بریده‌هایی از کتاب انسان در جست‌وجوی معنا

زندگی یعنی پذیرش مسئولیت برای پیداکردن پاسخ مناسب در مقابل مشکلات و انجام مأموریت‌هایی که سدّ راهِ هر فرد قرار می گیرد.

بعضی از زندانیان به‌طور غریزی به دنبال یافتن یک هدف در وجودشان هستند و این یک ویژگی عجیب در انسان است که می‌تواند با نگاه به آینده به زندگی ادامه دهد و امید پیش‌روندهٔ راه او باشد. قطعاً این اصل، راه رستگاری در لحظات دشوار زندگی است. اگرچه این مسیر به تحلیل و تفکرِ بسیار نیاز دارد.

اما کاش آنها هیچ‌گاه از آینده دست نمی‌کشیدند. اگر کسی در جست‌وجوی هدف زندگی‌اش نباشد، متلاشی می‌شود و به ناچار تسلیم گذشتهٔ خود شده و تنها با واپس‌نگری، مدام خاطرات گذشته را به خود یادآوری می‌کند

اندیشه‌ای در ذهنم نشست، برای اولین‌بار در زندگی‌ام حقیقتی را دریافتم که شاعران بسیاری آن را به شعر درآورده‌اند و اندیشمندان بسیاری آن را غایت فرزانگی نامیده‌اند. آن حقیقت این است که عشق والاترین هدفی است که انسان در جست‌وجوی آن است؛ و آنجا بود که معنای بزرگ‌ترین رازی که اشعار و افکار و اعتقادات بشری سعی بر آشکارکردن آن دارند را متوجه شدم: رستگاری بشر در راه عشق و در خود عشق است.

با وجود اینکه در اردوگاه از نظر ذهنی و جسمانی محکوم به گذراندن یک زندگی بدوی بودیم، زمینه برای غوطه‌ور شدن در یک زندگی معنوی هم فراهم بود.

شخصی که خودش دچار زودرنجی است، زودرنجی‌اش وقتی با بی‌تفاوتی شدید دیگران به‌خصوص هنگام خطر (هنگام بازرسی) مواجه می‌شود بیشتر تحریک می‌شود.

برای اولین‌بار در زندگی‌ام حقیقتی را دریافتم که شاعران بسیاری آن را به شعر درآورده‌اند و اندیشمندان بسیاری آن را غایت فرزانگی نامیده‌اند. آن حقیقت این است که عشق والاترین هدفی است که انسان در جست‌وجوی آن است؛ و آنجا بود که معنای بزرگ‌ترین رازی که اشعار و افکار و اعتقادات بشری سعی بر آشکارکردن آن دارند را متوجه شدم: رستگاری بشر در راه عشق و در خود عشق است. درک کردم چگونه انسانی که دیگر هیچ چیزی در دنیا برایش باقی نمانده هنوز هم می‌تواند به خوشی بیندیشد و حتی برای یک لحظه هم که شده در اندیشهٔ معشوقش باشد. وقتی یک انسان در شرایط کامل نابودی قرار دارد و نمی‌تواند خودش را در مسیر بهتری جای دهد، وقتی تنها دستاوردش رنج‌بردنِ بهتر و شرافتمندانه‌تر از عذاب‌هایش است، در چنین شرایطی می‌تواند با اندیشیدن به معشوق و خاطرات عاشقانه‌اش به خشنودی کامل دست یابد. برای اولین‌بار در زندگی‌ام معنای واقعی این جمله را به‌خوبی دریافتم: «فرشته‌ها در اندیشهٔ ابدیِ یک شکوه بی‌پایان غرق‌اند.»

موفقیت‌هایی مانند خوشبختی را نمی‌توان دنبال کرد، بلکه باید آن را به‌وجود آورد؛ خوشبختی اثر جانبیِ تعهد یک انسان به هدفی والاست، یا به عبارت دیگر، خوشبختی محصولِ تسلیم‌شدن در برابر هر معنای ارزشمندی غیر از خود شخص است. خوشبختی باید اتفاق بیفتد، و همین امر برای موفقیت هم صدق می‌کند: باید بدون آنکه به آن اهمیت داده باشی اجازه دهی اتفاق بیفتد.

