بریده‌هایی از کتاب انسان در جست‌وجوی معنا

اگر معنایی در زندگی وجود دارد پس باید معنایی هم در رنج باشد

وای بر آن کسی که دیگر نه هدفی و نه دلیل و معنایی در زندگی خود داشته و دلیلی برای ادامهٔ زندگی‌اش پیدا نکند. این‌گونه افراد به سرعت خود را گم کرده و در پاسخ به تمام بحث‌های امیدبخش تنها یک جواب می‌دادند: «انتظاری از زندگی ندارم.» دیگر چه نصیحتی می‌توان به آنها کرد؟ چیزی که به شدت نیاز بود یک تغییر اساسی در رفتار و نگرشمان به زندگی بود. ما نه‌تنها باید به خودمان آموزش می‌دادیم بلکه به زندانیان ناامید هم باید می‌فهماندیم که مهم نیست ما چه انتظاری از زندگی داریم بلکه مهم آن است که زندگی چه انتظاری از ما دارد؟

معنای زندگی مدام درحال تغییر است، اما هرگز از وجودداشتن کناره‌گیری نمی‌کند. طبق لوگوتراپی معنای زندگی را به سه روش می‌توان کشف کرد: 1.      با انجام کاری سودمند. 2.      با تجربه‌کردن چیزی یا مواجه‌شدن با شخصی دیگر. 3.      با رفتاری که در مقابل درد و رنج‌های اجتناب‌ناپذیر اتخاذ می‌کنیم.

این یک ویژگی عجیب در انسان است که می‌تواند با نگاه به آینده به زندگی ادامه دهد و امید پیش‌روندهٔ راه او باشد.

ما نه‌تنها باید به خودمان آموزش می‌دادیم بلکه به زندانیان ناامید هم باید می‌فهماندیم که مهم نیست ما چه انتظاری از زندگی داریم بلکه مهم آن است که زندگی چه انتظاری از ما دارد؟ باید از سؤال‌پرسیدن راجع به معنای زندگی دست برداریم و خودمان به‌عنوان کسی که هرروز و هرساعت توسط زندگی مورد سؤال قرار می‌گیرد، فکر کنیم. جواب این سؤالات با رفتار و کردار صحیح مشخص می‌شود، نه فقط حرف و اندیشه. زندگی یعنی پذیرش مسئولیت برای پیداکردن پاسخ مناسب در مقابل مشکلات و انجام مأموریت‌هایی که سدّ راهِ هر فرد قرار می گیرد. این‌گونه وظایف و حتی معنا و هدف زندگی برای هر فرد در هر لحظه متفاوت است. به همین دلیل ارائهٔ معنایی کلی از زندگی غیرممکن است.

هرچیزی می‌تواند از انسان گرفته شود جز اختیارِ رفتارش تحت هر شرایطی

«کسی که چرایی برای زندگی‌کردن دارد، از عهدهٔ چگونگی آن برخواهد آمد.»

همان‌قدر که ترس از چیزی باعث می‌شود آن بلا به سرمان آید، اصرار و قصد بیش از حد برای خواستن چیزی آن را غیرممکن‌تر می‌کند.

اگر انسان بداند مفهومی در رنج‌هایش نهفته است، با تمام وجود آن را به آغوش خواهد کشید.

رستگاری بشر در راه عشق و در خود عشق است.

آزادی پایان کلمات نیست. آزادی تنها قسمتی از داستان و قسمتی از حقیقت است. اما آزادی جنبهٔ منفی ماجراست و قسمت مثبت آن مسئولیت‌پذیری است. در حقیقت، آزادی در معرض خطر تجزیه‌شدن به خودخواهی است، مگر اینکه در پوستهٔ مسئولیت‌پذیری نمایان شود. به همین دلیل است که مجسمهٔ مسئولیت‌پذیری در ساحل غربی مکمل مجسمهٔ آزادی در ساحل شرقی آمریکاست.

