بریده‌هایی از کتاب نخبگان معنوی

«تأثیر عمل به اندازهٔ پشتوانهٔ معرفتی و معنوی آن است»

نکتهٔ اول اینکه «بهترین روش برای دعوت انسان‌ها به دین، عمل است»

لازم نیست همهٔ تلاش و سرمایه‌تان را برای جذب افراد سطح پایین هزینه کنید. به جای این کار ببینید این کسانی که خودشان با پای خودشان آمده‌اند، چگونه جذب شده‌اند؟ و آن‌هایی که نیامده‌اند چرا نیامده‌اند؟ بالاخره یک تفاوت و ایرادی وجود داشته است و آن کسانی که نیامدند یک مشکلی داشته‌اند. ممکن است آدم‌های بدی هم نباشند، امّا بالاخره اینکه به دین و مذهب جذب نشده‌اند حاکی از وجود مشکلی در آنهاست. چرا می‌خواهید سراغ آن کسانی بروید که دچار مشکل‌اند؟ چرا به کسانی که سالم هستند و خودشان آمده‌اند نپردازیم و همین‌ها را پرورش ندهیم؟

چرا که «دو صد گفته چون نیم کردار نیست». هر چقدر هم از دین صحبت کنی، اثرش به اندازهٔ اینکه دو نفر به این دین به‌خوبی عمل کنند، نیست.

تا خوب‌ها خوب‌تر نشوند، بدها خوب نمی‌شوند» و این شعارِ پر رمز و راز و عجیبی است.

تا خوب‌ها خوب‌تر نشوند، بدها خوب نمی‌شوند خوب‌تر شدن خوب‌ها نسبت به خوب شدن دیگران برای ما در اولویت قرار دارد؛ چرا که از طرفی رشد خوب‌ها، مهم‌ترین عامل برای جذب دیگران است و از طرف دیگر رشد نکردن آن‌ها، مهم‌ترین مانع برای جذب دیگران به شمار می‌رود.

پرورش انسان‌های خوب و تبدیل آنها به انسان‌های خوب‌تر، بر تبدیل انسان‌های معمولی یا بد به انسان‌های خوب، کاملاً ترجیح دارد.

این تصور اشتباه است که فکر کنیم موفقیّت در یک مسجد به این است که جمعیّت زیادی در مسجد جمع شود. هرگز این‌گونه نیست!

این تصور اشتباه است که فکر کنیم موفقیّت در یک مسجد به این است که جمعیّت زیادی در مسجد جمع شود. هرگز این‌گونه نیست! موفّقیت یک روحانی در یک مسجد و یا موفّقیت یک کانون فرهنگی، به این است که ببیند اگر ده نفر را برگزیده و برایشان سرمایه‌گذاری کرده، وقت گذاشته و آن‌ها را تربیت کرده است، آن ده نفر چقدر پرورش یافته‌اند؟ موفّقیت یک روحانی در مسجد به این است که مثلاً بعد از پنج سال بتواند بگوید: «من با این چند نفر کار کردم و هر چه بلد بودم به آن‌ها یاد دادم»

هیچ چیزی مانند عمل، در هدایت مؤثر نیست.

چه کسانی را به تیم ملی دعوت می‌کنند؟ غیر از این است که آن‌ها را از بین بهترین افراد از لحاظ جسمی انتخاب می‌کنند؟ چرا کسی را که مثلاً پایش لنگ است، به تیم ملی فوتبال دعوت نمی‌کنند؟ بلکه به او می‌گویند: «تو به درد این کار نمی‌خوری، ما باید چقدر برای تو خرج کنیم تا تازه بتوانی کمی بدوی!» از همان اول می‌روند و روی کسی که خودش دونده است، سرمایه‌گذاری می‌کنند.

انسان با یادگیری مباحث نظری دین آنقدر متدیّن نمی‌شود که با تاریخ اسلام متدین می‌شود.

جوانی که دیگران ساعت‌ها از وقتش را برای آموزش احکام و یا اعتقادات گرفته‌اند، امّا از پرورش ابعاد انسانی و اخلاقی او غفلت کرده‌اند، چه بسا باعث دفع دیگران از دین هم بشود.

اگر نگاهی به آمار ضدانقلاب‌هایی که به انقلاب اسلامی ضربه زده‌اند و یا هنوز هم می‌زنند بیندازیم، خواهیم دید اغلب آن‌ها بچه‌مذهبی‌هایی هستند که سابقهٔ مذهبی زیادی ندارند و در یک برهه از زمان تحت تأثیر جو قرار گرفته‌اند. یعنی زمانی که جوّ مذهب‌گرایی و انقلابی‌گری در کشور حاکم بوده، آن‌ها هم به مذهبی‌ها پیوسته‌اند. مثلاً جوّی ایجاد شده و یک موج او را به سمت طلبگی کشانده. یا وارد سپاه شده، یا وارد وزارت اطلاعات شده، یا جبهه رفته و... حتی شاید از کودکی در مدرسهٔ مذهبی درس خوانده، یا در خانوادهٔ روحانی بزرگ شده، ولی آن چیزی که باید باشد نبوده است. یعنی یا اساساً زمینه‌هایش را نداشته، یا زمینه داشته امّا در همان سطح و ظاهر دین باقی مانده و عمق پیدا نکرده، و با تغییر فضای سابق و جوّ مذهب‌گرایی پس زده و ضدانقلاب شده است.

