بریده‌هایی از کتاب انسان در جست‌وجوی معنا

زمانی یک ارباب ثروتمندِ ایرانی به همراه خدمتکارش در حال قدم‌زدن در باغ بودند. خدمتکار گریه می‌کرد و می‌گفت عزرائیل را دیده که او را به مرگ تهدید کرده است. از اربابش خواهش کرد که سریع‌ترین اسبش را به او بدهد تا هرچه زودتر به تهران برود و بتواند تا شب به آنجا برسد. ارباب پذیرفت و خدمتکار به سمت تهران تاخت. ارباب در راه برگشت به خانه عزرائیل را دید. از او پرسید: «چرا خدمتکار مرا ترساندی و او را تهدید به مرگ کردی؟» عزرائیل پاسخ داد: «من او را تهدید نکردم. فقط از اینکه هنوز او را اینجا می‌دیدم متعجب شده بودم، درحالی‌که قرار بود امشب در تهران به سراغش بروم.»

یک تحقیق آماری دیگری به‌وسیلهٔ جامعه‌شناسان دانشگاه جان هاپکینگز بین ۷۹۴۸ دانش‌آموز در ۴۸ دانشگاه انجام شد. گزارش ابتدایی تحقیق قسمتی از تحقیقی دوساله است که به‌وسیلهٔ سازمان ملی سلامت ذهنی انجام شده است. از آن دانش‌آموزان پرسیده شد که چه چیزی را در زندگی «خیلی مهم» می‌دانند. ۱۶ درصد آنها گزینهٔ «درآمد بالا» را انتخاب کرده بودند و ۷۸ درصد هم گفته بودند اولین هدفشان «پیداکردن هدف و معنی در زندگی» است.

وقتی یک انسان می‌فهمد که سرنوشتش رنج‌کشیدن است، مجبور می‌شود که تحمل عذاب و رنج را به‌عنوان تنها وظیفهٔ خاص خود بپذیرد. او دیگر می‌فهمد که در این دنیا درد و رنج برای هر شخص منحصربه‌فرد و خاص است. هیچ‌کس نمی‌تواند او را از رنج برهاند یا به‌جای او عذاب بکشد، یعنی شرایط خاص او طوری بر سر راهش قرار می‌گیرند که تنها خودش را آزار می‌دهند.

گاهی شرایطی که یک فرد خود را در آن می‌یابد ممکن است او را مجبور کند تا خودش سرنوشتش را شکل دهد. گاهی هم استفاده از فرصتی برای فکر و تشخیص موهبت‌ها در این راه برای او سودمندتر است. گاهی انسان مجبور است سرنوشتش را به سادگی بپذیرد تا بتواند شرایط سختش را تحمل کند. هر موقعیتی منحصربه‌فرد است و برای رویارویی با آن باید پاسخ خاص خودش را یافت.

گاهی شرایطی که یک فرد خود را در آن می‌یابد ممکن است او را مجبور کند تا خودش سرنوشتش را شکل دهد. گاهی هم استفاده از فرصتی برای فکر و تشخیص موهبت‌ها در این راه برای او سودمندتر است.

از او پرسیدم که چه زمانی این خواب را دیده و او پاسخ داد: «فوریه ۱۹۴۵» آن موقع اوایل مارس بود. پرسیدم آن ندا چه پاسخی به تو داد؟ به آرامی گفت: «سی‌اُم مارس.» وقتی ف درمورد خوابش با من صحبت کرد، تمام وجودش سرشار از ایمان و باور بود که ندای درونش حقیقت را می‌گوید. اما هرچه به سی‌اُم مارس نزدیک می‌شدیم آن‌قدر اخبار جنگ ناگوار و ناخوشایند بودند که احتمال تعبییر خواب را برای او غیرممکن می‌کرد. در روز بیست‌ونهم مارس آقای ف به‌شدت بیمار شد و شدیداً تب کرد، دقیقاً روز سی‌اُم او دچار هذیان‌گویی شد و هشیاری‌اش را از دست داد و در سی‌ویکم مارس از دنیا رفت. از شواهد معلوم بود که بر اثر بیماری تیفوس جان خود را از دست داده بود.

اسپینوزا در کتاب «اخلاق» می‌گوید: «عواطفِ درحال رنج به محض اینکه تصویر دقیق و روشنی از آنها ترسیم شود، از رنج‌کشیدن باز می‌ایستند.»

