بریده‌هایی از کتاب سرآمد هری پاتر و فلسفه

. در این‌جا تعریف هرمیون گرنجر از روح را می‌خوانیم: «ببین، رون، اگر من الان یه شمشیر بردارم و با اون به تو حمله کنم، به روحت هیچ صدمه‌ای نزدم.» رون گفت «که واقعاً خیال منو راحت می‌کنه، مطمئنم.» هری خندید. هرمیون گفت «در واقع، باید هم بکنه! ولی منظورم اینه که هر اتفاقی هم برای جسمت بیفته، روحت سالم و دست‌نخورده باقی می‌مونه.»(۲) پس ما می‌دانیم که در دنیای رولینگ، روح از نابودی جسم نجات پیدا می‌کند. جدا از واقعیت بقا، کاملا مشخص نیست که چه بر سر روح یک فرد مرده می‌آید. در هری پاتر و محفل ققنوس، در تالاری در وزارت جادو که سیریوس می‌میرد، یک گذرگاه مرموز پرده‌دار هست، و هم هری و هم لونا لاوگوود صداهایی از آن سوی پرده می‌شنوند. تفسیر لونا این است که افراد مرده پشت پرده هستند و ما دوباره آنان را خواهیم دید. سپس‌تر، نیک سربریده به هری گفت سیریوس که اخیراً کشته شده به راه خود «ادامه می‌دهد،» اما او هیچ توضیح دیگری برای آن‌چه در حالت عادی رخ می‌دهد نداد. البته نیک یک شبح است و برای هری توضیح می‌دهد که جادوگران می‌توانند از «ادامه‌دادن» خودداری کنند و به صورت تصویری شبح‌مانند از خود قبلی‌شان باقی بمانند. او گفت که جادوگران اندکی این مسیر را انتخاب می‌کنند و شاید فهمیدن دلیلش سخت نباشد.

مادی‌گرایی به باور مادی‌گرایان در نهایت چیزی جز ماده و نیروهای فیزیکی وجود ندارد. تمام کارکردهای روانی از جمله زبان و احساسات، به علت فرایندهای فیزیکی درون مغز هستند و هیچ موجودیت مستقل دیگری بالاتر و ورای این موضوع نیست. نیازی به گفتن نیست که طبق دیدگاه مادی‌گرایی، هیچ زندگی پس از مرگی وجود ندارد؛ با مرگ بدن، فرایندهایی که درون زندگی احساسی و روانی ما قرار دارد متوقف می‌شوند، و این تمام ماجراست.

براساس دیدگاه سرچشمهٔ زندگی، دیدگاه هوشیاری، و دیدگاه دکارتی، عموماً به روح در مقام جوهری غیر مادی نگریسته می‌شود، چیزی که از ماده نیست ولی هم‌چنان با بدن مادی یک فرد هم‌راه یا متصل است. اگر روح‌ها به واقع این‌چنین باشند، پس این امکان وجود دارد که بتواند پس از مرگ جسمانی یک فرد باقی بماند. از طرفی دیگر، اگر تعریف ما از روح نوعی موجودیت مستقل از مغز و جسم باشد، فیلسوفان و دانش‌گران بسیاری هستند که وجود روح را رد می‌کنند. این نگاه ما را به دیدگاه چهارم از روح هدایت می‌کند: دیدگاه مادی‌گرایی.

دیدگاه دکارتی سومین دیدگاه دربارهٔ روح دامنهٔ ارگانیسم‌های دارای روح را بازهم باریک‌تر می‌کند. براساس روی‌کردی منتسب به رنه دکارت (۱۵۹۶ تا ۱۶۵۰)، روح مسئولیتی در قبال حواس و هوشیاری ندارد. به نظر دکارت آن دسته از ویژگی‌های زندگی روانی به‌خاطر دلایل مادی محض رخ می‌دهند؛ با این‌حال، او باور دارد دلایل مادی به تنهایی هیچ‌گاه نمی‌توانند توانایی ما در استفاده از زبان و ایجاد تفکرات پیچیده را توضیح دهند. از این‌رو، ما به روح نیاز داریم. پس به گفتهٔ دکارت، روح غیر مادی ما تنها در برابر کارکردهای شناختی عالی از جمله باورها، خواسته‌ها، و به‌خصوص توانایی ما در استفاده از زبان پاسخگوست. یکی از نتایج دیدگاه دکارتی این است که حیوانات غیر انسانی فاقد روح هستند؛ حداقل درصورتی که این حیوانات فاقد توانایی گفتاری و تفکر پیش‌رفته باشند. دکارت مشتاقانه این دیدگاه را قبول کرد و چنین پنداشت که حیوانات غیر انسانی کاملا بدون روح هستند. تعدادی از موجودات جادویی در داستان‌های هری پاتر این تمایز موجود در دیدگاه دکارتی را خدشه‌دار می‌کنند؛ برای مثال، به‌نظر می‌رسد جغدها اگرچه صحبت نمی‌کنند اما در مقابل، سخنان انسان را درک می‌کنند، و حیوانات خانگی جادویی مثل کج‌پا نیز به نظر می‌رسد از گربهٔ معمولی شما بسیار باهوش‌تر باشد.

دیدگاه هوشیاری طبق دومین مفهوم، روح مسئول هوشیاریست. آن نوع از توانایی که بعضی اندام‌ها برای حس خوش‌حالی، درد، و درک جهان اطراف دارند. اگر یک اندام هوشیارانه از اطراف خود مطلع باشد، در آن صورت آن اندام حس می‌کند، و تجربیاتی دارد. طبق روی‌کرد هوشیاری، هم‌راستا با تمامی اندیشه‌های سطح بالا، روح مسئول هوشیاری‌ست. ممکن است فردی فرض کند گیاهان از احساس و آگاهی برخوردار نیستند و از این‌رو، در این مفهوم، روحی ندارند. البته، در دنیای هری پاتر بعضی از گیاهان جادویی، هم‌چون بید کتک‌زن، درک مستقیمی از دنیا دارند و از این‌رو روح خواهند داشت.

