بریده‌هایی از کتاب انسان در جست‌وجوی معنا

زمانی یک ارباب ثروتمندِ ایرانی به همراه خدمتکارش در حال قدم‌زدن در باغ بودند. خدمتکار گریه می‌کرد و می‌گفت عزرائیل را دیده که او را به مرگ تهدید کرده است. از اربابش خواهش کرد که سریع‌ترین اسبش را به او بدهد تا هرچه زودتر به تهران برود و بتواند تا شب به آنجا برسد. ارباب پذیرفت و خدمتکار به سمت تهران تاخت. ارباب در راه برگشت به خانه عزرائیل را دید. از او پرسید: «چرا خدمتکار مرا ترساندی و او را تهدید به مرگ کردی؟» عزرائیل پاسخ داد: «من او را تهدید نکردم. فقط از اینکه هنوز او را اینجا می‌دیدم متعجب شده بودم، درحالی‌که قرار بود امشب در تهران به سراغش بروم.»

با توجه به این متن، می‌توان گفت اکثر زندانیان در اردوگاه کار اجباری بر این باورند که فرصت‌های واقعی زندگی به پایان رسیده است، درحالی‌که این فرصت‌ها و چالش‌ها همچنان وجود دارند. شاید کسی بتواند از آن تجربه‌ها سربلند بیرون بیاید و زندگی را به سمت یک پیروزی درونی هدایت کند، یا فرصت را نادیده گرفته و مانند اکثر زندانیان یک زندگی نباتی را برگزیند.

«طوری زندگی کنید که گویی بار دومی است که به دنیا آمده‌اید و در حال ارتکاب خطاهای زندگی اولتان هستید، پس مراقب رفتارهایتان باشید.» به‌نظر من هیچ‌چیز بهتر از این جملهٔ پندآموز نمی‌تواند حس مسئولیت‌پذیری را در انسان بیدار کند؛ به‌طوری‌که ابتدا او را مجبور می‌کند تا تصور کند زمان حال، گذشته است و از طرفی گذشته را همچنان می‌توان تغییر داد و از نو ساخت. این قاعده از سویی او را با محدودیت‌های زندگی و از سوی دیگر با نهایت آنچه که او می‌تواند از خود و زندگی‌اش بسازد آشنا می‌کند.

معنای زندگی از شخص به شخص، از روز به روز، و ساعت به ساعت تغییر می‌کند. چیزی که حائز اهمیت است معنای زندگی به‌طورکلی نیست، بلکه معنای زندگی هر فرد در هر لحظه از زندگی است. برای بیان کلی‌تر این مبحث بهتر است آن را با این سؤال که از یک قهرمان شطرنج پرسیده شده روشن‌تر کنم. «بهترین حرکت مهره در بازی چیست؟» کاملاً مشخص است که حرکت خوب یا بهترین حرکت بدون درنظرگرفتن شرایط بازی و شخصیت حریف معنایی ندارد. همین شرایط برای زندگی انسان هم صدق می‌کند. هیچ‌کس نباید به دنبال معنای مطلق در زندگی باشد. هر انسان در زندگی وظیفه و مأموریت ویژه‌ای دارد تا به هدفی که منتظر محقق‌شدن به دست اوست رسیدگی کند. نه خود فرد و نه زندگی‌اش قابل جایگزینی نیستند. در نتیجه وظیفهٔ هر فرد در زندگی همانند فرصت‌هایش خاص و منحصربه‌فرد هستند.

روزی برای هر زندانی فرامی‌رسد که وقتی به گذشته و تجربه‌های اردوگاهش می‌نگرد باور نخواهد کرد آن همه رنج و عذاب را چگونه متحمل شده است. هنگامی که آزادی‌اش فرامی‌رسد و همه‌چیز برایش مانند یک خواب زیبا تعبیر می‌شود، روزی فرا خواهد رسید که تمام تجربه‌های اردوگاه برایش مانند کابوس می‌شوند. شگفت‌انگیزترین تجربه برای یک زندانیِ آزادشده بعد از تحمل آن همه سختی و بازگشت به خانه این حس باشکوه است که دیگر هیچ چیز برای ترسیدن وجود ندارد، مگر خدا.

