بریده‌هایی از کتاب هربار که معنی زندگی را فهمیدم، عوضش کردند: زیست با استفاده از خرد فلاسفه‌ی بزرگ

«زندگی من سرشار از بدبختی‌ها و مصایب هولناکی بود که تقریباً هیچ‌کدام‌شان رخ نداد.»

لذت چیزی را که در اختیار داری، با آرزو و میل چیزی که نداری ضایع نکن. به خاطر داشته باش چیزی که اکنون داری، چیزی بوده که زمانی آرزوی داشتنش را داشتی.

لذت چیزی را که در اختیار داری، با آرزو و میل چیزی که نداری ضایع نکن. به خاطر داشته باش چیزی که اکنون داری، چیزی بوده که زمانی آرزوی داشتنش را داشتی. اپیکور، فیلسوف یونانی لذت‌گرا (۲۷۰ ـ ۳۴۱ پیش از میلاد)

«زندگی چیزی است که در مورد شما اتفاق می‌افتد درست در همان زمان که درگیر نقشه‌های دیگری هستید.»

نیبور رفتار دنباله‌رَوی انسان را به عنوان یکی از ضعف‌های اساسی او موردبررسی قرار داد. همانند نیچه او نیز معتقد بود تا زمانی که ما ــ افکار ما ــ محصول فرهنگ جامعهٔ پیرامون‌مان باشد نمی‌توانیم ارزش‌ها و باورهای آن را زیر سؤال ببریم.

برای مقابله با این ترسِ سرخوردگی اگزیستانسیالیستیْ ما به شیوهٔ پیش‌گیرانهٔ «تصور چیزی متفاوت» متوسل می‌شویم، با تغییر تمرکز خودآگاه‌مان به آینده یا گذشته برای تصور یک زندگیِ غیرجاریِ متفاوت. دیگر دلیل محتمل برای پرهیز از زندگی در زمان حال این است که زمان حال مملو از علایم و نشانه‌های میرایی و فنای ماست. وقتی ما در اکنون و این‌جا غرق می‌شویم عمیقاً از گذشت زمان و تغییرات آگاه می‌شویم. لذت بردن از قطعهٔ موسیقی، نسیمی خنک، صدای چک‌چک باران روی سقف، صدای آواز پرنده‌ها... این‌ها از جمله چیزهایی هستند که خوشی‌های کوچک زندگی محسوب می‌شوند.

دلیلش شاید این باشد که ما در هراس دایم از ناامید شدن و سرخوردگی از زندگی فعلی‌مان تو سط وقایع جاری در آن هستیم. ما به شکلی شهودی می‌دانیم که زندگی در این‌جا و اکنونْ واقعی‌ترین شکل از چیزی به نام زیستن است که قرار است تجربه کنیم. اما از کجا معلوم که متوجه نشویم این زندگی چیزی کم دارد؟ اگر درک حال، زندگی حال این جمله را مدام در مغز ما مثل چکش بنوازد که «همه‌ش همینه؟» تکلیف چیست؟ اگر بفهمیم که این زندگی بدون هیجانْ یکنواخت و ملال‌آور است و قرار است همین‌طور یکنواخت و بی‌تغییر ادامه پیدا کند یا بدتر از آن سخت و ناعادلانه و رنج‌آور باشد چه خاکی بر سرمان کنیم؟

به‌نظر می‌رسد چیزی در مورد زندگی در زمان حال وجود دارد که به شکلی عمیق و بنیادی ما را می‌ترساند. قاعدتاً محرک اصلی فروید یعنی لیبیدو باید ما را تشویق به زندگی در حال کند. سکس از معدود لحظاتی در زندگی اکثر انسان‌هاست که درگیر این‌جا و اکنون می‌شوند. اما سرچشمهٔ ترس ما از زندگی در زمان حال چیست؟

ما فکر می‌کنیم دربارهٔ تجربیاتی که در زندگی نداشتیم، بیشتر از تجربیاتی که داشتیم می‌دانیم. تخیلات ما دربارهٔ این زندگی‌های تجربه‌نشده به مرور زمان پُررنگ‌تر و تأثیرگذارتر و قدرتمندتر از تفکرات‌مان دربارهٔ زندگی می‌شود که در حال تجربهٔ آن هستیم. حال را از دست می‌دهیم، وجودمان سرشار می‌شود از خیال‌بافی‌های حسرت‌خوارانه دربارهٔ زندگی‌هایی که قادر نبوده و نیستیم که تجربه‌شان کنیم.

آدام فیلیپس روان‌کاو بریتانیایی در کتاب ازدست‌رفته: در ستایش زندگی تجربه‌نشده این‌گونه استدلال می‌کند که انسان مدرن چنان گرفتار و شیفتهٔ زندگی‌هایی که تجربه نکرده ــ زندگی افراد مشهور، بازیگران و خوانندگان جذاب و اشخاص ثروتمند ــ شده که نمی‌تواند قدر زندگی خود را بداند و آن را واقعاً تجربه کند.

