بریده‌هایی از کتاب سرآمد هری پاتر و فلسفه

تصور کنید با وجود چالش‌های مختلف به جای آن‌که برای متعهدماندن در رابطه سخت تلاش کنید و فردی باشید که در سختی‌های رابطه رشد پیدا کنید... چقدر همهٔ این‌ها آسان می‌شد اگر از آن معجون استفاده می‌کردید. با وجودی که همهٔ این چالش‌ها از بین می‌رفت، ولی ما شانس این را از دست می‌دادیم که از طریق رابطه به انسان بهتری تبدیل بشویم.

او نه تنها آزادی ریدل را گرفت و از طریق معجون عشق او را اسیر کرد، بلکه شانس رشد در آن «رابطه» را نیز از او گرفت، اگرچه من این عبارت را کلی استفاده کردم، اما عشق می‌تواند یک‌طرفه باشد، ولی ماهیت روابط این‌گونه نیست. مروپ رابطه‌ای به‌وجود نیاورد که در آن زمینهٔ تعهد ریدل فراهم شود، که با گذشت زمان عاشق‌تر شود، که پس از محوشدن شوروشوق اولیه و جذابیت جسمانی به لایه‌های عمیق‌تری از عشق دست یابد، یا با بودن در یک رابطهٔ عاشقانهٔ دوطرفه انسان بهتری شود و به واسطهٔ فداکاری دوطرفه آن لبه‌های سرسخت شخصیتش نرم شود. نه، مروپ او را تحت سلطهٔ جادو درآورد و ارادهٔ او را مجبور کرد دیوانه‌وار اسیرش شود. ممکن است مروپ پس از آن هم‌چون تکه‌ای کثافت با او برخورد کرده باشد، و او هم‌چنان به‌طرزی احمقانه با علاقه کارهایی را که مروپ با او می‌کند پذیرفته باشد، چرا که ماهیت آن معجون همین است. چنین شرایطی به‌طور حتم سوءاستفاده را به دنبال دارد، و آن‌چه نیست مثالی از عشق است.

اگر مروپ با دادن معجون عشق به تام او را از آزادی محروم می‌کرده، چقدر می‌توانسته عاشقش باشد؟ این‌گونه نبوده که او بیش از اندازه عاشقش باشد؛ درکل، او به قدر کافی عاشقش نبوده. او خودخواه بود. او چیزی را می‌خواست که جزو دل‌بستگی‌های خودش بود، نه تام. شاید مروپ نسبت به تام مهری عاشقانه احساس کرده یا عقده‌ای بیمارگونه داشته، اما به‌طور قطع عشق عمیقی را احساس نکرده که به واسطهٔ آن به علائق واقعی او احترام بگذارد و ترجیحات معشوقش را در نظر بگیرد.

برخی فیلسوفان، از جمله هری فرنکفورت، این موضوع را انکار می‌کنند که برای آزادی حقیقی تلاش لازم است. این دیدگاه مخصوصاً در مورد آنانی‌ست که فکر می‌کنند تمام کارهای ما کاملا زیرنظر قوانین کائنات یا برنامه‌های مقتدرانهٔ آسمانی مشخص می‌شوند. به‌گونه‌ای آنان سازگارگرایی را پذیرفته‌اند: و باور دارند که آزادی اراده با مشخص‌بودن کارها و انتخاب‌های ما سازگار است.

آزادای واقعی نیازمند چیزی بیش از تلاشی‌ت که می‌خواهیم برای آن انجام دهیم. برای آزادی، تلاش لازم است اما کافی نیست؛ برای تلاش کردن نیز بایستی آزادی داشته باشیم. تام از این نوع آزادی «آزادی‌خواهانه» بی‌بهره است.

