بریده‌هایی از کتاب انسان در جست‌وجوی معنا

به جرئت می‌توانم بگویم هیچ‌چیز در دنیا به اندازهٔ دانستن معنای زندگی نمی‌تواند به انسان کمک کند که در بدترین شرایط هم زندگی کند.

ناکامی وجود به خودی خود نه بیماری است و نه عامل بیماری. نگرانی یا حتی ناامیدی فرد از ارزشمندبودن زندگی‌اش یک پریشانی وجودی است و هیچ ارتباطی به بیماری روانی ندارد. اگر پزشک این پریشانی وجودی را بیماری روانی تشخیص دهد، ناامیدی‌های وجودی بیمار را زیر توده‌ای از داروهای مسکن دفن خواهد کرد. درحالی‌که وظیفهٔ اوست که بیمار را در بحران‌های وجودی مربوط به رشد و پیشرفت یاری دهد. لوگوتراپی وظیفه دارد بیمار را در پیداکردن معنا و مفهوم در زندگی یاری کند.

من با این موضوع کاملاً مخالف هستم که جست‌وجوی فرد برای یافتن معنا در زندگی یا حتی شک و تردید او در یافتن معنا در هر زمینه‌ای موجب بیماری شود یا نتیجهٔ آن باشد.

هدف انسان افزایش میزان شادمانی و دوری از غم نیست، بلکه باید به دنبال معنایی در زندگی‌اش باشد. به همین دلیل اگر انسان بداند مفهومی در رنج‌هایش نهفته است، با تمام وجود آن را به آغوش خواهد کشید.

در مدت زمان اندکی کاپوها خلق‌وخوی اس‌اس‌ها و نگهبانان اردوگاه را می‌گرفتند؛ به همین خاطر می‌توان از جنبهٔ روانشناسی آنها را مورد مطالعه قرار داد. کسانی که خارج از اردوگاه هستند به‌خاطر حس ترحم و دلسوزی به‌راحتی می‌توانند برداشت اشتباهی از شرایط زندگیِ داخل اردوگاه داشته باشند. کمتر کسی می‌تواند جنگ بر سر زنده‌ماندن را میان زندانیان خشمگین درک کند. جنگی بی‌وقفه برای به‌دست‌آوردن تکه‌ای نان یا تنها به‌خاطر زنده‌ماندن خود یا یک دوست صمیمی.

هدف انسان افزایش میزان شادمانی و دوری از غم نیست، بلکه باید به دنبال معنایی در زندگی‌اش باشد. به همین دلیل اگر انسان بداند مفهومی در رنج‌هایش نهفته است، با تمام وجود آن را به آغوش خواهد کشید.

هرکس باید خودش معنای زندگی را پیدا کند و مسئولیت آن را بپذیرد. اگر در این امر موفق شود، با وجود همهٔ تحقیرها باز هم رشد خواهد کرد. فرانکل به این گفتهٔ نیچه علاقهٔ خاصی دارد: «کسی که چرایی برای زندگی‌کردن دارد، از عهدهٔ چگونگی آن برخواهد آمد.»

وای بر آن کسی که دیگر نه هدفی و نه دلیل و معنایی در زندگی خود داشته و دلیلی برای ادامهٔ زندگی‌اش پیدا نکند. این‌گونه افراد به سرعت خود را گم کرده و در پاسخ به تمام بحث‌های امیدبخش تنها یک جواب می‌دادند: «انتظاری از زندگی ندارم.» دیگر چه نصیحتی می‌توان به آنها کرد؟

انسان هرچه بیشتر از خود فراموش کند و خودش را علتی برای خدمت و عشق‌ورزیدن به دیگران بداند، بیشتر به انسانیت نزدیک می‌شود و خود واقعی‌اش را درمی‌یابد.

عده‌ای از محققین ادعا می‌کنند که معانی و ارزش‌ها چیزی جز مکانیزم‌های دفاعی، واکنش معکوس به مشکلات، و والانگری نیستند. اما من هرگز به‌خاطر مکانیزم‌های دفاعی زندگی نمی‌کنم یا به‌خاطر واکنش‌های معکوس حاضر به مردن نیستم. انسان در هر شرایطی قادر به زندگی‌کردن و حتی مردن به‌خاطر آرمان‌ها و ارزش‌هایش است.

من از معناجویی درمقابل لذت‌جویی که روانکاوی فروید بر آن استوار است و قدرت‌طلبی و تلاش برای برتری که اساس روانشناسی آدلر است سخن می‌گویم.

«نه ممنون، به‌جای موقعیت‌ها و امکان‌ها، من گذشته‌ای مملو از واقعیت دارم؛ نه فقط کارهایی واقعی که انجام دادم و عشق‌هایی واقعی که ورزیدم، بلکه رنج‌هایی واقعی که شجاعانه متحمل شدم. همین رنج‌ها هستند که بی‌نهایت به آنها افتخار می‌کنم و هرگز اجازه نمی‌دهند حسد در من شکل بگیرد.»

شگفت‌انگیزترین تجربه برای یک زندانیِ آزادشده بعد از تحمل آن همه سختی و بازگشت به خانه این حس باشکوه است که دیگر هیچ چیز برای ترسیدن وجود ندارد، مگر خدا.

بیایید به‌عنوان مثال «اختلال عصبی یکشنبه» را بررسی کنیم. این اختلال نوعی افسردگی است و معمولاً برروی افرادی اثر می‌گذارد که بعد از هفته‌ای پرکار و شلوغ به آخر هفته‌ای خلوت و بی‌محتوا برخورد می‌کنند و حس پوچی آنها را فرا می‌گیرد.

«طوری زندگی کنید که گویی بار دومی است که به دنیا آمده‌اید و در حال ارتکاب خطاهای زندگی اولتان هستید، پس مراقب رفتارهایتان باشید.» به‌نظر من هیچ‌چیز بهتر از این جملهٔ پندآموز نمی‌تواند حس مسئولیت‌پذیری را در انسان بیدار کند؛ به‌طوری‌که ابتدا او را مجبور می‌کند تا تصور کند زمان حال، گذشته است و از طرفی گذشته را همچنان می‌توان تغییر داد و از نو ساخت.

در لوگوتراپی عشق عاملی پدیده زاد از غرایز جنسی نیست. عشق همانند میل جنسی پدیده‌ای بنیادی است. به‌طور طبیعی میل جنسی شکلی از عشق است. در حقیقت میل جنسی از آن جهت تندیس مقدسی از عشق است که حامل آن باشد؛ پس عشق عارضهٔ جانبی میل جنسی نیست، بلکه میل جنسی راهی برای نشان‌دادن نهایت صمیمیت و وابستگی است که عشق نام دارد.

«کسی که دلیلی برای زندگی‌کردن داشته باشد از عهدهٔ چگونگی آن برخواهد آمد»

«کسی که چرایی برای زندگی‌کردن دارد، از عهدهٔ چگونگی آن برخواهد آمد.»

هرکس باید خودش معنای زندگی را پیدا کند و مسئولیت آن را بپذیرد. اگر در این امر موفق شود، با وجود همهٔ تحقیرها باز هم رشد خواهد کرد.

زندگی یعنی رنج‌بردن و زنده‌ماندن؛ یعنی یافتن معنا در رنج‌هایی که می‌بریم. اگر در زندگی غایتی وجود دارد، پس باید معنایی در رنج‌کشیدن و مُردن وجود داشته باشد؛