بریده‌هایی از کتاب گفت‌وگوی چهار جانبه استاد شهید آیت الله مطهری

طرز تفکر اسلامی راه را برای شنیدن هر سخن حقی به روی پیروان خودش باز کرده است: فَبَشِّرْ عِبادِ. اَ لَّذینَ یسْتَمِعونَ الْقَوْلَ فَیتَّبِعونَ اَحْسَنَهُ. پیروی از سخن احسن، شعار ماست. اگر یک سخنی را نمی‌پذیریم از باب این است که دلمان به حال انسانیت می‌سوزد. این است سخن ایدئولوگهای اسلامی و متفکرین اسلامی.

بنابراین خود به خود این نسل جوانی که تمام سلاحش آگاهی خودش است و تمام مایه ماندنش احساس مسئولیت فردی‌اش است و در تمام دنیا نه تنها دشمن و نه تنها رقیب بلکه همفکر ظاهری‌اش و همکیشش و هم‌ملتش و هم‌ملّیتش او را درک نمی‌کند، نمی‌فهمد، تنهایش می‌گذارد، حتی از پشت خنجر می‌زند، وقتی که این اندازه در برابر این همه یورش دائمی آگاهانه علمی فنی قوی ریشه‌کن کننده تنها می‌ماند، طبیعتا باید احساس آسیب‌پذیری و احساس خطر و ترس بکند.

آدمهایی که همیشه با کتاب و فکر و امثال اینها تماس دارند یک خطری برایشان هست و آن اینکه از واقعیتهای نسلشان، زمانشان و جامعه‌شان کم‌کم دور و بریده بشوند و ذهنی بشوند و فقط با کلمات و خیالات و کتابهایشان و امثال اینها آمیزش داشته باشند و بعد کم‌کم زبانشان، احساسشان، دردهایشان، بینششان از آنچه که در پیرامونشان و محیطشان می‌گذرد فاصله بگیرد

گاهی برخی حسن‌نیتها خطرش از سوء نیتها خیلی بیشتر است.

انسان گاهی در عالم رؤیا خوابهایی می‌بیند که در عالم رؤیا دست به جنایتی، به فسقی می‌زند که امکان ندارد در بیداری حتی تصورش را کرده باشد و اگر این موضوع در آن عمق ضمیرش پنهان نباشد امکان ندارد که بعد در عالم رؤیا این مطلب از او بروز کند، که این یک مبنای علمی هم دارد.

خطری که این حرکت را تهدید می‌کند عدم تخصص کسانی است که به نام اسلام سخنانی می‌گویند یا از سوی اسلام، بدون نگرش، اجتهاداتی را ابراز می‌کنند که گاهی با هدف اصل مذهب مغایر است. بعضی از نوشته‌هایی که از آنجا می‌آید یا اظهار عقایدی که می‌شود ممکن است در ظاهر خیلی فریبا و جالب و زیبا باشد، ولی در عمق متضمن انحرافاتی است که اصل دین را تهدید می‌کند

اسلامی هم که بو و خاصیت ندارد خیالش از شر دشمن راحت است، دنیا برایش امن و آرام است و هرکس بیاید، هرجور بشود و دور دست هرکس بیفتد به هر حال به این اسلام احترام می‌گذارد. برای چه؟ برای اینکه یک نیرویی است که مسلّما برای هر قدرتی که وجود دارد ضرر ندارد ولی نود درصد منفعت دارد، لااقل خودش برای سرگرم کردن توده به کار می‌آید، و این یک نقشی است که برای هر قدرتی در هر شکلی و با هر ایدئولوژی‌ای که روی کار باشد مفید است.

آدمهایی که همیشه با کتاب و فکر و امثال اینها تماس دارند یک خطری برایشان هست و آن اینکه از واقعیتهای نسلشان، زمانشان و جامعه‌شان کم‌کم دور و بریده بشوند و ذهنی بشوند و فقط با کلمات و خیالات و کتابهایشان و امثال اینها آمیزش داشته باشند و بعد کم‌کم زبانشان، احساسشان، دردهایشان، بینششان از آنچه که در پیرامونشان و محیطشان می‌گذرد فاصله بگیرد.

الآن مسئله به قدری حساس شده که مسئله چه کردن و چه نکردن تابع مسئله فوری‌تری است و آن چگونه ماندن است. الآن باید به اینجا برگشت و دید که چگونه بمانیم؟ چگونه همین جوری که هستیم ـ اقلاًّ ـ بمانیم؟ برای اینکه خودِ مسلمان ماندن و شیعه ماندن حتی برای آدمهای آگاه و مترقی و روشن یک مسئولیت و یک ضرورتی است که هر روز به یک جهادی نیاز هست، و هرگز نمی‌شود از نسل جدید و از جوانها انتظار داشت که هر روز یک جهادی بکنند.

فرق میان خصم و رقیب روشن است. دو فرد یا دو گروه که یکدیگر را نفی می‌کنند و می‌کوبند اینها متخاصم‌اند. ولی رقیبها نسبت به یکدیگر جبنه منفی ندارند بلکه هدف واحدی را جستجو می‌کنند که این می‌خواهد آن هدف را به خودش اختصاص بدهد آن می‌خواهد آن هدف را به خودش اختصاص بدهد بدون آنکه بخواهند یکدیگر را نفی کنند. مثل دو دانشجو که می‌خواهند شاگرد اول بشوند یا دو سوارکاری که در مسابقه، اسبدوانی می‌کنند. یک وقت هست که این سوار جلو آن سوار را می‌گیرد که نیاید. این تخاصم است. یک وقت فقط کوشش می‌کند خودش جلو بیفتد. این رقابت است. یک وقت دو دانش‌آموز یا دو دانشجو یکی کوشش می‌کند دیگری درس نخواند. این تخاصم است. یک وقت کوشش می‌کند خودش جلو بیفتد. این رقابت است.