عشق واقعی یا فقط شیفتگی؟ خب، سؤالی این‌جا به وجود می‌آید: آیا مروپ گونت، مادر ولدمورت، عاشق تام ریدل ارشد بود؟ او به طور حتم شیفته و مجذوبش بود، و می‌خواست برای همیشه او را داشته باشد. اما آیا او عاشقش بود؟ به نظرِ دامبل‌دور چنین بود، اما جواب احتمالی دیگر نه است، و فرضیه‌اش چنین می‌شود: او عاشقش نبود، یا دست‌کم عمیقاً عاشقش نبود، مخصوصاً چون می‌خواست از معجون عشق برایش استفاده کند. به هر صورت، احتمالا معجون عشق، ارادهٔ آزاد فرد را به سرقت می‌برد. به این دلیل است که قرص‌ها یا معجون‌های عشق تجربهٔ ذهنی مطلوبی برای نشان‌دادن این شناخت هستند که آزادای واقعی نیازمند چیزی بیش از تلاشی‌ت که می‌خواهیم برای آن انجام دهیم. برای آزادی، تلاش لازم است اما کافی نیست؛ برای تلاش کردن نیز بایستی آزادی داشته باشیم. تام از این نوع آزادی «آزادی‌خواهانه» بی‌بهره است.

«وقتی شما هم چیزهایی رو ببینید که من دیدم، دیگه قدرت عشق وسواس‌گونه رو دست‌کم نمی‌گیرید.»

«البته، عشقینه واقعاً عشق رو به وجود نمیاره. ساختن یا شبیه‌سازی عشق ناممکنه. نه، این فقط شیفتگی و وسوسه‌ای قدرت‌مند ایجاد می‌کنه. احتمالا خطرناک‌ترین و قدرت‌مندترین معجون درون این اتاق هست... اوه بله ...»

گریگوری بَسِم در دنیای مشنگ‌ها، انسان‌ها هزینهٔ هنگفتی صرف عطرها، خوشبوکننده‌های بدن، لوازم آرایشی، جواهرات، فِرمون‌ها، عمل‌های زیبایی بدن، لباس‌های باز، عضویت در باشگاه‌های ورزشی، سالن‌های برنزه، و برنامه‌های رژیمی می‌کنند، و به‌طور کل برای هرکاری که جذابیت جسمانی و روابط عاشقانه‌شان را افزایش دهد خرج می‌کنند. اما در دنیای جادو جذابیت‌هایی بسیار بسیار قدرت‌مندتر و معتبرتری وجود دارند: معجون‌های جادویی عشق. البته موارد اخلاقی مشخصی دربارهٔ مصرف چنین معجون‌هایی وجود دارد، به‌خصوص در مورد استفادهٔ اجباری و بدون رضایت که در دو صحنهٔ کلیدی داستان‌های هری پاتر نیز رخ می‌دهد. پس، معجون‌های عشق چه چیزی در مورد عشق، شیدایی، و رفتارهای اخلاقی دیگران به ما یاد می‌دهند؟ به‌طور خاص، از مروپ گونت که برای به‌دام‌انداختن تام ریدل ارشد (پدر ولدمورت) از معجون عشق استفاده کرد، و تصمیم نهایی‌اش مبنی بر توقف استفاده از آن معجون که بهای عظیمی برای خودش و فرزند متولدنشده‌اش داشت، چه می‌توان آموخت؟

ارسطو بیان می‌کند: «آنانی که خوبی دوستان‌شان را به‌خاطر خود دوستان‌شان می‌خواهند حقیقی‌ترین دوستان هستند، چرا که هریک دیگری را به خاطر خودش دوست دارد، و نه به‌خاطر کیفیتی اتفاقی،» اخلاق نیکوماخوس، ۱۰b۱۱۵۶. تامس آکویناس از ارسطو نقل می‌کند که «عاشق‌بودن یعنی خوبی را برای دیگری بخواهی،» جامع الاهیات، گفتار ۲ ـ ۱، ۲۶، ۴ ب.م. به‌طور مشابه، مرحوم ام. اسکات پِک عشق را بدین‌گونه تعریف می‌کند «تمایل برای گسترش خود به‌منظور پرورش رشد معنوی خود یا دیگری.» به اسکات پک مراجعه کنید، جادهٔ کم گذر: روان‌شناسی جدید از عشق، ارزش‌های سنتی و رشد معنوی (نیویورک: سایمون و شوستر، ۱۹۷۸)، ص. ۸۱.