بارت می‌گوید ما از امتیاز هولناک و ترسناک خلق معنای شخصی زندگی‌مان برخورداریم و همین تصمیمات کوچک روزمره است که زندگی ما را شکل می‌دهد.

شما از موادی ساخته شده‌اید که عمری به قدمت این سیاره و به قدمت یک‌سوم عمر کهکشان دارند. گرچه این نخستین‌بار است که این اتم‌ها به شکلی کنار هم جمع شده‌اند که شما را تشکیل دهند.

لذت چیزی را که در اختیار داری، با آرزو و میل چیزی که نداری ضایع نکن. به خاطر داشته باش چیزی که اکنون داری، چیزی بوده که زمانی آرزوی داشتنش را داشتی.

جاشوا گرین قربانی این استدلال غلط نمی‌شود. او معتقد است برای وصول به اصول و ایده‌های عملی دربارهٔ این‌که مردم باید چگونه رفتار کنند نخست بایستی کشف کرد که مردم براساس چه اصول و معیارهایی تصمیمات اخلاقی‌شان را اخذ می‌کنند. پروسهٔ آن به چه صورتی است و از کجا سرچشمه می‌گیرد؟

اخلاق‌گرایان سنتی ادعا می‌کنند که مدافع اخلاق به طور عام هستند درحالی‌که آن‌ها در واقع از کدهای اخلاقی مشخصی دفاع می‌کنند. آن‌ها آن‌چنان این عرصه را در دست گرفته‌اند که وقتی روزنامه‌ای تیتر می‌زند که اسقف افول ارزش‌های اخلاقی را موردحمله قرار داد، ما انتظار داریم چیزی بخوانیم دربارهٔ بی‌بندوباری جنسی، همجنس‌بازی، پورنوگرافی و از این قبیل؛ و نه دربارهٔ کمک ناچیزی که به ملت‌های فقیر می‌کنیم یا بی‌تفاوتی‌مان نسبت به محیط زیست و سیاره‌مان. پس اولین چیزی که باید در این‌باره گفت این است که اخلاقْ مجموعهٔ ممنوعیت‌های منحصر به عمل جنسی نیست. دوم این‌که اخلاق سیستم ایدئالی که در تئوری، اصیل و در عمل بی‌فایده باشد، نیست. عکس این موضوع به حقیقت نزدیک‌تر است: قضاوتی اخلاقی که در عمل خوب نباشد حتماً از ضعف تئوریک هم رنج می‌برد، چرا که هدف قضاوت اخلاقی این است که در عمل راهنما باشد.

درسی که ارسطو به ما می‌آموزد این است که «برای داشتن یک رابطهٔ طولانی و پایدار باید کسی را پیدا کنید که بتوانید در کنارش خودتان باشید و او هم بتواند در کنار شما خودش باشد و این خودتان بودن و خودش بودن منتهی شود به مجاورت و نزدیکی سالم و سازنده.»

ارسطو چنین نوشته: «دوستی کامل از آن مردم نیک است، آنانی که از فضایل مشابه برخوردارند، و برای یکدیگر خواستار نیکوترین نیکوها هستند.» به طور خلاصه یاران مناسب براساس ویژگی‌های مشترک‌شان به یکدیگر کشش پیدا می‌کنند به خاطر آن‌چه که هستند نه صرفاً به خاطر دلایل تصادفی. و چنین دوستی‌ای همان‌گونه که انتظارش می‌رود پایدار و همیشگی است چون تمام ویژگی‌هایی که دوستان بایستی داشته باشند در خود دارد.

وقتی از برتولت برشتِ نمایش‌نامه‌نویس، پرسیدند که نظرش در مورد اخلاق چیست پاسخ داد: اول غذا بعد اخلاق. او با این پاسخ به این نکتهٔ ظریف اشاره کرد که تصمیم‌گیری اخلاقی یا غیراخلاقی شاید تنها دغدغهٔ ذهنی مایی است که برای تأمین معاش و نان شب نیازی به زیر پا گذاشتن هرگونه اصل اخلاق نداریم.

حقیقت این است که کسی که می‌خواهد به هر قیمتی اعمال فاضلانه انجام دهد، در میان جماعت بسیاری که فضیلتی ندارند، دچار رنج و اندوه می‌شود، در دنیایی که آدم‌های بدکار اداره‌اش می‌کنند، غیرقابل‌تصور است که حاکمِ واقعاً درست‌کار برای مدت زیادی دوام بیاورد.

زندگی روی زمین در حقیقت تمرینی است برای نمایش اصلی که همانا در ملکوت اعلی به روی صحنه می‌رود. شما زمان بیشتری، بسیار بیشتری، را در سوی دیگر مرگ ــ ابدیت ـ سپری می‌کنید. زندگی زمینی فقط و فقط تمرینی برای زندگی بعدی است.