بریده‌هایی از کتاب نخبگان معنوی

«دو صد گفته چون نیم کردار نیست»

یکی از مهم‌ترین مسائل در برنامه‌ریزی، توجه به اولویّت‌ها است. همهٔ کارها اولویّت یکسانی ندارند و تمام کارها را نمی‌توان با هم به پیش برد. نیروها و سرمایه‌ها محدود است. بنابراین پاسخ به این سؤال که ما در مقام برنامه‌ریزی، باید به کدام گروه از مخاطبان اولویّت بدهیم، بسیار کلیدی و تعیین‌کننده است.

آیا یک سخنران و مبلغ که می‌تواند فعالیت‌هایی انجام دهد که در نتیجهٔ آن فعالیت‌ها چندصد نفر را جمع کند موفّق‌تر است یا کسی که می‌تواند تعداد معدودی را به‌گونه‌ای تربیت کند که یکی از آن‌ها شهید چمران شود، یکی ابوترابی و دیگری شهید رجایی؟ ما باید سراغ تربیت‌های اصیل برویم.

ادامه دادیم. کار روحانیت، اسوه‌سازی است نه تربیت حداقلی علت اینکه چنین مباحثی، در مورد سیاست‌گزاری مساجد مطرح می‌شود این است که هدف روحانیت از تربیت کردن در مساجد حداقلی نیست. بلکه هدف، تربیت «انسان» و به اوج رساندن اوست. هدف ما تربیت سیصد و سیزده نفر برای یاری کردن امام زمان (عج) است، نه اینکه بخواهیم آمار آسیب‌های اجتماعی یا بزهکاری را پایین بیاوریم. البته طبیعی است که اگر ما وظیفه‌مان را به‌درستی انجام دهیم، آمار زندانی‌ها هم کاهش پیدا خواهد کرد؛ اما کار ما این نیست که نگذاریم جوانی قتل انجام دهد. کار ما این است که قلّه و اُسوه بسازیم، تا این اُسوه‌ها روی بقیه تأثیر بگذارند. تا وقتی که تفاوت و اختلاف این اُسوه‌ها با بقیه زیاد نباشد، نتیجه حاصل نخواهد شد. تفاوت اُسوه‌ها با بقیه باید بسیار زیاد باشد و در تربیت اُسوه‌ها نیز باید سخت‌گیری شود.

سؤال مهم و مشهوری که در برنامه‌ریزی فرهنگی مساجد وجود دارد این است که آیا بهتر است در مساجد به تربیت نخبگان معنوی بپردازیم، یا به جذب و پرورش دینی عموم مردم؟ سؤال کاملاً مشخص است. هرچند نباید از آن با پاسخ‌های سطحی عبور کرد و در واقع صورت مسأله را پاک نمود. یک پاسخ سطحی به این سؤال این است که بگوییم هم لازم است عموم مردم را به دین جذب کرد و هم لازم است خوب‌ها خوب‌تر شوند.

از شهید بهشتی پرسیده بودند: «در آلمان که بودید چند نفر را مسلمان کردید؟» ایشان فرموده بود: «هیچ کس». گفتند: «پس شما در آنجا از طرف اسلام و شیعه چه می‌کردید؟» ایشان فرموده بود: «من آنجا نرفتم که کسی را مسلمان کنم، رفته بودم کاری کنم که مسلمان‌های آنجا مسلمانی‌شان حفظ شود.»

«کونُوا دُعَاةَ النَّاسِ بِأَعْمَالِکمْ، وَ لَا تَکونُوا دُعَاةً بِأَلْسِنَتِکم؛ مردم را با اعمالتان [به دین] دعوت کنید، نه با زبان‌هایتان»

آنچه در برنامه‌های مذهبی برای مذهبی‌ها اهمیت دارد «درست بودن» است نه «جذّاب بودن». جاذبه‌اش به محتوایش است. جاذبه‌اش به این است که کلام خدا و اهل بیت (ع) در آن مطرح می‌شود و گره‌گشاست. کافی است که حرف مفیدی باشد و برایش منفعت داشته باشد. همین کفایت می‌کند. «وَقَفوا اَسماعَهُم عَلَی العِلمِ النّافِعِ لَهُم؛ متقین این‌گونه هستند که گوش‌هایش را وقف علم نافع کرده‌اند.»

وقتی صحبت از پرورش انسان‌ها می‌کنیم، توجّه داریم که انسان‌ها آزاد آفریده شده‌اند و خودشان باید برای رشد خودشان تصمیم بگیرند. نه کسی می‌تواند کسی را بدون ارادهٔ خودش، از نظر معنوی پرورش دهد، و نه دین از ما خواسته است که چنین کاری را انجام دهیم. ما تلاش می‌کنیم شرایط را با «برطرف کردن موانع» و «فراهم آوردن امکانات» برای رشد معنوی انسان‌ها آماده کنیم. وقتی می‌گوییم «پرورش انسان‌ها»، منظورمان همین فراهم کردن شرایط برای شکوفایی و پرورش استعدادهای فطری و معنوی انسان‌ها است، آن هم تنها در صورتی که خودشان بخواهند و نه چیزی فراتر از آن.

«تا خوب‌ها خوب‌تر نشوند، بدها خوب نمی‌شوند» و این شعارِ پر رمز و راز و عجیبی است.