بریده‌هایی از کتاب اعراب و ایرانیان بر اساس روایت فتوحات اسلامی

بلعمی نیز با تکرار منبع خود می‌گوید که «زیزن» یک عرب قوزائه بود، اما دینوری، فردوسی و «نهایت العرب» او را اهل قسان می‌دانند (۲۶). این منابع، افسانه فتح حضر توسط ساسانیان را شاخ و برگ می‌دهند که روایت می‌کند شاپور و دختر زیزن، یعنی شاهدخت نظیره (ملیکه در برخی منابع) در خلال محاصره عاشق یکدیگر شدند. شاهدخت که با پیام‌های مخفی با شاپور ارتباط برقرار می‌کرد، پیشنهاد داد به شاپور کمک کند که شهر را فتح کند و با وی ازدواج کند. شاپور قبول کرد و از طریق سحر شاهدخت (وی پادشاه ایران را واداشت که طلسمی بسازد و پای کبوتری با طوق نقره‌ای را با خون قاعدگی یک دختر باکره چشم‌آبی آغشته کند که باعث می‌شد شعله‌های آتش از دیوارهای شهر بالا بروند). شاپور شهر را فتح کرد و زیزن در جنگ کشته شد

مثلاً درباره ماجرای مقاومت متحدانه قبایل یمنی در مقابل سپاه اردشیر در یک منبع، پیاسنتینی می‌نویسد: «باید باور کنیم که نویسنده برای خودش مقداری شاخ و برگ افسانه‌ای اضافه کرده و عمداً لحنی حماسی به آن افزوده و در نهایت تأکید بر عربی‌گرایی داشته و جنبه‌های رزمی آن را با دید کاملاً عرب‌گرایانه که شاخص این دوره است، روایت کرده است»(۲۲)

نخستین رویارویی قطعی بین اعراب و ساسانیان در تاریخ اسلامی با لشگرکشی‌های اردشیر اول به عراق اتفاق می‌افتد. در چندین منبع آمده است که اردشیر منطقه قدیمی «میثم»(که یونانی آن مسینه و فارسی میانی آن میشان است)(۱۸) را فتح کرد و خاندان لخمیان را به حکومت حیره برگزید تا قبایل محلی عرب را تحت کنترل داشته باشد و قبایل عرب نزدیک حیره و انبار و اعرابی که نمی‌خواستند به حکومت او تسلیم شوند را وادار به تخلیه آن منطقه کنند تا به مناطق بیابانی همجوار بروند (۱۹).

(۲۸). از این دیدگاه روایت‌سازی فرآیندی است که به رویدادهای تاریخی، معنا می‌بخشد و به گروه‌ها و افراد کمک می‌کند که گذشته خود را درک کنند.

جولی میثمی می‌نویسد: «ما همراه با ساسانیان به زمان تاریخی وارد می‌شویم» که به این واقعیت اشاره دارد که آن‌چه پیش‌تر در تاریخ‌نگاری ایرانی–اسلامی نگارش یافته، محتوای اسطوره‌ای دارد؛ دوره‌ای مبهم و گنگ که شامل پادشاهان افسانه‌ای مانند جمشید و فریدون و خاندان‌های آن‌ها، پیشدادیان، کیانیان و اشکانیان می‌شود. اگرچه ما در آثار تاریخی دوره ساسانیان با رویدادهای تاریخی واقعی که هنوز رنگ و بویی از اسطوره دارند سر و کار داریم، اما در آثار مورخان منابع موردنظر ما آن را کاملاً روشن می‌کنیم (۲۴). عرفان شهید به تقلید از میثمی می‌نویسد: «این دوره تاریخی جدیدترین گذشته قبل از اسلام است و برخلاف زمان دورتر پارتی‌ها و هخامنشیان، هنوز به‌طور نسبی در اذهان ایرانیان و اعراب دوره اولیه اسلامی که طبری تاریخ خود را می‌نوشت، روشن است (۲۵)».

اهمیت اصلی پژوهش ساوانت در عمق آن نهفته است که نخست نشان می‌دهد چگونه مورخان مسلمان دامنه‌ای از سنت‌های پیشین (افسانه‌ها و حماسه‌های ایرانی و کتاب مقدس اعراب) را یک‌پارچه کردند و سپس حافظه اسلامی درباره رویدادهای جدیدتر و درون‌مایه‌های حوادث فتح ایران توسط اعراب را بررسی می‌کند.