بریده‌هایی از کتاب معرفت نفس (جلد سوم)

هدف از خلقت انسان، آن است که او، "خلیفة‌الله" شود: إِنِّی جَاعِلٌ فِی الْأَرْضِ خَلِیفَةً اگر انسانی بخواهد خلیفهٔ خداوند متعال شود، باید با اختیار خودش، درخت رذالت را از دل بکند و درخت فضیلت به جای آن بکارد و به مرور زمان این شجرهٔ طیبه را میوه‌دار و باردار کند تا هم خود و هم دیگران از میوهٔ آن استفاده کنند.

باید توجّه داشت همان‌گونه که خدمت به خلق خدا در سرنوشت انسان مؤثر است، بی‌توجّهی به آنان هم عواقب خطرناکی دارد؛ بنابراین هرچه می‌توانید به خلق خدا خدمت کنید و اگر نشد، لاأقل به دیگران دعا کنید و برای آن‌ها دلسوزی نمایید. انسان واقعی، دلش برای همهٔ هم‌نوعانش می‌تپد و از فقر و احتیاج و گرفتاری‌های مردم، دل‌نگران است. حضرت امام(بارها و بارها در درس‌های اخلاق می‌گفتند: اگر بدانم کسی محتاج است، اگر لازم باشد، باید عبایم را هم بفروشم و او را از احتیاج درآورم. بنابر این توجّه به همهٔ مخلوقات الهی، به‌ویژه انسان‌ها، یک وظیفهٔ سنگین همگانی است.

در روایات آمده است که خداوند متعال قسم خورده در قیامت، از هرچه بگذرد، از حقّ‌النّاس نخواهد گذشت. همچنین از روایات فهمیده می‌شود که در روز قیامت، راجع به حق‌الله، ملائکه سؤال می‌کنند؛ امّا حقّ‌النّاس به اندازه‌ای اهمیت دارد که خود خداوند از آن سؤال می‌کند. در قیامت، ایستگاهی به نام "مرصاد" هست که قرآن می‌فرماید خدا آنجاست: إِنَّ رَبَّک لَبِالْمِرْصادِ در آن گردنه و در آن پلیس راه، خداوند سبحان از حقّ‌النّاس سؤال می‌کند که دربارهٔ آن چه کردید و با مال مردم، چگونه رفتار نمودید.

متأسّفانه ما خیلی غیبت می‌کنیم و اصلاً هم از آبروی دیگران دفاع نمی‌کنیم و این رفتارهای، در دنیا و آخرت، بلا به همراه خود دارد. لذا این قسم از امانت‌داری، مهم‌تر از حفظ امانت‌های مالی است؛ زیرا آبروی دیگران از مال آنها مهم‌تر است.

وقتی در جامعه‌ای زن حیا نداشت و مرد غیرت نداشت، آنگاه می‌توان سوار این جامعه شد؛ همین روشی که دنیای غرب امروزه در کشورهای مختلف، برای تسلّط بر آنان پیگیری می‌کند.

جهل یک مسلمان، دنیا و آخرت او را به باد می‌دهد و حتّی قرآن کریم تصریح فرموده که برای مقابله با دشمن، باید عالم و دانشمند باشید: وَ أَعِدُّوا لَهُمْ مَا اسْتَطَعْتُمْ مِنْ قُوَّةٍ

اسرار مردم، پیش ما امانت است و باید امانت‌داری کنیم. به‌خصوص زن و شوهر با هم اسراری دارند که هر دو باید مراقب اصرار هم باشند و هیچ‌یک حق ندارد اسرار دیگری را ولو به پدر و مادرش بگوید. اسرار بین زن و شوهر، یک امانت است و باید محفوظ بماند. انسان باید مواظب باشد که اسرار خانوادگی‌اش را از خانه بیرون نبرد.

قسم دوّم ادای امانت، موضوع امانت‌داری در اداره‌هاست. اداره‌ها باید کم‌کاری و بی‌کاری و بدکاری نداشته باشند. تراکم پرونده‌ها و رسیدگی‌نکردن به آنها، همگی نشان از وجود حقّ‌النّاس و بی‌توجّهی به ادای امانتی است که یک مسئول در اختیار دارد.

غیرت دربارهٔ وطن به این معناست که نگذاریم دشمن، در وطن ما فساد اخلاقی ایجاد کند، در راه استقلال کشور تلاش کنیم و خلاصه در اندیشهٔ تعالی مملکت خود باشیم.

