بریده‌هایی از کتاب نظم زمان

کارنو علاقهٔ بسیار زیادی به شاعر ایرانی سعدی شیرازی داشت. سعدی که در جنگ‌های صلیبی در شهر اکرا اسیر و بَرده شد، نویسندهٔ اشعار درخشانی است که اکنون بر ورودی مقر سازمان ملل نقش بسته است: بنی آدم اعضای یکدیگرند که در آفرینش ز یک گوهرند چو عضوی بدرد آورد روزگار دگر عضوها را نماند قرار تو کز محنت دیگران بی‌غمی نشاید که نامت نهند آدمی شاید شعر یکی دیگر از ریشه‌های عمیق علم باشد: تواناییِ دیدنْ ورای مرئی‌ها. کارنو نام پسر اولش را سعدی گذاشت. پس سعدی کارنو فرزند شعر و شورش است.

زمان در ارتفاع پایین‌تر کندتر از ارتفاع بالاتر می‌گذرد.

کلّ به‌وجود آمدنِ کیهان یک فرآیند تدریجیِ نامنظم شدن است، مثل یک دسته ورق بازی که اول منظم است و بعد با بُر زدن نامنظم می‌شود. دست‌هایی بزرگ برای بُر زدن کیهان در کار نیست. خودش این بُر زدن را انجام می‌دهد، با تعاملاتی بین اجزایش که در هنگام اختلاط باز و بسته می‌شوند، گام به گام.

کلّ تکامل علم این نکته را تداعی می‌کند که بهترین الفبا برای تفکر در مورد عالم تغییر است، نه ثبات. نه بودن، شدن.

ای حضرات، زمانِ زیستن کوتاه است... و اگر حیات داریم، حیات داریم که شاهان را لگدکوب کنیم. شکسپیر، هنری چهارم، بخش اول (پردهٔ پنجم، صحنهٔ دوم)

واقعیتْ اغلب با آنچه به نظر می‌رسد تفاوت زیادی دارد. زمین به نظر صاف است اما در واقع کروی است. خورشید ظاهراً در آسمان می‌گردد در حالی که در واقع ما هستیم که می‌چرخیم. ساختارِ زمان نیز آنچه به نظر می‌رسد نیست: با این جریانِ همگن و فراگیر تفاوت دارد. من این را با شگفتیِ بسیار در کتاب‌های فیزیکیِ دانشگاه یافتم: زمان به‌گونه‌ای کاملاً متفاوت از آنچه به‌نظر می‌رسد، عمل می‌کند.

یک انسان؟ البته که یک چیز نیست؛ مثل ابرِ بالای کوه فرایندی پیچیده است که غذا و اطلاعات و نور و کلمه و امثالهم به آن وارد و از آن خارج می‌شود... یک گره از گره‌های واقع در شبکه‌ای از روابط اجتماعی، در شبکه‌ای از فرایندهای شیمیایی، در شبکه‌ای از احساسات که با هم‌نوع خود تبادل می‌کند.

در واقع اگر با دقت بیشتری بررسی کنیم حتی چیزهایی که بیش از همه "چیزمانند" هستند نیز چیزی جز وقایع درازمدت نیستند. سخت‌ترین سنگ با توجه به آموخته‌های ما از شیمی، از فیزیک، از سنگ‌شناسی، از زمین‌شناسی و از روان‌شناسی، در واقع نوسانِ پیچیدهٔ میادین کوانتومی است، اندرکنش لحظه‌ای نیروها، فرآیندی که برای لحظه‌ای گذرا شکل خودش را حفظ می‌کند، خود را در تعادل نگه می‌دارد و سپس دوباره به خاک فرو می‌پاشد،

سه کشفِ اساسی که مکانیک کوانتومی باعث آن‌ها شده این است: دانه‌ای بودن، نامعین بودن و جنبهٔ نسبی متغیرهای فیزیک

ارسطو باور داشت که آری. اگر چیزی تغییر نکند زمان نمی‌گذرد چون زمان تعیین موضع، در ارتباط با تغییر چیزهاست: موضع‌گیری، نسبت به شمارش روزها. زمانْ مقیاسِ تغییر است: (۴۲) اگر چیزی تغییر نکند، زمانی نیست.

ارسطو اولین کسی است که می‌دانیم از خود پرسیده "زمان چیست؟" و او به این نتیجه رسید: زمان سنجیدنِ تغییر است. چیزها دائماً تغییر می‌کنند. ما سنجش و شمردن این تغییر را "زمان" نام نهاده‌ایم.

سرعتِ جریانِ زمان در مکان‌های مختلف متفاوت است.

شورش شاید یکی از عمیق‌ترین ریشه‌های علم باشد: امتناع از قبول کردن وضعیت فعلیِ امور.‌

واقعیتْ اغلب با آنچه به نظر می‌رسد تفاوت زیادی دارد. زمین به نظر صاف است اما در واقع کروی است. خورشید ظاهراً در آسمان می‌گردد در حالی که در واقع ما هستیم که می‌چرخیم.

ما خاطره هستیم. ما دلتنگی هستیم. ما در آرزوی آینده‌ای هستیم که نخواهد آمد. محوطه‌ای که این‌گونه توسط حافظه و انتظار باز شده است، زمان است: گاهی منبعی از رنج زیاد، اما در نهایت، هدیه‌ای خارق‌العاده.

معمای زمان همیشه ما را درگیر خود کرده و عواطفِ ژرف ما را برانگیخته است.

وقتی به علم می‌پردازیم می‌خواهیم عالم را به عینی‌ترین روش ممکن توصیف کنیم. سعی می‌کنیم اعوجاج‌ها و خطاهای دید ناشی از دیدگاهِ خود را حذف کنیم. هدف علم عینیت است؛ دیدگاهی مشترک که بتوان در مورد آن توافق داشت. این شایان تقدیر است ولی باید مواظب آنچه با فراموش کردنِ دیدگاه خود هنگام مشاهده از دست می‌دهیم باشیم. در طلبِ مشتاقانهٔ عینیت، علم نباید فراموش کند که تجربهٔ ما از عالم از درون ما بر می‌آید. هر نظری که به عالم می‌اندازیم از چشم‌اندازی خاص است.

زمانِ فیزیک بیانِ جهل ما از عالم است. زمانْ جهل است.

آنچه برای من واقعی است با چیزی که برای تو واقعی است فرق دارد. بنابراین، عالم را نباید سلسله‌ای از اکنون‌ها فرض کرد.

جاودانگی برای ما ممکن نیست. بادهای گرم به دنبال خود بادهای سرد خواهند داشت.