بریده‌هایی از کتاب طرح کلی اندیشه‎ ی اسلامی در قرآن

چقدر پول‌هایی که به نام دین مصرف می‌شود، خرج می‌شود، اما انفاق نیست اینها، چون خلئی را پر نمی‌کند، چون دردی را به درمان نمی‌رساند، چون نیازی را از این جامعهٔ مستمند برطرف نمی‌کند.

انفاق یعنی پُرکردن خلأها و نیازها. آن خرج‌کردنی که خلئی را پر کند، نیازی را برآورده کند، این را می‌گویند انفاق.

اقامهٔ صلاة یعنی این. یعنی شما کاری بکنید که همهٔ مردم، در هر روزی، پنج نوبت و هر نوبتی چند بار بگویند «اِیّاک نَعبُدُ وَ اِیّاک نَستَعینُ». خدا! فقط درمقابل تو گردن عبودیت و پشت عبودیت خم می‌کنیم، نه درمقابلِ غیر تو. هر روزی پنج نوبت و هر نوبتی چند مرتبه از «مَغضوبِ عَلَیهِم» و از «ضالّین» یعنی از سردمداران فساد و از دنباله‌روان آنان تبرّی بجوید، بیزاری بجوید، یک‌چنین جامعه‌ای درست کند.

به نظر من دو بالِ نیرومند برای پرواز انسان در تلاش‌های زندگی، یکی صبر است، یکی توکل. هر امتی که این دو بال را داشته باشد، از تیررس دشمن‌های خاکی به‌کلی دور خواهد شد؛ بال صبر و بال توکل،

آن‌کسی‌که توکل را دست بر روی دست گذاشتن، به امید آیندهٔ مجهول بی‌تلاش نشستن، ایمان خود را از نیروی خود سلب کردن، معنا می‌کند؛ آن‌کسی‌که توکل را به‌معنای خط نسخی بر روی ارادهٔ انسان و قدرت او وانمود می‌کند؛ این‌چنین آدمی یا توکل را نمی‌فهمد، اسلام سَرَش نمی‌شود، توکل را درک نمی‌کند، یا نه؛ می‌فهمد، شَرَف سَرَش نمی‌شود، می‌خواهد عوضی معنا کند، تا مردم بی‌توکل بار بیایند، تا مردم عوضی بار بیایند.

اینی‌که رایجِ میان مردم است؛ می‌گویند: آقا، خدا خودش باید اصلاح بکند، از بندهٔ خدا کاری برنمی‌آید؛ این غلط است. اگر از بندهٔ خدا کاری برنمی‌آمد، اگر برای از بین بردن و ریشه‌کن کردن فساد، ارادهٔ آدمی و نیروی آدمی به کار نمی‌آمد، خدا انبیا را بسیج نمی‌کرد. مردم را به پیروی از انبیا دعوت نمی‌کرد. انبیای الهی را با رسالت‌های سنگین به صحنهٔ نبرد این جهان نمی‌فرستاد. اینی‌که می‌بینید خدا کسانی را فرستاده، برای ریشه‌کن کردن فساد و آن‌کسان از جنس بشرند، پس بدانید که فساد بشری را بشر باید ریشه‌کن کند.

یعنی چه توکل می‌کنند؟ یعنی دست را روی دست می‌گذارند، می‌گویند خدا خودش درست کند؟ نه، معنای توکل این نیست. آن‌کسی‌که دست روی دست می‌گذارد درمقابل تکلیف‌ها و تعهدها و مسئولیت‌ها، به‌جای اینکه نیروی خود را مسئول بداند، معجزهٔ خدایی را مسئول فرض می‌کند؛ این‌چنین آدمی باید بداند که قرآن این عمل را رد کرده است، به‌صورت مشت محکمی بر دهان بنی‌اسرائیل که به موسی گفتند: «فَاذهَب اَنتَ وَ رَبُّک فَقاتِلا اِنّا هاهُنا قاعِدونَ» تو و پروردگارت بروید، مشغول جنگ بشوید، با دشمن بستیزید، ما اینجا نشستیم ـ  به تعبیر بنده کنار دیوار، زیر سایه   وقتی فتح کردید، ما را هم خبر کنید تا بیاییم. این را قرآن نفی می‌کند.

از این آیه و از این جمله استفاده می‌کنیم که با تلاوت قرآن، ایمانِ انسان مؤمن باید زیاد بشود. و از این جمله اتخاذ سند می‌کنیم، دقت کنید از این کلامِ خدا اتخاذ سند می‌کنیم و به آن‌کسانی‌که می‌گویند قرآن را ترجمه نکنید، معنا نکنید، تفسیر نکنید که عقل ما نمی‌رسد، به آنها می‌گوییم اگر ما قرآن را نمی‌توانستیم بفهمیم، چگونه ایمان ما با خواندن قرآن زیاد می‌شود؟ پس پیداست، قرآن کتاب رمز نیست. قرآن کتابی است که باید آن را خواند به‌قصد فهمیدن، و فهمید به‌قصد افزون‌شدن و نیرومندترشدن ایمان، «وَ اِذا تُلِیَت عَلَیهِم آیاتُهُ زادَتهُم ایماناً».