با توجه به مباحثی که مطرح شد می‌توان گفت اولویت کار فرهنگی و تربیتی نه تنها در مساجد، بلکه به طور کلی، با سرمایه‌گذاری روی نخبگان معنوی است. یعنی اگر کسی هم قدرت جذب و رشد دادن نخبگان معنوی و هم قدرت جذب غیرنخبگان را داشته باشد، باید اولویت کاری خود را پرورش نخبگان قرار دهد؛ یعنی تا جایی که توانایی دارد روی همین گروه از مخاطبان کار کند.

شما هرچقدر هم برای جذب دیگران دکور مسجد را خوش آب و رنگ کنید، باز هم دکور جذاب‌تر در فضای مجازی وجود دارد که باعث شود تزئینات مسجد به چشم نیاید. باید سراغ اصالت‌ها برویم. اگر دیدیم کسی مذهبی است، با او منطقی صحبت کنیم و بگوییم: «پیامبر اکرم (ص) فرموده: مؤمن باید هفته‌ای یک بار برای اسلام خودش و برای درک معارف دینی خودش وقت بگذارد، حالا تو جزء آن‌ها هستی یا نه؟»

و امّا نتیجه: اگر هیچ چیز به اندازهٔ عمل، در جذب، هدایت و تعالی انسان‌ها تأثیر ندارد، و اگر تأثیر عمل به اندازهٔ معنویّت آن است و اگر معنویّت عمل هم تابعی از معنویّت عامل آن است، پس هیچ چیز مثل وجود یک انسان معنوی که معرفت و معنویّتش در عمل او تجلی پیدا کرده باشد، در دعوت به دین و تعالی بخشیدن به انسان‌ها مؤثر نیست. حالا اگر ما سرمایه‌گذاریمان را روی پرورش چنین افرادی هر چند معدود، هزینه کنیم، سودمان بسیار سرشارتر از هزینه کردن برای کارهای سطحی اما پرجاذبه است.

شما هرچقدر هم برای جذب دیگران دکور مسجد را خوش آب و رنگ کنید، باز هم دکور جذاب‌تر در فضای مجازی وجود دارد که باعث شود تزئینات مسجد به چشم نیاید. باید سراغ اصالت‌ها برویم. اگر دیدیم کسی مذهبی است، با او منطقی صحبت کنیم و بگوییم: «پیامبر اکرم (ص) فرموده: مؤمن باید هفته‌ای یک بار برای اسلام خودش و برای درک معارف دینی خودش وقت بگذارد، حالا تو جزء آن‌ها هستی یا نه؟»

ببینیم مخاطبمان کیست؟ برنامهٔ ما در مسجد مخاطب عام دارد یا مخاطب خاص؟ اگر مخاطبِ خاص دارد، این مخاطبین جزء کدام دسته هستند؟ آیا جزء دستهٔ دین‌گریزان و دین‌ستیزان هستند؟ آیا تلاش ما بر این است که آن‌ها را با ترفندهایی به مسجد بکشانیم؟ یا جزء گروه میانه‌ای هستند که نه مذهبی هستند و نه غیرمذهبی؟ یا جزء مذهبی‌ها هستند و می‌خواهیم برای مذهبی‌ها کار کنیم؟ بسیار مهم است که قبل از برنامه‌ریزی، دایرهٔ مخاطبان خودمان را مشخّص کنیم. یکی از مهم‌ترین مسائل در برنامه‌ریزی، توجه به اولویّت‌ها است. همهٔ کارها اولویّت یکسانی ندارند و تمام کارها را نمی‌توان با هم به پیش برد. نیروها و سرمایه‌ها محدود است. بنابراین پاسخ به این سؤال که ما در مقام برنامه‌ریزی، باید به کدام گروه از مخاطبان اولویّت بدهیم، بسیار کلیدی و تعیین‌کننده است.

بی‌تردید کسانی که در مسیر توسعهٔ معنویّت حرکت می‌کنند، باید در اندیشهٔ هر دو گروه باشند. گروه اول: دین‌گریزان، دین‌ستیزان و دین‌داران عوام، معمولی و ضعیف، و گروه دوّم: دین‌داران خوبی که مثلاً اهل مسجد و هیأت‌های مذهبی، و پایبند به تعهّدات دینی و تکالیف شرعی هستند. برای هر دو گروه باید برنامه داشته باشیم. ولی این واقعیت، پاسخ سؤال ما نیست. سؤال این است که در برنامه‌ریزی‌ها و سیاست‌گذاری‌های کلان مساجد به کدام یک از این دو گروه باید اهتمام بیشتری داشته باشیم؟ گروه خوبان یا بقیهٔ مردم، اعمّ از دین‌ستیز، دین‌گریز و دین‌داران ضعیف؟ برای کدام یک باید بیشتر سرمایه‌گذاری کرد؟ مثلاً بعضی این استعداد را دارند که هم می‌توانند برای غیر مذهبی‌ها صحبت کنند و آن‌ها را جذب به دین کنند و هم می‌توانند برای مذهبی‌ها صحبت کنند؛ یعنی می‌توانند هر دو گروه را جذب کنند. حال اگر چنین افرادی بخواهند یکی از این دو کار را در اولویت قرار دهند، کدام ترجیح دارد؟ هم مذهبی‌ها از مباحث آن‌ها استقبال می‌کنند، هم غیرمذهبی‌ها ارتباط خوبی با مباحث آن‌ها برقرار می‌کنند. حال به کدام گروه باید بیشتر اهتمام بورزند؟