بریده‌هایی از کتاب بایگانی همیشگی

قانون شمارهٔ ۵۰۱ فصل دهم قوانین جنایی ایالت مریلند گفته که جریمهٔ زنا، ۱۰ دلار وجه نقد رایج مملکتی است و در کارولینای شمالی هم به موجب تبصرهٔ هشتم قانون شمارهٔ ۳۰۹ فصل چهاردهم قوانین ایالتی، یک بازی دبلنای گروهی نباید بیشتر از پنج ساعت طول بکشد. هیچ‌کس هم یادش نمی‌آید که این قوانین کهنه کی نوشته شده و به هر دلیلی از دسترس بازنویسی و بازنگری قانون‌گذاران دور مانده‌اند.

حریم داده‌های ما کاملاً وابسته به مالکیت آن است؛ وابسته به اینکه کجا نگه‌اش می‌دارید و در عمل هیچ دارایی بیش از اطلاعات در معرض خطر نیست.

«کافیه این فضای ابری رو راه بندازیم، اون‌وقت سازمان در هر لحظه می‌فهمه کی و کجا کدوم فایل رو باز کرده و خونده.» اسمش هم خیلی نرم و دوست‌داشتنی بود و همه با شنیدن نام «فضای ابری» یاد آن توده‌های پف‌کردهٔ دوست‌داشتنی می‌افتادند که از بالای خانه‌هایشان می‌گذشت. حالا شاید هم برخی ابرها باران‌زا و طوفانی بودند اما در کل با بردن نام فضای ابری، تصور منفی در ذهن هیچ‌کس ایجاد نمی‌شد و درعوض حس امنیت به همه می‌داد. شاید همه یاد بهشت هم می‌افتادند.

«فضای ابری» را دل خیلی راحت و بدون دردسر مثل یک کالای مطمئن به سیا، آمازون، اپل و گوگل فروخته بود و آن‌ها هم این امکان را به همهٔ کاربران خودشان داده یا فروخته بودند.

در شگفت بودم که چطور مردم به اراده و خواست خودشان این‌همه اطلاعات (موسیقی، ویدئو و کتاب) را روی فضای ابری می‌گذارند و حتی سوالی هم در ذهن‌شان ایجاد نمی‌شود که چرا این فضا رایگان یا دست‌کم این‌قدر ارزان است.

همهٔ ابزارهایی که روزانه با آن‌ها سروکار داریم، از تلفن همراه تا کامپیوترهای خانگی و لپ‌تاپ‌ها همگی مأموران سرشماری کوچکی هستند که در جیب و کیف خودمان می‌گذاریم و همه جا همراهمان هستند. مأمورانی که همه‌چیز یادشان می‌ماند و فراموشی هم در کارشان نیست.

طی نسل‌های پی‌درپی، گسترش ابزار ارتباطی همیشه تأکید بر حفظ حریم خصوصی داشته ولی کسی از ابرداده سخنی به میان نیاورده و کاری به آن نداشته است. دقیقاً توجه آژانس‌های جاسوسی به همین ابرداده‌ها بوده و آن‌ها هم کار چندانی به محتوای ارتباطات ندارند. آن‌ها از راه بررسی همین ابرداده، تصویر بزرگ‌تری را از کلیت ماجرا به‌دست می‌آورند و بعد نقشهٔ دقیق خود را برپایهٔ محتوای ارتباطات یک نفر می‌ریزند و تصویری کامل از رفتار، منش و خلقیات او تصویر می‌کنند.

وقتی در حال جابجا شدن در شهر هستید دستگاه تلفن همراهتان بدون اینکه از شما بپرسد، همیشه سعی می‌کند نزدیک‌ترین آنتن مخابراتی را بیابد و از آن آنتن بگیرد و خودش را به آن بشناساند و این‌جوری معلوم است کجایید. دستگاه‌ها دروغ هم بلد نیستند.

محتوا همیشه آن چیزی است که شما با آگاهی تمام تولید کرده‌اید و قطعاً می‌شود این‌جوری فرض کرد که شما خیلی خوب حواستان بوده که موقع گفتگوی تلفنی چه بگویید و توی ایمیل‌تان چه بنویسید. ولی اختیار چندانی بر ابرداده‌های همراه محتوایتان ندارید چون این ابرداده‌ها همیشه به‌کل خودکار تولید می‌شوند. دستگاه‌ها به‌شکلی منظم این‌ها را می‌سازند و منتقل می‌کنند و بی‌خبر از شما پردازش آن‌ها انجام می‌شود.

