بریده‌هایی از کتاب هربار که معنی زندگی را فهمیدم، عوضش کردند: زیست با استفاده از خرد فلاسفه‌ی بزرگ

بدبینی فلسفی صرفاً یک رویکرد احساسی نسبت به زندگی نیست. بلکه نقدی است بر تمام ایدئولوژی‌هایی که با برانگیختن جنبش‌های سیاسی و اجتماعی داعیهٔ نیل به جهان کامل را دارند. همچنین تمام استراتژی‌های ما جهت خودبهینه‌سازی و تزکیهٔ نفس در جهانی که در گوشه‌گوشه‌اش تله‌هایی دل‌فریب برای انداختن ما در مغاک سرخوردگی و یأس وجود دارد، تلاش برای پیشرفتْ یک جوک است، یک جوک فوق‌العاده بی‌مزه. بدبینی فلسفی در تضاد و تقابل با خوش‌بینی ناشی از ایمان به خالقی است که فقط خیر و خوشبختی مخلوقش را می‌خواهد.

او معتقد بود که کاستن آرزوها و انتظارات‌مان شیوهٔ قطعی شکست و تضعیف غم‌ها و حرمان‌های‌مان است و می‌گفت «ایمن‌ترین شیوه برای خیلی بدبخت نبودن این است که انتظار نداشته باشیم خیلی خوشبخت شویم.» (دقت کنید! شوپنهاور از کلمهٔ بدبخت و بیچاره استفاده می‌کند نه مثلاً ناشاد و غمگین.) او در کتاب معروفش جهان و اراده می‌نویسد: «کوتاهی عمر که اغلب مایهٔ تأسف است شاید بهترین نکتهٔ آن باشد.» و در کتاب بیهودگی وجود اشاره می‌کند:

لذت چیزی را که در اختیار داری، با آرزو و میل چیزی که نداری ضایع نکن. به خاطر داشته باش چیزی که اکنون داری، چیزی بوده که زمانی آرزوی داشتنش را داشتی.

روزمرگی یک مفهوم کلیدی در اگزیستانسیالیسم است. این‌که چگونه و چه‌طور ما چنان در روتین‌ها، در تکرارشونده‌های زندگی، در نقش‌های اجتماعی‌مان غرق می‌شویم که هیچ‌گاه ادراک کامل از آن‌چه که هستیم و انتخاب‌هایی را که در دسترس‌مان هستند تجربه نمی‌کنیم.

لذت‌گرایی، از همان زمان که دریافتم نه یک خیال‌بافی و رؤیای خیس نوجوانانه، که یک مکتب فلسفیِ معتبر است موردتوجه من قرار گرفت. البته از همان دوران نوجوانی در این زمینه محتاط بودم، می‌خواستم تا جایی که می‌توانم از زندگی لذت ببرم اما درعین‌حال از حدوحدود مشخصی گذر نکنم.

احتمالاً در همان زمان‌ها بود که شنیدم جان لنون فقید در مصاحبه‌ای اشاره کرده به این نکتهٔ ظریف که «زندگی چیزی است که در مورد شما اتفاق می‌افتد درست در همان زمان که درگیر نقشه‌های دیگری هستید.»

انسانی که کوچک‌ترین آشنایی‌ای با فلسفه ندارد در تمام طول زندگی‌اش اسیر جهل و تعصب برخاسته از عقل سلیمش است. زندانیِ اعتقادات سنتی عصر یا نسلش. از نقطه‌نظر چنین فردی تمام امور این جهان تمایل به قطعیت دارد. هیچ سؤالی وجود ندارد یا دست‌کم هیچ سؤالی بی‌پاسخ نیست.

لئوپاردی نوشته: «کسی که جسارت خندیدن را دارد ارباب جهان است چون آمادهٔ مُردن است.»

معنای زندگی چیزی نیست که قرار باشد آن را جست‌وجو کنیم بلکه چیزی است که بایستی شخصاً آن را خلق کنیم.

اگر هر مردی می‌توانست به‌راحتی و بدون هیچ رنج و مشقتی محبوبش را به دست آورد، انسان‌ها یا از شدت ملالت و یکنواختی می‌مردند یا خودشان را به دار می‌آویختند.