دو گونه انسان در دنیا وجود دارد، نژاد مردم شایسته و ناشایسته. این دو نژاد در هر گروه و اجتماعی نفوذ کرده‌اند و هیچ جامعه‌ای به‌طور کامل از انسان‌های شایسته یا ناشایسته تشکیل نشده است.

«چرا ما خدا را مهربان صدا می‌زنیم؟» و من جواب دادم: «همین چند هفته پیش تو از بیماری سرخک رنج می‌بردی و خدای مهربان تو را بهبود بخشید.» دخترم از پاسخم قانع نشده بود و گفت: «خب، اما بابا فراموش نکن که او خودش بیماری سرخک را فرستاده بود!»

«اگر شما زودتر از همسرتان از دنیا می‌رفتید و او زنده می‌ماند، چه اتفاقی برایش می‌افتاد؟» پاسخ داد: «اوه! شرایط برای او بدتر از اینی می‌شد که من دارم. خدا می‌داند چقدر زجر می‌کشید.» پاسخ دادم: «می‌بینید دکتر! چنین عذاب بزرگی از دوش او برداشته شده و شما به‌جایش آن عذاب را متحمل شده‌اید؛ و آن به قیمت زنده‌ماندن و عزاداری کردن برای او تمام شده است.»

«هرگز هدفتان را فقط موفقیت قرار ندهید - هرچه بیشتر هدفتان رسیدن به موفقیت باشد بیشتر از آن دور خواهید شد.

زندگی یعنی رنج‌بردن و زنده‌ماندن؛ یعنی یافتن معنا در رنج‌هایی که می‌بریم.

درد و رنج یک انسان مشابه عملکرد گاز است. مقدار مشخصی از گاز که به داخل یک اتاق پمپاژ می‌شود و در نهایت بدون اهمیت داشتن اندازهٔ اتاق، گاز تمام آن را به‌طور یکسان در بر می‌گیرد. درد و رنج هم دقیقاً به همین شکل عمل می‌کنند. روح و ضمیر آگاه انسان را کامل در بر می‌گیرند و مهم نیست که میزانشان چقدر است. برای همین می‌توان گفت که «میزان» رنج بشر کاملاً نسبی است.

هرچیزی می‌تواند از انسان گرفته شود جز اختیارِ رفتارش تحت هر شرایطی.

می‌شود حرکت بعدیِ یک ماشین خودکار را پیش‌بینی کرد، حتی ممکن است بتوانیم مکانیزم و پویایی روان یک انسان را پیش‌بینی کنیم، اما بشر چیزی فراتر از روح و روان است.

یک واکنش غیرطبیعی به یک موقعیت غیرطبیعی کاملاً طبیعی است.

«بله. انسان به هر شرایطی عادت می‌کند، اما نپرسید چگونه.»

«طوری زندگی کنید که گویی بار دومی است که به دنیا آمده‌اید و در حال ارتکاب خطاهای زندگی اولتان هستید، پس مراقب رفتارهایتان باشید.»

حتی فقط یک مثال هم کافی است که ثابت کند قدرت درونی انسان می‌تواند او را در برابر سرنوشت پیروز کند.

«ظاهراً بشر محکوم ابدی کشمکش میان دو قطب متضاد پریشانی و اضطراب از یک‌سو و اندوه و ملال از سوی دیگر است.»

انسان نیاز ندارد که به هر قیمتی از تنش رهایی یابد، بلکه باید به معنای بالقوه‌ای که منتظر کامل‌شدن به دست اوست پاسخ دهد.

چیزی که انسان نیاز دارد مرحلهٔ رهایی از تنش نیست، بلکه تلاش برای انتخاب آزادانهٔ هدفی ارزشمند است.