بریده‌هایی از کتاب دعا

* دعا یعنی ارتباط و اتّکال انسان با خدا، آن‌وقتی هم که انسان در اوج قدرت و پیروزی است باز هم محتاج دعا است؛ باید با خدا حرف بزند، باید از خدا بخواهد. قرآن به پیغمبر ما دستور داد که «إِذا جاءَ نَصْرُ اللَّهِ وَ الْفَتْحُ» وقتی یاری خدا رسید و پیروزی نصیب شد «وَ رَأَیتَ النَّاسَ یدْخُلُونَ فِی دِینِ اللَّهِ أَفْواجا» و دیدی که مردم دسته‌دسته و فوج‌فوج به اسلام وارد می‌شوند، تازه «فَسَبِّحْ بِحَمْدِ رَبِّک وَ اسْتَغْفِرْه» تازه اوّل انابهٔ تو است، اوّل عرض نیاز تو به درگاه قادر متعال است.

می‌گوید: دعا کن به آنچه که می‌خواهی و مقاصد خودت را از خدا بخواه. بعد از این همه قسم دادن خدای متعال، دعا مستجاب می‌شود. لذا در روایتی از امیرالمؤمنین (ع)، نقل شده‌است که فرمود: «إِدْفَعُوا أَمْوَاجَ الْبَلَاءِ عَنْکمْ بِالدُّعَاءِ قَبْلَ وُرُودِ الْبَلَاء»؛ پیش از آن‌که بلا بر شما وارد شود، با دعا، بلا را دفع کنید. اینها واقعیت است.

آن‌وقتی که دعا استمرار پیدا کند، حتماً اقبال استجابت در این دعا بیشتر است. اگر دیده شد که یک دعا چند بار تکرار گردید و مستجاب نشد، نباید مأیوس شد؛ بخصوص در مسائل بزرگ، بخصوص در مسائل مربوط به سرنوشت انسان و سرنوشت کشور و سرنوشت ملتها؛ چون گاهی طبیعت کارهای بزرگ چنین است که تحقّقش زمان می‌طلبد. (۲۰۶) * دستاورد دیگر دعا، برآمدن حاجات است. یکی از دستاوردهای دعا این است که حاجاتی که انسان دارد، از خدای متعال می‌خواهد و خدا آن حاجات را برآورده می‌کند. البتّه همهٔ خواص دعا این نیست؛ این هم یکی در کنار بقیهٔ دستاورده

پس، نقطهٔ دوّم این است که در این دعاها، معارف زیادی نهفته‌است. مثلاً در فقرات اوّل دعای کمیل، همه می‌خوانیم: «أَللَّهُمَّ اغْفِرْ لِی الذُّنُوبَ الَّتِی تَهْتِک الْعِصَمَ. أَللَّهُمَّ اغْفِرْ لِی الذُّنُوبَ الَّتِی تُنَزِّلُ النِّقَمَ. أَللَّهُمَّ اغْفِرْ لِی الذُّنُوبَ الَّتِی تُغَیرُ النِّعَمَ». گناهانی وجود دارد که پرده‌ها را می‌درد. گناهانی وجود دارد که نقمت الهی را بر انسان نازل می‌کند. گناهانی وجود دارد که نعمتها را از انسان می‌گیرد. «أَللَّهُمَّ اغْفِرْ لِی الذُّنُوبَ الَّتِی تَحْبِسُ الدُّعَاءَ». گناهانی هم وجود دارد که دعا را حبس می‌کند. (۲۰۰)

دعا رقیب ابزارهای مادّی نیست. این طور نیست که وقتی انسان می‌خواهد به مسافرت برود، یا با خودرو و قطار و هواپیما عازم شود و یا با دعا برود! همچنین این طور نیست که اگر انسان بخواهد وسیله‌ای به دست آورد، یا پول خرج کند و یا اگر پول نداشت به دعا متوسّل شود و آن وسیله را به دست آورد! معنای دعا این است که شما از خدا بخواهید تا او این وسایل را جور بیاورد. آن‌وقت علل مادّی، هرکدام در جای خودشان قرار می‌گیرند. دعای مستجاب این‌گونه است

