بریده‌هایی از کتاب معرفت نفس (جلد سوم)

همهٔ جوانان موظّفند در اصول دین، مجتهد باشند؛ لذا علما و مراجع معظّم تقلید، در ابتدای رساله‌های خود، بر تقلیدی‌نبودن اصول دین، تأکید ورزیده‌اند. نباید کسی در اعتقادات و اخلاق تقلید کند، بلکه تقلید، فقط در احکام شرعی جایز است.

همهٔ جوانان موظّفند در اصول دین، مجتهد باشند

در میان علمای علم اخلاق و روان‌شناسان و جامعه‌شناسان، اعمّ از مسلمان و غیرمسلمان، اختلافی دربارهٔ این موضوع وجود دارد که چه عاملی می‌تواند غرائز انسان را کنترل کند؟ حدود هشت عامل مهم برای این امر نام برده شده است که عبارتند از: "علم"، "عقل"، "وجدان اخلاقی"، "تربیت"، "قانون"، "نظارت ملّی"، "ایمان عقلی" و "ایمان قلبی".

در کتاب کافی شریف، در حالی که مرحوم محدّث کلینی (ره) می‌خواسته در موضوعات مختلف، موجز و مختصر بنویسد، امًا راجع به قانون مواسات، حدود پانصد روایت نقل کرده است، زیرا ائمّهٔ معصومین (ع) می‌دانستند که اگر قانون مواسات پیاده شود، زندگی خوب و بهشت‌گونه‌ای برای انسان‌ها فراهم خواهد شد.

در حقیقت گره‌گشایی از کار یک نفر مسلمان، فقط خوشحال کردن یک نفر نیست، بلکه هرکسی شیعه‌ای را خوشحال کند، اوّل خدا را خوشحال کرده، بعد پیغمبر اکرم (ص) و بعد ائمّه طاهرین (ع) و پس از آن، کسی را که حاجتش را برآورده کرده، خشنود کرده است.

انفاق اینست که جای خالی برای مصرف پول باشد، حال نیاز فردی یا نیاز اجتماعی، امّا انسان پول را در آنجا صرف نکند و مثلاً در بانک بگذارد؛ باید به چنین فردی هشدار عذاب داد: فَبَشِّرْهُمْ بِعَذابٍ أَلیمٍ.

پیامبر دیدند ابوایّوب با خانواده‌اش، وسایلشان را کنار کوچه پهن کرده و آنجا نشسته‌اند. پس علّت این امر را جویا شدند؛ ابوایّوب گفت: خانوادهٔ یکی از مهاجرین جایی برای زندگی نداشت و در منزل ما هستند و چون هر دو نمی‌توانستیم در خانه زندگی کنیم، دیدم اگر مهاجرین در کوچه بمانند، برای ما مایهٔ ننگ است، امّا اگر او سرپناه داشته باشد و من در کوچه باشم، طوری نیست و مایهٔ افتخار است؛ لذا خانه‌ام را به خانوادهٔ مهاجر دادم و خودم در کوچه آمده‌ام!

در ده سال حضور حضرت در مدینه، حدود هشتادوچهار جنگ برای مسلمان‌ها جلو آوردند و همهٔ دشمنان نیز کمک می‌کردند تا پیامبر را شکست دهند.

هفت‌هشت صفت رذیله در اثر تجمّل‌گرایی پدید می‌آید. قرآن کریم می‌فرماید چون تجمّل‌گرا بودید، گناهان بزرگی هم از شما سر زده است و امروز گرفتار هستید.

