بریده‌هایی از کتاب ترفندهای شیطان

رسول خدا (ص) می‌فرماید: خداوند به چنین انسان‌هایی خطاب می‌کند: «من به خاطر تو شیطان را طرد کردم؛ اما تو او را دوست خود گرفتی و به اطاعت او درآمدی.» بنابراین، جهنمی‌کردن انسان‌های پیرو شیطان و همنشین‌کردن آن‌ها با خودش هشتمین صفحهٔ کارنامهٔ شیطان است.

در بخش دهم زیارت عاشورا، چهار دسته لعن شده‌اند: ۱- پایه‌گذاران هر ظلم؛ ۲- ادامه‌دهندگان هر ظلم؛ ۳- پیروی‌کنندگان از هر ظلم؛ ۴- تأییدکنندگان هر ظلم. نکته دیگر این‌که انسان باید بیندیشد چرا خداوند شیطان را از درگاه خود راند و برای همیشه او را طرد کرد؟ در جواب باید گفت که: چون فرمان خدا را در سجده‌کردن به انسان، اطاعت نکرد؛ اما بی‌وفایی برخی آدمیان را باید نگریست که از خدا رو می‌گردانند و حلقهٔ بندگی شیطان به گردن می‌آویزند!

بهلول شاگرد امام صادق (ع) در محکوم‌کردن و بطلان عقاید او، کلوخی برداشت و بر سر او زد. وقتی شکایت نزد خلیفه برد و علّت را جویا شد. بهلول گفت: به اقرار خودش، خدا این کار را انجام داده‌است و من تقصیری ندارم. علاوه بر آنکه او دروغ می‌گوید که سرش درد می‌کند؛ زیرا اگر دردی وجود دارد باید آن را نشان دهد و دیگر اینکه انسان از خاک است و خاک در خاک ـ کلوخ در انسان ـ تأثیرگذار نیست؟! هم‌چنانی که تو می‌گویی آتش در شیطان تأثیرگذار نیست!

با نگاهی دیگر شیطان از جلو تهدید فرهنگی از عقب تهدید اقتصادی از راست تهدید اعتقادی و از چپ تهدید اخلاقی می‌کند. نکته دیگر، انسان از سمت پایین و بالا در محاصره شیطان نیست و به نظر نگارنده، انسان می‌تواند با سجده بر خاک و بالا بردن دست نیاز به آسمان از خدایی که قدرت مطلق جهان است کمک بخواهد و به او پناه ببرد تا او را پناه دهد. چرا که در حدیث می‌خوانیم که خداوند فرموده‌است: «دو راه از بالای سر و پایین باز است و هرگاه انسان دستی به دعا بردارد و یا صورت بر خاک نهد، گناهان هفتاد ساله‌اش را می‌بخشایم».

اما اینکه منظور از این چهار جهت چیست؟، امام باقر (ع) فرمود: «ورود ابلیس بر انسان از پیشِ رو بدین شکل است که امر آخرت را برای انسان ساده و سبک جلوه می‌دهد، و از پشت سر به این است که ثروت‌اندوزی و بخل و توجّه به اولاد و وارث را تلقین می‌کند و از طرف راست با ایجاد شبهه، دین را متزلزل و تباه می‌سازد و از طرف چپ، لذّات و شهوات و منکرات را غالب می‌کند».

۲- روش شیطان، کمین‌کردن و حمله‌کردن در فرصت مناسب است. پس باید به او فرصت نداد؛ ۳- شیطان از چهار جهت پیش رو، پشت سر و راست و چپ حمله می‌کند؛ پس باید انسان همه جانبه مراقبت نماید؛ ۴- هدف حملات شیطان، ناسپاسی و ناشُکرکردن انسان است. پس در همه حال باید شکرگزار خداوند بود؛ ۵- از دو جهت بالا و پایین شیطان توان حمله ندارد؛ پس از این دو جهت باید به بهترین شکل استفاده کرد.

رواج عقیدهٔ جبری‌گری مانند ویروس فلج، تحرّک، سازندگی و نشاط را از جامعه می‌گیرد و فرصت را برای تجاوزگران و زورگویان فراهم می‌کند. زورگویان و تجاوزگران به حقوق مردم، قدرت و ثروت به چنگ آورده را موهبت الهی معرفی می‌کنند و مدّعی می‌شوند جبر الهی است که گروهی غرق در ثروت و نعمت و عدّه‌ای در محنت و مشقّت باشند. از طرف دیگر، کسانی که از این نعمات الهی محروم شده‌اند، به خود حقّ اعتراض نمی‌دهند و می‌پندارند مخالفت آنان، اعتراض به خواست الهی است.

آیه ۱۶ سوره اعراف «قَالَ فَبِمَا أَغْوَیْتَنی لَأَقْعُدَنَّ لَهُمْ صِرَاطَک الْمُسْتَقِیم»؛ گفت: پس به سبب آنکه مرا به بیراهه افکندی، من هم برای [فریفتن] آنان حتماً بر سر راه راست تو خواهم نشست. شیطان پس از آنکه مهلت گرفت قصد و نیّت خود را اعلام کرد و خداوند چه زیبا این گفت‌وگو را برای انسان‌ها در قرآن آورده‌است: که به خوبی دشمن خود را بشناسند، دشمن‌شناسی از زبان دشمن. ذکر دو نکته: ۱- شیطان کار فریب دیگران را از اولیّن فرصت شروع کرده‌است و با گفتن اینکه توی خدا مرا فریب دادی.