احساسات منفی چون سرخوردگی، رقابت، دلهره، بی‌قراری و شکست در نهایت پیامدهای مثبتی برای انسان دارند. چنین احساساتی مادر اختراع و پیشرفت و دغدغه برای آیندهٔ جهان و طبیعت هستند. در نبود چنین احساساتی ما از این‌که یک جا بنشینیم و کاری نکنیم شادمان‌ایم درحالی‌که سیاره‌مان به سوی نابودی و فروپاشی می‌رود.

ما هرگز به نقطهٔ نهایی و قلهٔ شادی و احساس خوشبختی نمی‌رسیم چون شادی و خوشبختی اصولاً قله‌ای ندارد. همیشه یک کوه بلندتر هست. کوهی که درحال‌حاضر در قله‌اش نشسته‌ایم و حس خوبی داریم، به‌زودی تبدیل به سطح هوشیاری و درک معمول می‌شود.

این‌که تمام وقتم را صرف حسرت خوردن هر چیز مهم یا پیش‌پاافتاده‌ای در زندگی‌ام بکنم که به آن‌ها نرسیده‌ام راه مطمئنی برای از دست دادن هر چیزی است که درحال‌حاضر پیشِ روی من و در اختیار من است.

میل فریبنده و وسوسه‌کننده‌ای که سبب به تله افتادن ما در دام بلندپروازی می‌شود، میل ما به کمال‌گرایی است. ما متقاعد شده‌ایم، جامعه ما را متقاعد کرده که خصوصیت کمال‌گرا بودنْ یکی از خصوصیات بارز اشخاص محترم و معتبر جامعه است. ما فرزندان‌مان را وادار می‌کنیم که کمال‌گرا باشند. اما نتیجهٔ کمال‌گرایی این است که ما مدام در تلاش برای این هستیم که حاصل کارمان بتواند بهتر باشد.

اگر نمی‌دانستیم که معنای خود معنی چیست معنی نداشت که دربارهٔ معنی زندگی خودمان و دیگران سرگشته و پریشان شویم.

کامو در رمان بیگانه نوشت: «اگر در جست‌وجوی معنای زندگی باشید هرگز زندگی نخواهید کرد.» همین موضوع را از زاویهٔ دید متفاوتی بیان می‌کرد. معنی زندگی، چیزی نیست که بتوانیم جست‌وجو و کشفش کنیم چیزی است که شخصاً بایستی خلقش کنیم.

تنها یک مسئلهٔ فلسفی واقعاً جدی وجود دارد و آن هم خودکشی است. قضاوت دربارهٔ این‌که آیا زندگی به زیستن می‌ارزد یا نه، در واقع پاسخی است برای این مسئلهٔ فلسفیِ اساسی. تمام مسائل بعدی؛ این‌که جهان سه بُعد دارد و این‌که ذهنْ نُه یا دوازده طبقه دارد در درجهٔ اهمیت بعدی قرار دارند. آلبر کامو؛ فیلسوف فرانسوی اگزیستانسیالیست (۱۹۶۰ ـ ۱۹۱۳)

طبیعت در سِیر زندگی انسان چونان مادری مهربان و دلسوز جهت یاری بشر، توهمات و خیال‌ها و رؤیاها را به او هدیه می‌دهد تا انسان غرق در آرزوها، تلخی و ظلم سرنوشت خویش را درک ننماید. جیاکومو لئوپاردی؛ فیلسوف و شاعر ایتالیایی (۱۸۳۷ ـ ۱۷۹۸)

در نقل‌قول فوق، اپیکور به دو نکتهٔ مهم و مرتبط اشاره می‌کند: اول این‌که اشتیاق برای تصاحب چیزی که درحال‌حاضر آن را در اختیار نداریم لذت بردن از چیزی را که داریم کمرنگ و رقیق می‌کند یا اساساً از بین می‌برد و دوم این‌که پس از این‌که با گذاشتن کلی وقت و انرژی موفق به تصاحب چیزی شدیم که آرزویش را داریم، متوجه می‌شویم که باز به خانهٔ اول بازگشتیم. اشتیاق تصاحب یا تملک چیزی دیگر.

لذت چیزی را که در اختیار داری، با آرزو و میل چیزی که نداری ضایع نکن. به خاطر داشته باش چیزی که اکنون داری، چیزی بوده که زمانی آرزوی داشتنش را داشتی. اپیکور، فیلسوف یونانی لذت‌گرا (۲۷۰ ـ ۳۴۱ پیش از میلاد)