برادران! ایمانِ ارزشمند، ایمان آگاهانه است، ایمانِ توأم با درک و شعور است، ایمانی‌ست که از روی بصیرت، با چشم باز، بدون ترسِ از اشکال، به‌وجود آمده باشد. آن ایمانی که فلان مرد مسلمان دارد، برای نگه‌داشتنش باید بگوییم روزنامه نخواند، فلان کتاب را نخواند، در کوچه‌بازار راه نرود، با فلان‌کس حرف نزند، سرما و گرما نخورد، آفتاب و مهتاب نبیند، تا بماند؛ این ایمان متأسفانه نخواهد ماند. ایمانی لازم است که آن‌چنان آگاهانه انتخاب شده باشد که در سخت‌ترین شرایط هم آن ایمان از او گرفته نشود. «اِلّا مَن اُکرِهَ وَ قَلبُهُ مُطمَئِنٌّ بِالایمانِ»،

انسان در طول زندگی و حرکتش اشتباهاتی دارد، خطاهایی دارد، اگر هر خطایی که انجام داد، به‌صورت یک جراحتِ غیر قابل التیامی بماند، به‌صورت یک عمل غیر قابل جبرانی بماند، انسان همیشه در دغدغه است که نکند باز یک خطای دیگر بکنم و این خطای دیگر، بیشتر مرا دور بیندازد از هدف؛ و از راه کنار بیندازد. همیشه مأیوس است از گذشته و همیشه بدبین است نسبت به آینده. اما اگر بداند که خطاهای او به‌شرط آنکه خودش درصدد جبران باشد، قابل جبران است؛ اشتباهات او مشروط بر اینکه خود او از آن اشتباهات پشیمان باشد، قابل صرف‌نظر شدن است؛ اگر اینها را بداند، شوق او، امید او، نشاط او و شور او چند برابر خواهد شد.

اَ وَ لَو کانَ آباؤُهُم لا یَعلَمونَ شَیئاً وَ لا یَهتَدونَ»، اینها کارِ این تقلید از پدران را به آنجا رساندند که: هرچند پدرانشان چیزی نمی‌دانستند و راه نمی‌یافتند

قرآن چون هیچ‌یک از این بازیگری‌ها را قبول ندارد، چون ارزش واقعی را برای انسان، اتصال و ارتباط با خدا می‌داند، خردمند را به‌این‌صورت معرفی می‌کند؛ خردمند ازنظر قرآن آن‌کسی است که این عالی‌ترین ارزش‌ها را بیش‌از همه‌چیز و همه‌کس مورد نظر داشته باشد. «الَّذینَ

برادران! ایمانِ ارزشمند، ایمان آگاهانه است، ایمانِ توأم با درک و شعور است، ایمانی‌ست که از روی بصیرت، با چشم باز، بدون ترسِ از اشکال، به‌وجود آمده باشد. آن ایمانی که فلان مرد مسلمان دارد، برای نگه‌داشتنش باید بگوییم روزنامه نخواند، فلان کتاب را نخواند، در کوچه‌بازار راه نرود، با فلان‌کس حرف نزند، سرما و گرما نخورد، آفتاب و مهتاب نبیند، تا بماند؛ این ایمان متأسفانه نخواهد ماند

باشند، اما به آنچه می‌گویند، ایمان، یا ایمانِ به‌قدرِ لازم ندارند.

فرق میان رهبران الهی و رهبران سیاستمدار جهانی در همین‌جاست. رهبر الهی مانند راه‌روِ این راه، به آنچه می‌گوید، به گامی که برمی‌دارد، به راهی که می‌پیماید، با همهٔ وجودش صمیمانه مؤمن است. درحالی‌که سیاستمداران عالم، احیاناً سخنان زیبایی و بیانات دلکش و شیوایی ممکن است داشته

از اول تا آخر، رهبران اساسی‌اش روحانیون بودند

نهضت هندوستان که از روز شکوفایی‌اش تا روز نتیجه‌گیری‌اش نود سال تمام طول کشیده

یعنی ما هم بله، یعنی ما هم با شما در این زمینه همفکریم، درحالی‌که ادعاهایشان این سخن را تخطئه می‌کرد و مکتبشان تخطئه می‌کند.

دیگرِ مردم، دنبال من سایر خلق‌اللّه بودند

اینجا ایمان یعنی باور، قبول و پذیرشِ با تمام وجود، باور به آنچه می‌گوید. نشانهٔ باورداشتن هم این است که خود، پیشاپیش دیگران در آن راه گام برمی‌دارد و حرکت می‌کند؛