هروقت بخواهی، به وسیلهٔ دعا، درِ خزائن الهی را باز می‌کنی

* در دنبال همین آیات که سه آیه دربارهٔ روزه است، بلافاصله می‌فرماید: «وَ إِذا سَأَلَک عِبادِی عَنِّی فَإِنِّی قَرِیب» ای پیغمبر هنگامی که بندگان من دربارهٔ من از تو بپرسند من نزدیکم، نمی‌گوید به آنها بگو من نزدیکم، خودش با آنها هم‌صحبت می‌شود می‌گوید: «فَإِنِّی قَرِیبٌ» من نزدیکم «أُجِیبُ دَعْوَهًَْ الدَّاعِ إِذا دَعانِ» دعوت دعوت‌کننده را اجابت می‌کنم. دعای خواستار از خودم را برآورده می‌کنم «فَلْیسْتَجِیبُوا لِی» به من پاسخ بگویند «وَ لْیؤْمِنُوا بِی» به من ایمان بیاورند. مرحوم علامهٔ بزرگوار، علامهٔ طباطبایی رضوان اللَّه تعالی علیه در این آیهٔ شریفه متوجّه یک نکته‌ای شده. ایشان می‌فرماید که پروردگار عالم در آیهٔ «وَ إِذا سَأَلَک عِبادِی عَنِّی» هفت مرتبه ضمیر متکلّم وحده به‌کار برده، «من» «وَ إِذا سَأَلَک عِبادِی عَنِّی فَإِنِّی قَرِیبٌ أُجِیبُ دَعْوَهًَْ الدَّاعِ إِذا دَعانِ فَلْیسْتَجِیبُوا لِی وَ لْیؤْمِنُوا بِی» در هیچ آیهٔ دیگری از آیات قرآن این همه خدای متعال از خود حرف نزده، در یک متن به این کوتاهی هفت مرتبه گفته من. این برای اثبات نزدیکی خدا به بندگانی است که دل به سوی خدا می‌گشایند و زبان باز می‌کنند به ستایش الهی. (۷۰)

دعا، یعنی خواستن و خدا را خواندن. خواستن، یعنی امیدواری. تا امید نداشته باشید، از خدا چیزی را درخواست نمی‌کنید. انسان ناامید که چیزی طلب نمی‌کند. پس، دعا یعنی امید، که ملازمِ با امید به اجابت است. (۱۷)

* هرچه که می‌خواهید با خدا حرف بزنید؛ این، دعاست. هرچه می‌خواهید با او در میان بگذارید، حالا می‌تواند به زبان فارسی یا به زبان خودتان باشد.

دعا یعنی چه؟ در واقع خدا را نزدیک خود احساس کردن و حرف دل را با او در میان گذاشتن.

هرکدام در جای خودشان قرار می‌گیرند. دعای مستجاب این‌گونه است. (۱۹) عبودیت، خشوع و خاکساری و تضرُّ ع روح عبادت * در روایت وارد شده‌است که «أَلدُّعَاءُ مُخُّ الْعِبَادَهًْ»؛ مغز عبادت، یا به تعبیر رایج ماها، روح عبادت، دعاست. دعا یعنی چه؟ یعنی با خدای متعال سخن گفتن؛ در واقع خدا را نزدیک خود احساس کردن و حرف دل را با او در میان گذاشتن. (۲۰) بهترین عبادت ‌ * در حدیثی آمده‌است: «أَفْضَلُ الْعِبَادَهًْ الدُّعَاء»( ۲۱) * «أَلدُّعَاءُ مُخُّ الْعِبَادَهًْ»؛ مغز هر عبادتی، دعاست. عبادات برای همین است که بتواند انسان را در مقابل خدای متعال خاشع و دلش را نیز مطیع و

وقتی دیدید طلب، با همهٔ وجود از سرتاپای شما جاری شد، بدانید این همان پاسخ الهی است؛ این همان جواب خداست و جواب بعدی هم اجابت است.

اگر می‌خواهید در مقابل دشمن، استوار باشید، باید باب دعا را به روی خودتان باز کنید. اگر می‌خواهید از کسی و چیزی نترسید، باید رابطهٔ خود را با خدا قوی کنید. اگر می‌خواهید در مقابل جلوه‌های مادّی تکان نخورید و نلغزید، باید خود را با دعا و تضرّع بیمه کنید. این، دعاست.