از نگاه قرآن کریم، تجمّل‌گرایی گناه فراوانی دارد: وَ أَصْحابُ الشِّمالِ ما أَصْحابُ الشِّمالِ، فی سَمُومٍ وَ حَمیمٍ، وَ ظِلٍّ مِنْ یحْمُومٍ، لا بارِدٍ وَ لا کریمٍ، إِنَّهُمْ کانُوا قَبْلَ ذلِک مُتْرَفینَ، وَ کانُوا یصِرُّونَ عَلَی الْحِنْثِ الْعَظیمِ حقیقتاً معناکردن و فهم این آیه مشکل است. می‌فرماید دست‌چپی‌ها در روز قیامت چقدر شوم و بدبخت هستند؛ آنها قبل از اینکه به جهنّم بروند، زیر دود و هرم جهنّم می‌سوزند. به آنها خطاب می‌شود این نوع عذاب، برای این است که در دنیا مترف و تجمّل‌گرا بودید.

اگر به راستی قانون مواسات در جوامع پیاده شود، اوّلین نتیجه‌ای که می‌دهد، رفع فقر از جامعه است.

تفاوت قانون مواسات با خمس و زکات در این است که در باب خمس و زکات، اگر کسی آن را نپردازد، حقّ‌النّاس کرده و اگر حاکم اسلامی بتواند، زکات را از او می‌گیرد و اگر کسی خمس ندهد، مال امام زمان (عج) در مالش وجود دارد و نمی‌تواند در اموالش تصرّف کند.

در قرآن کریم، راجع به وجوبِ زکاتِ اصطلاحی فقها، بیش از یک آیه نیست که می‌فرماید: خُذْ مِنْ أَمْوَالِهِمْ صَدَقَةً این آیه در مدینه هم نازل شده است. همچنین راجع به خمس، بیش از یک آیه نداریم که می‌فرماید: وَ اعْلَمُوا أَنَّمَا غَنِمْتُمْ مِنْ شَی‌ءٍ فَأَنَّ لِلَّهِ خُمُسَهُ... این آیه نیز در مدینه نازل شده است؛

صادق (س) هنگام وفات، بهترین و بالاترین وصیّت را کردند. حرف آخر حضرت این بود که فرمودند: "لَا ینَالُ شَفَاعَتَنَا مَنِ اسْتَخَفَ بِالصَّلَاةِ" کسی که نماز را سبک بشمارد، به شفاعت ما اهل‌بیت نمی‌رسد. سبک‌شمردن نماز، به معنای نخواندن آن نیست، بلکه یعنی فرد نماز می‌خواند، امّا با جماعت و در مسجد نمی‌خواند؛ نماز می‌خواند، امّا اوّل وقت نیست و بدون حضور قلب است.

از همگان و به‌ویژه جوان‌ها تقاضا دارم این دعای پیامبر اکرم (ص) در دل شب را، مرتّب بخوانید: "اللَّهُمَّ وَ لَا تَکلْنِی إِلَی نَفْسِی طَرْفَة عَینٍ أَبَدا" اگر هم نمی‌توانید عربی بخوانید، به فارسی بگویید: خدایا! مرا یک آن به خودم وامگذار. این ذکر پیامبر اکرم (ص) در دل شب‌هاست؛

از امام صادق (س) پرسیدند: برترین چیزی که انسان را به خداوند نزدیک می‌کند چیست؟ حضرت فرمودند: من بعد از معرفت، چیزی به جز نماز سراغ ندارم: "مَا أَعْلَمُ شَیئاً بَعْدَ الْمَعْرِفَةِ أَفْضَلَ مِنْ هَذِهِ الصَّلَاةِ"

در روایات می‌خوانیم اگر کسی دو رکعت نماز بخواند، یک دعای مستجاب نزد خداوند سبحان دارد.

روزی جوان فقیری که قصد ازدواج داشت و کار و درآمدی هم نداشت، خدمت مرحوم آقای نخودکی رفت و به ایشان گفت: آقا! من مجرّد هستم و شرایط ازدواجم فراهم نمی‌شود؛ فرمود نماز اوّل وقت بخوان.

در این بخش، با استفاده از آیات سورهٔ مبارک معارج، پنج دستورالعمل را به‌عنوان برخی از راهکارهای خودسازی و تهذیب نفس بیان می‌کنیم.