بررسی‌های روانشناسی بر روی زندانیان نشان داد تنها افرادی تحت تأثیر شرایط اردوگاه قرار می‌گیرند که ایمان خود را از دست داده‌اند؛

زندگی فعال و پرتلاش به بشر فرصت تشخیص ارزش‌ها در فعالیت‌های خلاقانه را می‌دهد، درحالی‌که زندگی بی‌تلاطم و غرق در لذت تنها فرصت لمس زیبایی، هنر و طبیعت را برای انسان فراهم می‌کند.

عشق والاترین هدفی است که انسان در جست‌وجوی آن است؛ و آنجا بود که معنای بزرگ‌ترین رازی که اشعار و افکار و اعتقادات بشری سعی بر آشکارکردن آن دارند را متوجه شدم: رستگاری بشر در راه عشق و در خود عشق است. درک کردم چگونه انسانی که دیگر هیچ چیزی در دنیا برایش باقی نمانده هنوز هم می‌تواند به خوشی بیندیشد و حتی برای یک لحظه هم که شده در اندیشهٔ معشوقش باشد

درد و رنج یک انسان مشابه عملکرد گاز است. مقدار مشخصی از گاز که به داخل یک اتاق پمپاژ می‌شود و در نهایت بدون اهمیت داشتن اندازهٔ اتاق، گاز تمام آن را به‌طور یکسان در بر می‌گیرد. درد و رنج هم دقیقاً به همین شکل عمل می‌کنند. روح و ضمیر آگاه انسان را کامل در بر می‌گیرند و مهم نیست که میزانشان چقدر است. برای همین می‌توان گفت که «میزان» رنج بشر کاملاً نسبی است.

خوشبختی اثر جانبیِ تعهد یک انسان به هدفی والاست، یا به عبارت دیگر، خوشبختی محصولِ تسلیم‌شدن در برابر هر معنای ارزشمندی غیر از خود شخص است. خوشبختی باید اتفاق بیفتد، و همین امر برای موفقیت هم صدق می‌کند: باید بدون آنکه به آن اهمیت داده باشی اجازه دهی اتفاق بیفتد

برای زندگی‌ای که معنا و مفهومی متوجهش نباشد، چه زنده بمانیم و چه بمیریم زندگی‌کردن ارزشی نخواهد داشت.»

یادآوری کنم که درد و رنج همیشه نباید معنا و مفهوم داشته باشند؛ ولی این را می‌خواهم بگویم که معناجویی حتی در شرایطی که رنج و عذاب اجتناب‌ناپذیر هستند هم ممکن است. بی‌دلیل رنج‌بردن نوعی خودآزاری است تا فداکاری.

به همین دلیل اگر انسان بداند مفهومی در رنج‌هایش نهفته است، با تمام وجود آن را به آغوش خواهد کشید.

هنگامی که درد و رنج معنا پیدا می‌کنند دیگر عذاب‌دهنده نیستند و مفهومی همانند فداکاری و گذشت پیدا خواهند کرد.

باید این را در نظر بگیریم که در مواجهه با موقعیت‌های دشوار یا حتی در مقابله با سرنوشتی که قدرت تغییر آن را نداریم هم می‌توان در زندگی معنا پیدا کرد.

عشق تنها راه رسیدن به اعماق وجودی انسان است. هیچ‌کس نمی‌تواند بدون عشق از گوهر وجودی دیگران آگاهی یابد. انسان با عاشق‌بودن می‌تواند خصایص و ویژگی‌های منحصربه‌فرد معشوق را ببیند؛ و حتی بیشتر. انسانِ عاشق، ظرفیت وجودی خود و چیزهایی که هنوز در وجودش نهفته‌اند و منتظر محقق‌شدن هستند را درمی‌یابد و به‌وسیلهٔ این عشق، معشوق قادر است به عاشق توانایی شناخت کامل خودش را بدهد و به او بفهماند که چگونه انسانی می‌تواند باشد.

انسان باید معنای حقیقی زندگی را در دنیای پیرامون خود بیابد، نه در دنیای درونی و ذهنی که یک سیستم بسته است. من این مشخصه را «خودشکوفایی وجود بشر» می‌نامم و بیان‌گر این حقیقت است که انسان‌بودن یعنی هدف‌داشتن و هدایت‌شدن

در این شرایط سخت و دشوار همواره کسانی چشم‌انتظار ما هستند، همسر، دوست، کسانی که از دنیا رفته‌اند و کسانی که هنوز زنده هستند، و حتی خدا؛ آنها توقع ندارند که ناامیدشان کنیم. آنها از ما می‌خواهند که با سربلندی درد و رنج را تحمل کنیم، نه با ذلت و بدبختی و کسی نباشیم که فقط هنر مُردن را آموخته است.