نهاد پایشگر می‌تواند دقیقاً بگوید شما دیشب کجا خوابیده‌اید و صبح حدوداً چه ساعتی بلند شدید چون کامپیوتر شما در آن ساعت‌ها خاموش و روشن شده و ابرداده‌های مرتبط را فرستاده. تک‌تک جاهایی که در طول روز بودید معلوم می‌شود چون در میانهٔ روز بارها با تلفن‌تان تماس گرفته‌اید و حتی می‌شود فهمید که در هر مکان چقدر مانده بودید. با این داده‌ها معلوم می‌شود به چه کسانی مرتبط شده‌اید و چه کسانی با شما مرتبط شده‌اند.

ابردادهٔ یک ایمیل هم به همین ترتیب فهرست بلندبالایی از داده‌هاست: از نوع کامپیوتری که ایمیل را فرستاده تا اطلاعات سخت‌افزاری دقیقش و نام مالک و محل جغرافیایی آن و کسی که ایمیل را فرستاده و نام و نشانی اینترنتی‌اش و اینکه چه کسانی غیر از فرستنده و گیرنده به این ایمیل دسترسی داشته‌اند و مشخصات همان‌ها و اینکه کی و کجا این ایمیل فرستاده شده و کلی اطلاعات دیگر.

یک تماس تلفنی را در نظر بگیرید: دادهٔ اصلی آن همان محتوای منتقل‌شده است اما ابرداده‌اش، می‌شود زمان برقراری تماس و طول تماس و شماره‌های مبدأ و مقصد و جای هر کدام از طرفین روی نقشه.

هر نظام مدیریتی در آژانس کافی بود چند دکمه را بفشارد و در لحظه، هر کسی را که به تلفن یا کامپیوتری دسترسی داشته زیر نظر بگیرد و بداند کجای زمان او در چه محلی بوده و چه می‌کرده و با که بوده و در گذشته چه راه‌ها را رفته.

هر انسانی بدل به یک الگوریتم می‌شد که در بایگانی آژانس به‌راحتی قابل ردیابی و بررسی بود.

آمریکا در این استراق سمع و فضولی در کار همهٔ مردم جهان فعال است و این را دست‌کم من به روشنی می‌دیدم. در عین حال چنین نبود و همیشه دولت دست در کار انکار این حقیقت داشت و برای رویارویی با هرگونه ادعایی از این دست چنان قامت می‌افراشت و از خودش دفاع می‌کرد که ذهن بدبین‌ترین مخالفان را هم آسوده می‌ساخت که اصلاً هیچ‌گاه کاری به این کارها نداشته و آن حرف‌های بدگویان، همه تراوشات اذهان بیمار و فرضیهٔ توطئه بوده است

سیم‌کشی، ماهواره‌ها، سرورها و برج‌های مخابراتی و بیشتر زیرساخت‌های اینترنت تحت مالکیت و اختیار آمریکا است و بیش از ۹۰ درصد ترافیک اینترنتی جهان از فناوری گسترده‌ای می‌گذرد که یا در آمریکا رشد یافته، یا دولت و شرکت‌های آمریکایی آن را توسعه داده و مالک‌اش هستند و بیشترشان هم در خود آمریکا مستقرند

اینترنت از بنیاد، پدیده‌ای آمریکایی است اما برای درک درست این مسئله لازم بود حتماً خارج از این کشور باشی. شاید خود پدیدهٔ وب نخستین بار در لابراتوارهای سازمان سرن در ژنو پایه‌گذاری شده باشد ولی رابطهٔ وب و آمریکا، مثل رابطهٔ این کشور است با پدیدهٔ بیس‌بال. جاهای دیگر هم بازی‌اش می‌کنند اما مال ماست!

بحران سال ۲۰۰۸ که اثرش را بر همهٔ آدم‌های آن سال و نسل‌های بعد از آن گذاشت و موجب شکل‌گیری پوپولیسم در آمریکا و اروپا شد، این نکته را به من آموخت که معمولاً آنچه موجب بدبختی و تیره‌روزی مردم و جامعه است، جای دیگری موجب رونق و رفاه یک عدهٔ اندک‌شمار می‌شود. این درسی بود که در سالیان پس از آن از ملاحظهٔ خود دولت آمریکا فرا گرفتم و بر دانسته‌هایم مهر تأییدی زد.

ژنو کلانشهری بسیار لوکس است که به‌ویژه در آن سال ۲۰۰۸ این زیبایی و روزآمدی‌اش بیش از همیشه توی ذوق می‌زد. خیلی از آدم‌های بسیار ثروتمند این شهر هم از حوزهٔ خلیج فارس بودند و بیشتر اهل عربستان سعودی.

چیزهایی را یادمان می‌دادند که شبیه اَجی‌مجی بود: یاد گرفته بودیم که با کار گذاشتن فرستنده‌ای کوچک بر روی سیم رابط هر مونیتور کامپیوتری، این نوسانات ناچیز توی سیم را به کمک یک آنتن کوچک در جای دیگری بازیابی کرده و تصویر روی آن مونیتور اول را عیناً ببینیم و اسم این شیوه هم «وان اک» بود