در نهایت، عشق کلید رستگاری اسنیپ است چون عشق به او اجازه می‌دهد احساس پشیمانی کند، احساسی که آن را با هری به اشتراک می‌گذارد نه با ولدمورت. کارهای پلید روح را زخمی می‌کنند، اما با پشیمانی می‌توان دوباره آن را به هم متصل کرد، ترمیم کرد، و کامل کرد. پشیمانی اسنیپ باعث ازبین‌رفتن سال‌ها نفرتش نشد؛ نکته این‌جاست که او به این تنفر و عصبانیت اجازه نداد برایش تصمیم بگیرند. با وجود این احساسات، او می‌تواند عمل در جبههٔ خوبی را برگزیند. این رفتارها پیمانی‌ست که با عشقش به لی‌لی و واقعیت رستگاری‌اش بسته شده. عشق اسنیپ و رستگاری‌اش نه در حالات عاطفی‌اش، بلکه عمدتاً در پیگیری خواسته‌اش برای خوبی دیگران آشکار است.

هری نشان می‌دهد که با ازخودگذشتگی از روی میل، عشق بر مرگ غلبه می‌کند. هری به‌جای آن‌که صرفاً واکنشی نشان دهد (حتا از روی تقوا)، آگاهانه انتخاب می‌کند. هری درمی‌یابد که یک مرگ انتخاب‌شده لحظه‌ای ـ هم‌چون انداختن خودش جلوی یک افسون، مانند کاری که والدینش کردند ـ چقدر می‌تواند آسان‌تر باشد. (۲۱) به‌طور مشابه، اسنیپ فداکاری‌اش را تنها برای یک صحنهٔ نمایشی انجام نمی‌دهد. (۲۲) او در حالی‌که در نقش یک مرگ‌خوار بازی می‌کند، آگاهانه برای سال‌های متمادی خطر محافظت از هری را برمی‌گزیند. این کار بسیار دشوارتر است (و مشخصاً از روی میل). چرا که اسنیپ در اصل این کارها را به‌خاطر عشق لی‌لی انجام می‌دهد، و نه هری. او خوبی هری را به خاطر مادرش می‌خواهد، ولی بااین‌حال از هری محافظت می‌کند.

او، عمداً خودش خواست تا به‌خاطر عشق رفتار کند... به‌طوری که هرچه برای دیگران بهتر است همان کند. در این‌جا، شجاعت هری و اسنیپ مشابه یک‌دیگر است چرا که برای هر کدام، «خواستن» لازمهٔ چشم‌پوشی از آن‌چه خودشان می‌خواهند است و آگاهانه ازخودگذشتگی را انتخاب می‌کنند.

در عشق، عموماً فرد بخشی از روحش را به دیگری واگذار می‌کند: یک دوست در خوش‌حالی و ناراحتی‌های دیگری شریک می‌شود و برای خوبیِ او کاری می‌کند، حتا اگر به فداکاری نیاز باشد. دوستی به یک‌پارچگی روح قدرت می‌بخشد: دوستان با خوگرفتن به دیگران و ایجاد تقوا، به انسان‌های بهتری تبدیل می‌شوند. به‌طور خلاصه، عشق‌ورزیدن ما را انسان کامل‌تری می‌کند.

سپر مدافع اسنیپ، تعریف ارسطو از محبوب به عنوان یک «خویشتن دوم» را منعکس می‌کند؛ هم نوعی بسط جادویی از خود اسنیپ و هم ظهور عشقش به لی‌لی. به‌طور مشابه، هری با عشق والدینش محافظت شده: سپر مدافعش گوزن شاخ‌دار جیمز است، و عشق فداکارانه لی‌لی نیز عملا بخشی از وجود هری شده، و از او در برابر ولدمورت محافظت می‌کند. در مقابل، ولدمورت با ساختن جان‌پیچ‌هایش از خودش محافظت می‌کند.