دیدگاه سرچشمهٔ زندگی به نظر برخی از فیلسوفان یونان باستان، روح برای زندگی‌ست. در این دیدگاه، تفاوت اساسی میان موجودات زنده و غیر زنده این است که موجودات زنده دارای روح و موجودات غیر زنده فاقد آن هستند. از آن‌جا که پایین‌ترین موجودات و حتا گیاهان زنده هستند، چنین معنا می‌شود که تمامی گیاهان و حیوانات دارای روح هستند. طبق این دیدگاه، موجودات دم انفجاری و حتا علف آبشش‌زا نیز روح دارند. امروزه، کم‌تر کسی این درک از روح را صحیح می‌داند.

پس، روح چیست؟ در دنیای هری، افراد روح‌هایی دارند که پس از مرگ جسمانی باقی می‌مانند. با این‌حال نحوهٔ عمل‌کردن روح و چیستی ماهیت آن کاملا مشخص نیست. در طول قرن‌ها، فیلسوفان و متخصصین الاهیات نظرات مختلفی در مورد روح ارائه و مباحثه کرده‌اند.

پارهٔ یکم: جان‌پیچ مادیت: سرنوشت، هویت، و روح

آیا قدرت حتماً فاسد می‌شود؟ آیا هاگوارتز مدرسه‌ای نمونه است، یا آیا در آموزشی که دانش‌آموزان در آن‌جا دریافت می‌کنند ضعف‌هایی جدی وجود دارد؟ همان‌طور که آلبوس دامبل‌دور می‌گوید، آیا این امر صحیح است که انتخاب‌های ما بسیار بیش‌تر از توانایی‌های‌مان ما را تعریف می‌کنند؟ شخصیتی پیچیده و مرموز چون سِوِروس اسنیپ چه چیزهایی می‌تواند در مورد تعارض اخلاقی، قضاوت شخصیت، و امکان رستگاری به ما یاد دهد؟ آیا اصلا استفاده از معجون عشق اخلاقی‌ست؟ آیا همان‌طور که کینگزلی شکلبولت ادعا می‌کند «زندگی هر انسانی به یک اندازه ارزش دارد؟» طبق گفتهٔ دامبل‌دور، آیا این امر صحیح است که اگر چیزی تنها در سر یک فرد وجود داشته باشد نیز می‌تواند حقیقی باشد؟

این کتاب برای آن دسته از هواداران رولینگ است که به دنبال کشف مسائل عمیق‌تر موجود در کتاب‌ها و فیلم‌های پاتر هستند. عشق چیست؟ آیا همان‌طور که رولینگ می‌گوید، قدرت‌مندترین جادوی عالم است؟ آیا زندگی پس از مرگ وجود دارد؟ اگر هست، چه شکلی‌ست؟ آیا مرگ چیزی ترس‌ناک است، یا همان‌طور که هری در نهایت توانست انجام دهد قابل «کنترل» است؟ آیا انسان‌ها روح دارند؟ اگر دارند، چطور با بدن‌شان مرتبط است؟ آیا روح‌ها، درصورت وجود، همان‌طور که ولدمورت روح خودش را به عنوان «جان‌پیچ» تکه‌تکه کرد، قابل تقسیم هستند؟ تغییر شکل‌دهندگانی چون جانورنماها و لولوخورخوره‌ها چه چیزی می‌توانند در مورد هویت فردی و خویشتن به ما یاد دهند؟

هری پاتر و جادوی فلسفه بیایید کمی واژه‌بازی کنیم. هنگامی‌که واژهٔ فلسفه را می‌شنوید چه چیزی به ذهن‌تان می‌آید؟ عمیق. متراکم. پیچیده. به طور خلاصه «موضوعات سنگین،» درست می‌گویم؟ پس، ارتباط میان فلسفه و کتاب‌ها و فیلم‌های پاتر چیست؟ چگونه می‌شود در کارهای فانتزی که هدف اولیهٔ آن‌ها نیز کودکان است فلسفه‌ای واقعی، یا حتا فلسفه‌ای خوب یافت؟ به سادگی! فلسفه، همان‌طور که افلاطون می‌گوید، با خیال آغاز می‌شود. کودکان راجع به همه چیز خیال‌پردازی می‌کنند. آنان ذاتاً کنجکاو، پرسش‌گر، و مشتاق یادگیری هستند. گاهی آنان از افراد بزرگ‌سالی که باور دارند نیز بسیار بیش‌تر درک می‌کنند.

خواندن این کتاب را می‌توان به دست‌کردن یک حلقهٔ رمزگشای فلسفی تشبیه کرد. این کتاب جنبه‌های حیاتی از عمیق‌ترین داستانی را به شما نشان می‌دهد که در میان این رمان‌های معروف آرمیده است.

در دنیای هری چیزهایی بسیار فراتر از رویارویی با نگاه‌های عادی، رفتارهای خبیثانه و دسیسه‌های پنهانی بسیاری از شخصیت‌های داستان وجود دارد. ایده‌ها در زیر سطح اولیه نفوذ کرده بودند. خرد واقعی در میان صفحات کتاب منتشر شده بود. جوآن رولینگ نویسنده سابق داستان‌های ادبی نه تنها یک داستان‌سرای خبره است، بلکه بافنده‌ای حرفه‌ای از رویکردهای عمیق در مورد چیزهایی‌ست که اغلب در زندگی ما رخ می‌دهند.