فلسفه شیطان را مشخص‌نمودن مؤمنین از تردیدکنندگان به آخرت معرفی می‌نماید. وسوسه‌های شیطان محک آزمایشی است که هر انسانی را که به آخرت ایمان ندارد، با فریب‌دادن مشخص می‌کند و آنان که به آخرت ایمان وافر دارند با فریب نخوردن از شیطان، شناسایی می‌شوند.

پاسخ اول: همان‌طور که در بعضی از احادیث آمده‌است، شیطان بعد از انجام آن گناه، سعادت و نجات خود را در جهان دیگر به کلی به خطر انداخت، لذا در برابر عباداتی که کرده بود، تقاضای عمر طولانی در این دنیا کرد که طبق قانون عدالت پروردگار، این تقاضا پذیرفته شد. پاسخ دوم: وجود یک دشمن قوی در مقابل انسان باعث پرورش و ورزیدگی او می‌گردد و اصولاً همیشه تکامل در میان تضادها به‌وجود می‌آید و هیچ موجودی راه کمال را نمی‌پوید، مگر اینکه در مقابل او سدّ نیرومندی قرارگیرد. پاسخ سوم: خداوند اگر چه شیطان را در انجام وسوسه‌هایش آزاد گذاشته ولی انسان را در برابر او بی‌دفاع قرار نداده است

اما جمع‌بندی نظر مفسرین این است که: روز معلوم، روزی است که دیگر تکلیف برای انسان‌ها وجود ندارد؛ یعنی تا انسان‌ها بر روی کره خاکی زندگی می‌کنند شیطان هم به کار خود ادامه می‌دهد.

نکته جالب اینکه از این آیه می‌توان استفاده کرد که شیطان، علاوه بر این‌که، آفریدگار را می‌شناخت: «خلقتنی» معاد را هم قبول داشت: «یوم یبعثون». پس علم و اعتقاد منهای تسلیم امر پروردگار سودی نخواهد داشت.

آیه ۱۴ سوره اعراف «قالَ اَنظِرنی اِلی یَومِ یُبعَثُونَ»؛ گفت: مرا تا روزی که [مردم] بر انگیخته خواهند شد مهلت ده؛

نتیجه این آیه اینکه قیاس نابجا و عدم اعتقاد به توحید در تشریع، دومین صفحهٔ کارنامهٔ شیطان است.

با دقت در جواب ابلیس دو نکته مشخص می‌شود: اول این‌که ابلیس به خالقیّت خداوند اعتقاد دارد؛ زیرا هم خلقت خود و هم خلقت حضرت آدم را به خداوند نسبت می‌دهد و می‌گوید: (آفریدی) نکته دوم اینکه، علت نافرمانی خود را برتری آتش به گل می‌داند که خودش و آدم از آن آفریده‌شده‌اند، که چون آتش بر گل برتری دارد پس من نسبت به آدم بهترم و نباید بر او سجده کنم.

ای فرزندان آدم، زنهار تا شیطان شما را به فتنه نیندازد، چنانکه پدر و مادر شما را از بهشت بیرون راند.

۷- موجودی عصیان‌گر و فریب‌کار که صراحتاً اعلام حمله چهار جانبه به انسان‌ها کرده است. ۸- خداوند او را مخاطب قرار داده و فرموده‌است هر آینه جهنم را از تو و بندگانی که از تو پیروی کنند پر خواهم کرد.

کلمه شیطان در قرآن هفتاد بار به صورت مفرد و هجده بار به صورت جمع آمده‌است. «کلمه شیطان از شَطَن گرفته شده و به معنای دور شدن است. شیطان به موجود سرکش و متمرّد اطلاق می‌شود؛ اعم از انسان، جن و یا جنبندگان دیگر و به معنای روح شریر و دور از حق و خیر آمده‌است».

ابلیس در لغت به معنای نومیدی یا ناامیدشده است.

کلمهٔ ابلیس یازده بار در قرآن کریم به صورت مفرد به کار رفته‌است. نُه مورد آن مربوط به استکبار ابلیس از سجده بر آدم است و دو مورد دیگر مربوط به سپاه ابلیس و فریب‌کاری اوست. در دایرةالمعارف تشیع چنین آمده‌است که: «ابلیس، نامی غیر عربی، ولی بعضی گفته‌اند که از واژهٔ أبلس به معنی اندوهی که زادهٔ نومیدی است، گرفته شده است و آیهٔ «یَومَ تَقومُ اَلسّاعهُ یَبلَسُ المُجرمون» (روم: ۱۲) یعنی در روز رستاخیز، تبهکاران، خاموش و سرگردانند، نیز به همین معنا است. برخی نام ابلیس را الحارث و کنیه‌اش را ابوالمره یاد کرده‌اند