«کسی که چرایی برای زندگی‌کردن دارد، از عهدهٔ چگونگی آن برخواهد آمد.»

اینجاست که ما با مفهوم مرکزی هستی‌گرایی روبه‌رو می‌شویم: زندگی یعنی رنج‌بردن و زنده‌ماندن؛ یعنی یافتن معنا در رنج‌هایی که می‌بریم. اگر در زندگی غایتی وجود دارد، پس باید معنایی در رنج‌کشیدن و مُردن وجود داشته باشد؛ اما هیچ‌کس نمی‌تواند بگوید که آن غایت و معنا چیست. هرکس باید خودش معنای زندگی را پیدا کند و مسئولیت آن را بپذیرد.

با این موضوع کاملاً مخالف هستم که جست‌وجوی فرد برای یافتن معنا در زندگی یا حتی شک و تردید او در یافتن معنا در هر زمینه‌ای موجب بیماری شود یا نتیجهٔ آن باشد.

عده‌ای از محققین ادعا می‌کنند که معانی و ارزش‌ها چیزی جز مکانیزم‌های دفاعی، واکنش معکوس به مشکلات، و والانگری نیستند. اما من هرگز به‌خاطر مکانیزم‌های دفاعی زندگی نمی‌کنم یا به‌خاطر واکنش‌های معکوس حاضر به مردن نیستم. انسان در هر شرایطی قادر به زندگی‌کردن و حتی مردن به‌خاطر آرمان‌ها و ارزش‌هایش است.

اکنون اگر کسی راجع به حقیقت گفتهٔ داستایوفسکی از ما سؤال کند که انسان به هر شرایطی عادت می‌کند، جواب ما این است: «بله. انسان به هر شرایطی عادت می‌کند، اما نپرسید چگونه.»

چهار روز بود که فقط تکه نان کوچکی خورده بودیم. با این حال می‌شنیدم که تعدادی از زندانیان ارشد و مسئولِ آلونک بر سر گیرهٔ کرواتی که از الماس و پلاتینیوم ساخته شده بود با گروه پذیرایی چانه می‌زدند؛

با هربار انتقال، تعداد مشخصی از زندانیان منتقل می‌شدند. اصلاً مهم نبود چه کسی قربانی می‌شود، فقط باید تعداد آنها درست می‌بود، زیرا زندانیان چیزی جز یک شماره به حساب نمی‌آمدند.

موفقیت‌هایی مانند خوشبختی را نمی‌توان دنبال کرد، بلکه باید آن را به‌وجود آورد؛ خوشبختی اثر جانبیِ تعهد یک انسان به هدفی والاست، یا به عبارت دیگر، خوشبختی محصولِ تسلیم‌شدن در برابر هر معنای ارزشمندی غیر از خود شخص است.

هرچه بیشتر هدفتان رسیدن به موفقیت باشد بیشتر از آن دور خواهید شد.

هرکس باید خودش معنای زندگی را پیدا کند و مسئولیت آن را بپذیرد. اگر در این امر موفق شود، با وجود همهٔ تحقیرها باز هم رشد خواهد کرد. فرانکل به این گفتهٔ نیچه علاقهٔ خاصی دارد: «کسی که چرایی برای زندگی‌کردن دارد، از عهدهٔ چگونگی آن برخواهد آمد.»

زندگی یعنی رنج‌بردن و زنده‌ماندن؛ یعنی یافتن معنا در رنج‌هایی که می‌بریم. اگر در زندگی غایتی وجود دارد، پس باید معنایی در رنج‌کشیدن و مُردن وجود داشته باشد؛ اما هیچ‌کس نمی‌تواند بگوید که آن غایت و معنا چیست.

هرچه بیشتر هدفتان رسیدن به موفقیت باشد بیشتر از آن دور خواهید شد.