قسم دوّم از غیرت، "غیرت عمومی" است. اسلام می‌گوید ای مردها! همهٔ زن‌های جامعه، به منزلهٔ خواهر شما و به منزلهٔ حریم شما هستند، همینطور که باید از حریم و خویشان خودتان محافظت کنید، باید از زن‌ها و عموماً از ناموس اجتماع، مراقبت کنید.

چهارمین مرتبه و موضوعی که قرآن کریم برای حفظ عفاف مطرح می‌فرماید و به زنان اختصاص ندارد و مردان را نیز شامل می‌شود، مسئلهٔ نوع گفتار و طرز صحبت‌کردن است که باید همراه با "قاطعیت" باشد. اگر زن به‌نوعی صحبت کند که نظر مرد را جلب کند، کار حرامی انجام داده است: فَلا تَخْضَعْنَ بِالْقَوْلِ فَیطْمَعَ الَّذی فی قَلْبِهِ مَرَضٌ قرآن شریف از حرف‌زدنی که جلب‌توجّه کند منع می‌فرماید

بنابراین برای رفع مفاسد اخلاقی، ابتدا باید مردها و زن‌ها، مراقب نگاه‌های خود باشند و از چشم‌چرانی و نگاه آلوده به‌شدّت برحذر باشند

عفّت و غیرت دو فضیلت بزرگ و مهم در اسلام هستند که هردو از میوه‌های فضیلت "حیا" شمرده می‌شوند.

جوانان عزیز! هرچه می‌خواهید انجام دهید، امّا به این مطلب توجّه داشته باشید که در محضر خدا و پیغمبر اکرم (ص) و ائمّه طاهرین (ع) هستید؛ چنان‌که اکنون همهٔ ما در محضر امام زمان (عج) هستیم و عمل و نیّت ما در حضور ایشان است.

این نمازهای سرسری خوب است و رفع تکلیف می‌کند، امّا اینطور نیست که انسان را به مراتب و مقامات بالا برساند. نماز ادب می‌خواهد، نماز نافله می‌خواهد، نماز حضور قلب می‌خواهد. نماز باید مکالمه و معاشقه بین بنده و خدا شود.

نماز هم در امور معنوی و هم در امور مادی اثرگذار است.

مرحوم نخودکی (ره) مرد عجیبی بوده است و در زمان پهلوی، برای اینکه در محیط گناه نباشد، به دهی به نام نخودک در نزدیکی مشهد رفت و در آنجا زندگی می‌کرد.

در روایات اهل‌بیت (ع)، وفای به عهد و نداشتن خلف وعده، از نشانه‌های مؤمن شمرده شده است: "الْکرِیمُ إِذَا وَعَدَ وَفَی" انسان کریم و گرامی، هرگاه وعده‌ای بکند، به آن وفادار خواهد بود و خلف وعده از او سر نمی‌زند. همچنین از واجبات مؤکّد، ادای شهادات در محاکم صالحه و نزد قاضی با شرایط خاصّ خود است که در مقابل آن، کتمان شهادت قرار دارد و از محرّمات شمرده می‌شود. قرآن شریف کتمان شهادت هنگام ادا را، گناه قلبی دانسته و آن را از علامت‌های پلیدی دل برمی‌شمرد: وَ لا تَکتُمُوا الشَّهادَةَ وَ مَنْ یکتُمْها فَإِنَّهُ آثِمٌ قَلْبُهُ

بالاترین لذّات برای اهل‌بیت (ع)، موقعی بود که به دیگران خدمت می‌کردند و انفاق می‌نمودند. برای حضرت زهرا (س) انفاق‌کردن و افطاری خود را برای خدا به دیگران دادن، بالاترین لذّات را دارد؛ گرچه افطار نکردند، امّا بالاترین لذّت‌ها را چشیدند: إِنَّما نُطْعِمُکمْ لِوَجْهِ اللَّهِ لا نُریدُ مِنْکمْ جَزاءً وَ لا شُکورا ما نیز اگر بتوانیم قانون مواسات را پیاده کنیم، بالاترین لذّت‌ها را پیدا خواهیم کرد؛

مؤمن آنست که نماز می‌خواند، امّا نه نماز معمولی، بلکه نماز مؤدّب و نماز با دل و خاشعانه..