل‌گرا و کل‌نگر، ریاضی‌وار و شاعرانه، از طریق نیروها، میدان‌ها و ذرات و از طریق نیکی و بدی ــ است که می‌توانیم خودمان و معنای نهفته در پس این گیتی را درک کنیم.

پیش از پیش رفتن باید تحلیل هراکلیت از کردار و باور مذهبی را درک کنیم. شاید مذهب به‌ویژه برای هراکلیت مهم نبوده اما نمونهٔ کلاسیکی است از شرح وی از اهمیتِ پیچیدهٔ چیزها به‌طور عام. (۸) بسیاری از گفته‌های او عادتاً نقدِ مناسک مرسوم مذهبی و تصورات رایج از خدایان تلقی می‌شود. اما اگرچه هراکلیت آشکارا نکاتی را دربارهٔ مناسک و باورها بیان می‌کند، اما دقت کافی به اندیشه‌های او نشان می‌دهد که گفته‌هایی که معمولاً به‌عنوان ریشخند مذهب از جانب او تلقی می‌شود، بهتر است به‌عنوان ملاحظاتی دربارهٔ اهمیتِ بستر مذهبی برداشت شود: اگرچه گفته‌های وی علیه سوءبرداشتِ ساده‌انگارانه از پرهیزگاری مرسوم است، پرهیزگاری را قائم به‌ذات محکوم نمی‌کنند. در عوض، تصویر یزدان‌شناختی پیچیده‌تری را ارائه می‌کنند، تصویری که به برخورد معروف هراکلیت با موضوع وحدت اضداد مربوط است.

چرا لازم است ــ اگر اصلاً لازم باشد ــ که خدایان در تبیین رویدادهای انسانی و طبیعی وارد شوند؟ ماهیت امر آسمانی را چگونه باید تلقی کرد؟ می‌توان دید که این پرسش‌ها شالودهٔ بسیاری از دغدغه‌های متفکران پیش از پارمنیدس را تشکیل می‌داده است. براساس نظری متداول، وظیفهٔ پیش روی متفکران آغازین را باید پروژه‌ای خردباور دانست که تبیین پدیدارهای به‌ظاهر رازآمیز را براساس هستی‌های آسمانی پیش‌بینی‌ناپذیر کنار می‌گذارد و در عوض آن‌ها را به قوانین فیزیکی و الگوهای رفتاری پیش‌بینی‌پذیر نسبت می‌دهد