زندگی فعال و پرتلاش به بشر فرصت تشخیص ارزش‌ها در فعالیت‌های خلاقانه را می‌دهد، درحالی‌که زندگی بی‌تلاطم و غرق در لذت تنها فرصت لمس زیبایی، هنر و طبیعت را برای انسان فراهم می‌کند.

اما کاش آنها هیچ‌گاه از آینده دست نمی‌کشیدند. اگر کسی در جست‌وجوی هدف زندگی‌اش نباشد، متلاشی می‌شود و به ناچار تسلیم گذشتهٔ خود شده و تنها با واپس‌نگری، مدام خاطرات گذشته را به خود یادآوری می‌کند.

«ترس مادر واقعه است»

فرانکل به این گفتهٔ نیچه علاقهٔ خاصی دارد: «کسی که چرایی برای زندگی‌کردن دارد، از عهدهٔ چگونگی آن برخواهد آمد.»

به آسمان انداختم، جایی که ستاره‌ها در حال محوشدن بودند و نور صورتی‌رنگ سپیده‌دم درحال پخش‌شدن در پشت تودهٔ ابرهای سیاه بود. ولی ذهنم محو تصویر همسرم شده بود. او را با زیرکی خاص خودش تصور می‌کردم که به من می‌گفت به چهرهٔ خندان و نگاه دلگرم‌کننده‌اش توجه کنم. واقعی یا خیالی نمی‌دانم، اما می‌دانم نگاه همسرم بسیار درخشان‌تر از خورشید درحال طلوع بود. اندیشه‌ای در ذهنم نشست، برای اولین‌بار در زندگی‌ام حقیقتی را دریافتم که شاعران بسیاری آن را به شعر درآورده‌اند و اندیشمندان بسیاری آن را غایت فرزانگی نامیده‌اند. آن حقیقت این است که عشق والاترین هدفی است که انسان در جست‌وجوی آن است؛

«هرگز هدفتان را فقط موفقیت قرار ندهید - هرچه بیشتر هدفتان رسیدن به موفقیت باشد بیشتر از آن دور خواهید شد. موفقیت‌هایی مانند خوشبختی را نمی‌توان دنبال کرد، بلکه باید آن را به‌وجود آورد؛ خوشبختی اثر جانبیِ تعهد یک انسان به هدفی والاست، یا به عبارت دیگر، خوشبختی محصولِ تسلیم‌شدن در برابر هر معنای ارزشمندی غیر از خود شخص است. خوشبختی باید اتفاق بیفتد، و همین امر برای موفقیت هم صدق می‌کند: باید بدون آنکه به آن اهمیت داده باشی اجازه دهی اتفاق بیفتد. از شما می‌خواهم به ندای درونتان گوش کنید، و به بهترین شکل ممکن برای تحقق آن تلاش کنید؛ و در نهایت در درازمدت خواهید دید که -توجه داشته باشید که می‌گویم در درازمدت!- موفقیت به دنبال شما خواهد آمد، زیرا شما فراموش کرده بودید که به آن فکر کنید.»

اگر در زندگی غایتی وجود دارد، پس باید معنایی در رنج‌کشیدن و مُردن وجود داشته باشد؛ اما هیچ‌کس نمی‌تواند بگوید که آن غایت و معنا چیست. هرکس باید خودش معنای زندگی را پیدا کند و مسئولیت آن را بپذیرد.

ترس از بی‌خوابی نتیجهٔ میل شدید به خواب است که در عوض باعث ناتوانی فرد در خوابیدن می‌شود. برای غلبه به این ترس خاص معمولاً به بیمارانم پیشنهاد می‌کنم تا به‌جای تلاش برای خوابیدن، عکس آن را انجام دهند و تا جایی که می‌توانند بیدار بمانند. به عبارت دیگر قصد مفرط به خوابیدن که ناشی از اضطراب پیشین است باید به‌وسیلهٔ قصد متضاد جایگزینِ نخوابیدن شود که به‌زودی خواب را به دنبال خواهد داشت.

انسان باید معنای حقیقی زندگی را در دنیای پیرامون خود بیابد، نه در دنیای درونی و ذهنی که یک سیستم بسته است.