بریده‌هایی از کتاب سیروسلوک، منزل سوم؛ تقوا

فلسفهٔ وجوب همهٔ عبادات، نظیر نماز، روزه، حج، خمس، زکات، امربه‌معروف و نهی‌ازمنکر، رسیدن به ملکهٔ تقوا و ریشه دار کردن روح خدا ترسی در عمق وجود انسان است.

خداوند همهٔ عوالم وجود را برای انسان خلق کرده و همهٔ زمینه‌های مادی و معنوی را فراهم آورده است تا انسان به ملکوت اعلی برسد. پس، اگر کسی در مسیر عکس آن حرکت کند و به نازل‌ترین درجات سقوط نماید، خودش مقصّر است. «گر گدا کاهل بود، تقصیر صاحب خانه چیست؟»

«نمی‌دانم، نمی‌توانم و نمی‌شود» در قاموس انسان راه ندارد. پس باید هم بداند و هم بتواند تا بشود و در این راه از انواع سختی و ملامتی که در پیش رو دارد، نهراسد. گو برو در پس زانوی سلامت بنشین آنکه از دست ملامت به فغان می‌آید

به اندازه خوردن و کم‌خوردن و حتّی نخوردن بسیاری از خوراکی‌ها، نه تنها هیچ مشکلی برای انسان به وجود نمی‌آورد، بلکه از بروز امراض و بیماری‌های مختلف جلوگیری می‌کند. پیامبر اکرم (ص) در روایت دیگری، معده را خانهٔ بیماری‌ها و کم‌خوری را داروی مؤثر هر بیماری برشمرده‌اند: «الْمَعِدَةُ بَیتُ کلِّ دَاءٍ وَ الْحِمْیةُ رَأْسُ کلِ دَوَاءٍ وَ أَعْطِ کلَّ نَفْسٍ مَا عَوَّدَتْهَا» اکثر دردهایی که امروزه گریبان‌گیر مردم شده است، در اثر چاقی و پرخوری است. پیغمبر اکرم (ص) دستوری در مورد نحوه و زمان غذا خوردن دارند که اگر به آن دستور عمل شود، هیچ‌کس مریض نخواهد شد؛ می‌فرمایند: تا وقتی که گرسنه نشده‌اید، غذا نخورید و قبل از آنکه سیر شوید، از ادامهٔ غذا خوردن منصرف شوید. کم‌خوری که مورد تأکید پزشکان است، با عمل به این دستور سازنده تحقّق می‌یابد. در روایت دیگری آمده است که هرکس کم غذا بخورد، بدنش سالم و روح و قلبش با صفا می‌گردد و هرکه زیاد غذا بخورد، علاوه بر بیماری جسمی، به قساوت قلب مبتلا خواهد شد

قرآن کریم در ابتدای سورهٔ مؤمنون و در ذکر صفات مؤمنین، اوّلین صفت ایشان را خشوع در نماز برمی‌شمرد و پس از آن و پیش از ذکر هر صفت دیگری، می‌فرماید: مؤمنین کسانی هستند که از اعمال لغو و بیهوده پرهیز دارند: وَ الَّذِینَ هُمْ عَنِ اللَّغْوِ مُعْرِضُونَ اهل دلی از جایی رد می‌شد، یک ساختمان نظر وی را جلب کرد. از بچه‌ای پرسید: این خانه مال کیست؟ بچه پاسخ او را داد. ناگهان متوجّه شد که نگاهش فضول‌العین (نگاه اضافی) و سؤالش هم فضول‌الکلام (سؤال اضافی) بوده است. از این‌رو نذر کرد که روزه بگیرد.

گناه و معصیت، نزد اهل معرفت، صغیره و کبیره ندارد و نافرمانی خداوند متعال، هرچه باشد، گناهی بزرگ و کبیره محسوب می‌شود؛ امّا گناهان به نسبت تأثیری که در افراد و جامعه دارند، صغیره و کبیره نامیده می‌شوند. مثلاً نگاه به نامحرم نسبت به تماس با نامحرم صغیره است و تجاوز، نسبت به تماس با نامحرم یا نگاه آلوده، کبیره شمرده می‌شود. از سوی دیگر، امام صادق (ع) فرمودند: «لَا صَغِیرَةَ مَعَ الْإِصْرَارِ وَ لَا کبِیرَةَ مَعَ الِاسْتِغْفَار» هیچ گناه صغیره‌ای با اصرار بر آن، صغیره نیست و هیچ گناه کبیره‌ای پس از توبه، کبیره محسوب نمی‌گردد.

نکته‌ای که باید بدان توجّه شود این است که خداوند متعال حالت قبض به کسی نمی‌دهد، بلکه همین مقدار که پروردگار متعال دست عنایت خویش را از روی سر بنده بردارد، توفیق عبادت از وی سلب می‌شود و حالت قبض برای او پدیدار می‌شود. دست عنایت خداوند نیز در اثر گناه از روی سر انسان برداشته می‌شود و او را بدبخت و بیچاره می‌کند.

گاهی اوقات شرایط از نظر زمان و مکان برای خواندن نماز شب و احیای شبانه و برقراری ارتباط عاطفی با خدای یگانه فراهم است، امّا گویا انسان به زمین میخکوب شده است و نمی‌تواند از جای خود برخیزد و نماز بخواند. چنین کسی اگر عاقل باشد، همان لحظه باید به رمز ابتلا به این مصیبت پی‌ببرد و با مرور اعمال چند روز گذشته، گناهی که مرتکب شده است را شناسایی و نسبت به آن توبه نماید تا بتواند توفیقات قبلی را بازیابد.

کسی که از فاصلهٔ دور، دود را نظاره می‌کند، می‌داند که آتش است، یعنی در این خصوص، به علم‌الیقین رسیده است. آنکه در کنار آتش است و گرما و حرارت آن را حس می‌کند، سوزندگی آتش را می‌یابد و به مقام عین‌الیقین رسیده است. امّا مقام حقّ‌الیقین صرفاً متعلّق به کسی است که درون آتش باشد و با اعماق وجود، سوزندگی آتش را باور نماید.

امام حسین (ع) در دعای شریف و انسان‌ساز عرفه می‌فرمایند: «اللَّهُمَّ اجْعَلْنِی أَخْشَاکَ کَأَنِّی أَرَاکَ وَ أَسْعِدْنِی بِتَقْوَاک»