عشق اسنیپ به لی‌لی سپر مدافعش را تغییر داد تا با لی‌لی مطابقت داشته باشد. با توجه به توانایی اسنیپ در مسدودکردن عواطف و خاطراتش... قدرت‌مندترین دفاع او در برابر تهدیدهای جادویی، حال نشانی از محبوبش و تغییر ناشی از عشقش است.

تصمیم اسنیپ برای مبارزه با ولدمورت و محافظت از هری ثابت می‌ماند، اما شخصیتش بلافاصله تغییر نمی‌کند. در این‌جا می‌توانیم شاهد آسیب ناشی از پلیدی و فایدهٔ ناشی از تقوا باشیم: هردوی این‌ها عادت هستند که در طول زمان ایجاد شده‌اند. برای تغییر عواطف و رفتار یک فرد، به آمادگی و تلاش نیاز است. اسنیپ از دامبل‌دور می‌خواهد که نقشش را مخفی نگاه دارد، هم‌چنان از شکنجه‌گران دوران مدرسه‌اش عصبانی‌ست، تمام خودبینی و تکبر جیمز را در هری می‌بیند و از شکست‌ها و توقیف‌های هری خوشحال می‌شود. (۱۸) شباهت فیزیکی هری به جیمز باعث شده چشمان اسنیپ ویژگی‌های شخصیتی مشابه بین هری و مادرش را نبیند. الگوی رفتاری و احساسی اسنیپ هم‌چنان هرگونه دوستی را رد می‌کند، اما حداقل عمل‌کردهایش او را برای مبارزه با ولدمورت متحد می‌کند.

در راستای تزکیهٔ عشق رمانتیک در زمینهٔ سنت مسیحیت، پاپ بندیکت سوم بیان می‌کند که «عشق به دنبال ابدیت است. عشق به‌طور قطع ”خلسه“ است، نه هم‌چون هنگام مستی، بلکه در مقام یک سفر، مهاجرتی مداوم از خویشتن درونی محصور است که از راه فداکاری به سوی آزادی‌اش می‌رود.»(۱۷) عشق اسنیپ به لی‌لی او را فراتر از خواسته‌های خودخواهانه می‌راند و او را به‌طور بنیادی تغییر می‌دهد. عشق همیشگی اسنیپ به لی‌لی، حتا پس از مرگش، او را وامی‌دارد تا کنش‌هایی را انتخاب کند که به تدریج عشقش را شبیه عشق لی‌لی می‌کند، و او خواهان خوبی دیگران و توانایی ازخودگذشتگی می‌شود. عشق او به لی‌لی، خودش را دربرابر خودش قرار می‌دهد، هم‌چون جیمز و لی‌لی، که میان ولدمورت و هری قرار گرفتند.

معلم سقراط، دیوتیما، مدعی‌ست «عشق، اشتیاقِ داراشدنِ خوبی‌ست برای همیشه.»

در این‌جا عشق اسنیپ هنوز خالص نیست؛ او لی‌لی را آن‌گونه که ارسطو می‌گوید «خود دوم» دوست ندارد. (۱۴) در مقابل، او خوبی و سلامت لی‌لی را تا آن‌جا که به خودش مربوط است، می‌خواهد. اگر او خوبی لی‌لی را برای خود لی‌لی می‌خواست، پس محافظت از افرادی را که برای لی‌لی ارزش دارند نیز تقاضا می‌کرد. اسنیپ پشیمان شد و قول داد درمقابل محافظت دامبل‌دور از کل خانواده «هرکاری» انجام دهد. پس از کشته‌شدن لی‌لی، دامبل‌دور از اسنیپ درخواست می‌کند تا به خاطر عشقش به لی‌لی، از پسر محبوبش محافظت کند.