هم بلایی که به سوی شما آمده‌است با دعا دفع می‌شود و هم بلایی که نیامده‌است. یعنی اگر دعا نکنید، آن بلا متوجّه شما خواهد شد. (۲۱۵)

این دعاها را در اختیار ما گذاشته‌اند. کیفیت حرف زدن و مناجات کردن با خدا را به ما یاد داده‌اند. معین کرده‌اند که چه حرفهایی را می‌شود با خدا زد. بعضی از این جملاتِ ادعیهٔ مأثوره از أئمّه (ع) هست که اگر این‌ها نبود، آدم نمی‌توانست خودش تشخیص بدهد که می‌شود با خدا با این زبان حرف زد و این‌طور از خدا خواست و التماس کرد.

قرآن به پیغمبر ما دستور داد که «إِذا جاءَ نَصْرُ اللَّهِ وَ الْفَتْحُ» وقتی یاری خدا رسید و پیروزی نصیب شد «وَ رَأَیتَ النَّاسَ یدْخُلُونَ فِی دِینِ اللَّهِ أَفْواجا» و دیدی که مردم دسته‌دسته و فوج‌فوج به اسلام وارد می‌شوند، تازه «فَسَبِّحْ بِحَمْدِ رَبِّک وَ اسْتَغْفِرْه» تازه اوّل انابهٔ تو است، اوّل عرض نیاز تو به درگاه قادر متعال است

اجابت و دریافت حاجت؛ اصل نیست؛ مهمّ خودِ دعاست. رشد و ارتقاء حالت تضرّع؛ انکسار؛ ذلّت و در یک کلام، عبودی ت، خیلی مهمّ‌تر از دریافت حاجت ـ حتّی حاجتهای معنوی ـ است. توفیقِ هم‌کلام‌شدن با پروردگار؛ مناجات و صحبت خودمانی با حضرت حق، خیلی با ارزش‌تر از پاداشهای دنیوی و حتّی اخروی است.

شروط مرتبط با اعتقادات و حالات دعا کننده نسبت به خداوند معرفتِ پروردگار و باور به قدرت او * یکی دیگر از شرایط دعای مستجاب این است که انسان دعا را با معرفت انجام دهد؛ یعنی بداند که این دعا و این درخواست از کسی است که قدرت دارد همهٔ آنچه را که انسان می‌خواهد، برای او انجام دهد؛ یعنی به اثر دعا باور داشته باشد. به امام صادق (ع) عرض شد که: «نَدْعُو فَلَا یسْتَجَابُ لَنَا»؛ دعا می‌کنیم، اما اثر اجابت را نمی‌بینیم؛ فرمود: «لِأَنَّکمْ تَدْعُونَ مَنْ لَا تَعْرِفُونَهُ»؛ بی‌معرفت دعا می‌کنید. در روایتی دربارهٔ معرفت در دعا نقل شده‌است که: «یعْلَمُونَ أَنِّی أَقْدِرُ عَلَی أَنْ أُعْطِیهُمْ مَا سَأَلُونِی»؛ به قدرت اجابت پروردگار باور داشته باشند. (۱۳۴)

دعا، وسیلهٔ مؤمن و ملجأ مضطر و رابطهٔ انسان ضعیف و جاهل با منبع فیاض علم و قدرت است، و بشر بی‌رابطهٔ روحی با خدا و بدون عرض نیاز به غنی بالذات، در عرصهٔ زندگی سرگشته و درمانده و هدر رفته است؛ «قُلْ ما یعْبَؤُا بِکمْ رَبِّی لَوْ لا دُعاؤُکم»( ۴) تقرُّب و أُنس خدا را نزدیک خود احساس کردن

در دعای ابی‌حمز هٔ ثمال ی از قول امام سجّاد (ع) این‌طور عرض می‌شود: «وَ لَیسَ مِنْ صِفَاتِک یا سَیدِی أَنْ تَأْمُرَ بِالسُّؤَالِ وَ تَمْنَعَ الْعَطِیهًَْ وَ أَنْتَ الْمَنَّانُ بِالْعَطَایا عَلَی أَهْلِ مَمْلَکتِک»؛ تو به بندگانِ خودت دستور بدهی که از تو بخواهند، اما بنا داشته باشی که خواستهٔ آن‌ها را عملی نکنی؛ این امکان ندارد.