بریده‌هایی از کتاب رنج‌های ورتر جوان

نوع این رمان، یعنی جنبهٔ نامه‌نگارانهٔ آن، که نیاز زیادی به پرداختن به رویدادهای ظاهری و حوادث بیرونی ندارد و میدان را به‌ویژه برای کاوش در درون قهرمان حساس، دانا، سنت‌ستیز و با این حال پاکباز و آرمان‌گرای این داستان آزادتر می‌گذارد، نیز حال وهوای شورشگرانه و اجتماع‌گریز آن ــ که از مکتب جوانانه و عصیانگرانهٔ توفان و طغیان مایه می‌گرفت ــ انگاری با روح زمانه همخوانی داشت، و این‌همه باید که زمینهٔ این توفیق بی‌مانند را فراهم می‌کرد.

چیست فانوس خیالی خالی از نور؟! ولی همین که شعله را در این محفظه گذاشتی، آن تصویرهای همه‌رنگ بر دیوار سفید اتاق به تجلی درمی‌آید! و این‌همه، حتی اگر بیش از وهمی گذرا نباشد، باز پایه و مایهٔ خوشبختی ماست که مثل بچه‌های معصوم دور آن می‌ایستیم و از این‌همه رنگ و جلوهٔ سحرآمیز لذت می‌بریم.

بی‌شک در مورد هنر داستان‌نویسی و سرایندگی هم صدق می‌کند. تو کافی است لحظه‌های گویای زندگی را دریابی و جرئت کنی که به زبانشان بیاوری.

زندگی در چشم برخی آدم‌ها خواب و خیالی بیش نیست. این گمان گاهی به من هم دست می‌دهد. وقتی آن مرز و محدودیتی را می‌بینم که پویایی و پژوهندگی آدمی اسیر حصار آن است، وقتی می‌بینم هدف همهٔ سختی‌ها تأمین نیاز زندگی است و هدف این تأمین باز به سهم خود افزودن بر روزهای همین زندگی سخت، یا وقتی می‌بینم دلخوشی آدمی به آن اندک دستاوردهای دانش و پژوهشْ بر توهم وتسلیم پایه دارد و از این حیث آدمی صرفآ اسیری است که دیوارهای سیاهچال خود را با تصویرهایی رنگین و چشم‌اندازهایی زیبا می‌آراید... همهٔ این چیزها، ویلهلم عزیز، مرا به بهت می‌اندازد. پس در درون خود فرومی‌روم و در این‌جا جهانی را می‌یابم! ولی جوهرهٔ این جهان هم بیش‌تر گمان است و گنگی، و نه گردش و گزارشی زنده. چنین است که همه‌چیز در پیش حس و نگاهم به هم می‌ریزد و تار می‌شود و من دوباره رؤیاآلوده به دنیا لبخند می‌زنم و می‌گذرم.

آه، ای دوستان عزیز من! چرا رود نبوغ این‌قدر به‌ندرت برمی‌جوشد و به خروش درمی‌آید؟ چرا این‌قدر به‌ندرت موج‌های بلند و خروشان برمی‌دارد و روح حیرت‌زدهٔ شما را به لرزه درمی‌آورد؟ ای دوستان، چون که در هر دو ساحل این رودخانه آقایان خونسردی نشسته‌اند که ممکن است آن خرده باغ و باغچهٔ سبزی‌کاری‌شان نابود شود. از همین هم هست که به‌موقعش خوب بلدند با آبگیر و بند، راه خطر احتمالی را ببندند.

قلب ما اگر از عشق خالی باشد، چیست؟! چیست فانوس خیالی خالی از نور؟! ولی همین که شعله را در این محفظه گذاشتی، آن تصویرهای همه‌رنگ بر دیوار سفید اتاق به تجلی درمی‌آید! و این‌همه، حتی اگر بیش از وهمی گذرا نباشد، باز پایه و مایهٔ خوشبختی ماست که مثل بچه‌های معصوم دور آن می‌ایستیم و از این‌همه رنگ و جلوهٔ سحرآمیز لذت می‌بریم.

دوردست هم حکایت آینده را دارد! چشم‌اندازی گنگ پیش چشم جان ما خودنمایی می‌کند. همهٔ احساسات ما مثل چشم‌هامان محو این وسوسه می‌شود و آخ که ما خوش داریم با همهٔ وجود در آن غرق شویم و جان و دلمان را از شور دریافتی یگانه، بزرگ و پرشکوه لبریز کنیم. ولی آن لحظه که به دوردست رسیدیم، آن لحظه که آن‌جا بدل به این‌جا شد، آن مقصود و مراد پیش رو، انگاری به پشت سر می‌رود و خودمان هم باز آن بی‌برگ ونوایی می‌شویم که بودیم: اسیر تنگنای هستی‌مان، و همیشه در حسرت آن تازگی و طراوت گریزپا.

نسل و نژاد آدمی راستی که از یک قالب و قماش است. بیش‌تر آن‌ها بیش‌تر وقتشان را صرف گذران زندگی‌شان می‌کنند و آن اندک فرصتی که برایشان به جا می‌ماند، چنان به وحشتشان می‌اندازد که با هر وسیله و ابزاری از پی دفع و کشتنش برمی‌آیند. آه از این سرشت آدم‌ها!

من هیچ نمی‌فهمم حال این آدم‌هایی را که از فرط کمی شعور مفت و آسان مایهٔ رسوایی خودشان می‌شوند.

در تنهایی ذهن و خیال ما که در ذات خودش میل تعالی دارد، ملهم از تصویرهای رؤیایی دنیای شعر و داستان، به تجسم انسان‌هایی رومی‌آورد که در میان آن‌ها از همه بی‌مقدارتر خودِ ماییم. پس جز خودمان همه را بی‌نقص می‌انگاریم و کامل!